سینا مهدوی، روزنامه‌نگار: صندلی‌های خالی از پزشکان که رغبتی به ادامه‌تحصیل و متخصص‌شدن ندارند. بعد از دانشگاه‌های متعدد که در سال‌های پیش از این ظرفیت‌های پذیرش‌شان خالی می‌ماند حالا صندلی‌های رشته‌های تخصصی پزشکی هم خالی می‌ماند. از 400 ظرفیت پذیرش دستیار تخصصی در آزمون 47 دوره دستیاری برای پذیرش در رشته طب اورژانس 269 ظرفیت خالی ماند. خالی ماندن ظرفیت رشته حیاتی طب اورژانس درحالی بود که پزشکان عمومی علاقه کمتری به ادامه‌تحصیل در رشته مهم بیهوشی نشان دادند و 242 جای خالی برای رشته بیهوشی نتیجه آخرین آزمون دستیاری در مرداد 99 بود.

طب اورژانس، بیهوشی، عفونی و داخلی بیشترین صندلی‌های خالی را میان رشته‌های تخصصی پزشکی دارند. رشته‌های مهمی که در شرایط حساس مانند شیوع بیماری کرونا اهمیت‌شان بیش از پیش مشخص شد. اما چرا باید این رشته‌ها خالی از داوطلب بمانند؟ چه کسی مقصر است؟ وزارت بهداشت چه راه‌حل‌هایی برای این مشکل اتخاذ کرده است. درحال حاضر پزشکان عمومی فراوانی هستند که ادامه فعالیت در حوزه طبابت عمومی را به مشقت‌های رشته‌هایی مانند طب اورژانس و بیهوشی ترجیح می‌دهند.

رشته طب اورژانس طی تحقیقی بیشترین میزان انصرافی از ادامه تحصیل را دارد که مشکلات خانوادگی و کشیک‌های طولانی ازجمله این دلایل است. پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد در پژوهشی علت انصراف دستیاران تخصصی بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ را مورد بررسی قرار دادند.

براساس یافته‌های به‌دست‌آمده، حدود ۷۰ درصد از این افراد تمایل داشتند مجددا در آزمون شرکت کنند و رشته‌های رادیولوژی و پوست موردعلاقه‌ترین رشته‌ها بودند. از این تعداد ۲۱ نفر به رشته رادیولوژی و ۱۵نفر به رشته پوست علاقه داشتند.

  استرس فراوان و درآمد کم

پول و درآمد کافی یکی از دلایل سوق پزشکان به سمت رشته‌های تخصصی است. رشته‌هایی مانند پوست، چشم، رادیولوژی و ارتوپدی خواهان فراوان دارند، چون به احتمال زیاد خروجی مالی مناسبی برای متخصصی دارد که چهار سال از عمرش را باید در دستیاری بگذراند و حداقل دو سال نیز در شرایط سخت مناطق دورافتاده به درمان مشغول شود.

 حسین مسکار، متخصص بیهوشی درخصوص شرایط این رشته می‌گوید: «برای ورود به این رشته باید علاقه بسیاری داشته باشید و بدانید که باید ساعت‌های ممتد در اتاق عمل و بخش ICU شیفت بدهید و در آخر شاید یک‌دهم آنچه به همکار جراح پرداخت می‌شود به‌عنوان کارانه به متخصص بیهوشی پرداخت شود. محدودیت برپایی مطب و لزوم داشتن شیفت هم یکی از دلایلی است که کنار استرس بالای رشته تمایل به رزیدنتی را کاهش می‌دهد.»

این متخصص بیهوشی در ادامه می‌گوید: «در کشورهای غربی دردنکشیدن یکی از فاکتورهای مهم برای بیمار در روند درمان است که متاسفانه در کشور ما نادیده گرفته می‌شود و این خود دلیلی است تا یکی از رشته‌های مهم و پردرآمد اروپایی این‌گونه در ایران مهجور شود.»

مسکار با اشاره به کرونا شیوع این بیماری را در پذیرش دستیاری رشته‌های خط‌مقدمی مانند اورژانس و بیهوشی تحت‌تاثیر قرار داده است. لزوم سهامدار بیمارستان بودن نیز یکی‌دیگر از دلایلی است که در درآمد این رشته موثر است. درواقع متخصصان بیهوشی در‌صورتی‌که سهامدار بیمارستان باشند می‌توانند شیفت‌های بیشتر و بهتری داشته باشند و این برای یک متخصص جوان تقریبا غیرممکن است. یکی‌دیگر از سختی‌های رشته بیهوشی تعداد معدود فلوشیپ‌های این رشته است که عملا راه را برای پیشرفت در این حوزه محدود می‌کند.

