مدیریت تصویر، ضرورت بی بدیل سیاست معاصر

محمدامین باقری، پژوهشگر هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع): سفر رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق و دیدار او با مرجع تقلید شیعیان در نجف‌اشرف، از زوایای مختلفی حائز اهمیت است.

دیدار رهبر کاتولیک‌های جهان با یکی از مراجع شیعه در نجف‌اشرف، گشاینده بابی مطلوب در همزیستی و تعامل مسالمت‌آمیز پیروان ادیان ابراهیمی است. هرچند ممکن است ایده و انتظار هرکدام از