علیرضا سلیمی، رئیس انجمن علمی متخصصان بیهوشی و مراقبت‌های ویژه ایران درخصوص خالی ماندن صندلی‌های این رشته و اهمیت آن می‌گوید: «رشته مادر بیهوشی در دنیا جزء رشته‌های پرطرفدار و پردرآمد پزشکی است، اما در ایران به علت مشکلات زیاد این رشته پزشکی، باعث شده رشته بیهوشی کمتر مورد توجه قرار گیرد و در‌نتیجه شاهد خالی ماندن ظرفیت‌های این رشته مادر باشیم، خالی ماندن صندلی‌های رشته بیهوشی در دانشگاه‌ها، زنگ خطر جدی برای نظام سلامت کشور است.»

جالب آنکه نداشتن امنیت جانی پزشکان دامنگیر متخصصان بیهوشی در دوران کرونا شد. محمد ابوترابی، ٤١ساله که متخصص بیهوشی در پیرانشهر بود توسط همراهان یک بیمار مورد حمله قرار می‌گیرد. همراهان بیمار مبتلا به کووید- ۱۹که بسیار بدحال بوده، پس از اینکه بیمار فوت می‌کند به‌صورت گروهی و هفت‌نفره به این متخصص بیهوشی حمله‌ور شده و او را مورد ضرب‌وشتم شدید قرار می‌دهند.

  اورژانس‌های شلوغ و پرداخت‌های با تاخیر

طب اورژانس یکی‌دیگر از رشته‌هایی است که با وجود اهمیت بالا با کاهش متقاضی مواجه شده است. گرچه دوران دستیاری این رشته سه سال است ولی سردرگمی فارغ‌التحصیلان این رشته برای کاریابی و استخدام خیل کثیری از رزیدنت‌های این رشته را هم حتی به سمت انصراف سوق می‌دهد. کشیک‌های سنگین و قبول مسئولیت در برابر بیماران بدحالی که هر ساعت از شبانه‌روز وارد بیمارستان می‌شوند دستیاران تخصصی را مجبور می‌کند برای سرپاایستادن به دنبال قهوه و سیگار باشند. حقوق کم در دوران دستیاری، کار بیش‌ازحد و تعداد مریض بالا و تامین نشدن مسکن برای رزیدنت‌ها دلایلی است تا پزشکان و داوطلبان آزمون دستیاری ریسک رشته‌هایی مانند طب اورژانس را به جان نخرند.

نیما شهریارپور، متخصص طب اورژانس درخصوص آینده شغلی این رشته می‌نویسد: «عدم‌تعلق سختی کار و قانون بهره‌وری برای متخصصان طب اورژانس، عدم‌تطابق میزان کار انجام شده با هزینه دریافتی و عدم‌حمایت حقوقی و قانونی از این متخصصان در میزان مسئولیت کاری و شکایات بی‌مورد، رفته‌رفته این رشته نوپا را به یائسگی زودرس رساند.» شهریارپور از مهاجرت متخصص‌های طب اورژانس از ایران خبر می‌دهد و اعتقاد دارد سقوط این رشته با طرح تحول سلامتی شتاب گرفت. دریافت‌های ناچیز در نقاط محروم حتی کمتر از پزشک عمومی، تاخیرهای حتی سالیانه دریافت کارانه و قراردادهایی که بیمارستان را مختار کرده هر لحظه که بخواهد عذر متخصص طب اورژانس را بخواهند ازجمله دلایل عدیده‌ای است که حتی آینده شغلی آنها را هم با خطر روبه‌رو می‌کند.

سیدمهدی شریفی، متخصص طب اورژانس درخصوص وضعیت استخدام متخصص طب اورژانس می‌نویسد: «ردیف‌های استخدامی اغلب دانشگاه‌های کشور پرشده و بیمارستان‌های خصوصی نیز غالبا تمایلی به به‌کارگیری متخصصان طب اورژانس ندارند.» نادر توکلی معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران عدم‌امکان فعالیت متخصصان طب اورژانس در مراکز خصوصی را عامل کاهش شدید جذابیت این رشته برای پزشکان می‌داند. توکلی معتقد است اگر جذابیت‌های طب اورژانس از سوی مسئولان افزایش پیدا نکند، خدمات اورژانس بیمارستانی در کشور با یک لطمه و وقفه اساسی روبه‌رو خواهد شد. شهریور 99 تعداد زیادی از پزشکان متخصص طب اورژانس در نامه‌ای به سعید نمکی وزیر بهداشت نگرانی‌های خود ازجمله فرسودگی شغلی، مشکلات معیشتی، امنیت شغلی و نقایص تشکیلاتی و اجرایی جهت اشتغال، قوانین و دستورالعمل‌های حمایتی لازم در امور حرفه‌ای و بیمه‌ای را در میان گذاشتند. ‌

از سوی دیگر نداشتن امنیت جانی شاید یکی‌دیگر از دغدغه‌هایی است که پزشکان را برای ورود به این رشته با شک و ناامیدی روبه‌رو می‌کند. برای نمونه اسفندماه 96 با حمله شخصی به متخصص طب اورژانس در بناب وی مورد ضرب و شتم قرار گرفت و دچار ضربه‌مغزی شد.

  تلاش برای جذب رزیدنت طب اورژانس و بیهوشی

خالی‌ماندن صندلی‌های طب اورژانس و بیهوشی طی چند سال اخیر و به‌خصوص پس از آزمون دستیاری 47 مسئولان را به این واداشت که قوانین جدیدی وضع کنند و داوطلبان را به سمت این رشته‌ها سوق دهند. شورای آموزش پزشکی و تخصصی در نودوسومین نشست خود تصمیم گرفت تا به تمام دانشجویان پزشکی که درحال گذراندن ترم آخر هستند و تا پایان شهریور 1400 فارغ‌التحصیل می‌شوند اجازه شرکت در آزمون دستیاری را بدهد. این مزیت که به «استریت شدن» معروف است و شامل حال افراد با سابقه علمی یا متاهل می‌شد به شرطی شامل سایر دانشجویان پزشکی می‌شود که آنها در فرم ثبت‌نام آزمون تنها پذیرش در رشته‌های طب اورژانس و بیهوشی را پیش از آزمون بپذیرند و حتی اگر نمره آزمون‌شان در حد رشته‌های دیگر باشد حق انتخاب ندارند. درواقع متولیان آموزش پزشکی برای جذب دستیار برای این رشته‌ها سعی دارند با بهره‌برداری از مشقت‌های سربازی و طرح اجباری که در انتظار پزشکان عمومی است آنها را به سمت رشته‌های بیهوشی و طب اورژانس سوق دهند. شاید بهتر باشد مسئولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی به جای جذب پزشکان عمومی با این راهکار به سمت رشته‌هایی مانند طب اورژانس و بیهوشی راهکاری اساسی‌تر برای این رشته‌ها بیندیشند. شاید تا سال‌های نه‌چندان دور عاقبت بیهوشی و طب اورژانس دامنگیر رشته‌هایی مانند داخلی و اطفال و... شود. حجم مهاجرت پزشکان عمومی و متخصص نشان می‌دهد برخلاف تبلیغات «ایران بهشت پزشکان» کشور در سال‌های آتی با معضل اساسی در رشته تخصصی‌های حیاتی روبه‌رو خواهد شد. خطر اورژانس‌ها و اتاق‌عمل‌های خالی از متخصص واقعی است و با خروس‌قندی‌های مختلف حل نمی‌شود. پذیرش دستیار تخصصی با این روش بدون‌شک دیر یا زود به انصراف از تحصیل و بازگشت به طبابت عمومی یا مهاجرت منجر می‌شود.

  هنر بی‌دردی

متخصص بیهوشی پزشک متخصصی است که در مدیریت درد، بیهوشی‌های جراحی، انواع بی‌حسی‌ها و مراقبت‌های ویژه مهارت دارد. او با ارزیابی‌های قبل از عمل و درمان بیماران در شرایط خاص ازقبیل؛ الف) مدیریت دردهای مزمن، ب) احیای قلبی و ریوی، ج) مدیریت و درمان بیماران بسیار بدحال یا آسیب‌دیده در بخش مراقبت‌های ویژه نیز سروکار دارد. گروه آموزشی بیهوشی برای اولین‌بار در سال ۱۳۴۲ در دانشگاه شیراز از گروه جراحی مستقل شد. درحال حاضر بیش از 20 مرکز دانشگاهی در تربیت دستیاران این رشته فعال هستند. طول دوره آموزش تخصصی چهار سال است. طبق کوریکولوم آموزشی تاکید بر وجود مبحث و امکانات Pain و ICU در برنامه جدید اضافه شده و آموزش پروسیجرهایی ازقبیل اکوی TE، برونکوسکوپی فایبراپتیک و نظایر آن به‌روزرسانی شده است. دوره دستیاری این رشته جزء رشته‌های پرکشیک به حساب می‌آید.

  اورژانس خط‌مقدم

طب اورژانس یک تخصص بالینی است که به ارزیابی، احیا، تثبیت، تشخیص و مراقبت از بیماران در اولین مرحله ورود به بیمارستان یعنی اورژانس می‌پردازد. در سال ۱۳۸۰ به‌طور رسمی آموزش تخصصی این رشته در دانشگاه علوم ‏پزشکی ایران آغاز شد. در سال ۱۳۸۳ دو دانشگاه علوم‏ پزشکی تهران و شهید بهشتی اقدام به راه‌‏اندازی رشته طب اورژانس و پذیرش دستیار تخصصی طب اورژانس کردند و سپس به‌تدریج در سایر دانشگاه‌‏های علوم‏ پزشکی کشور هم احداث شد.

دوره آموزش تخصصی: طول دوره آموزش در این رشته ۳۶ ماه است. نکات منفی‌ای که متخصصان این رشته از آنها خوش‌شان نمی‌‏آید، عبارتند از: استرس زیاد در محل کار، شب‏کاری‏‌های زیاد، عدم‌تداوم مراقبت از بیمار و برخورد نامناسب بیماران نگران و وحشت‏زده.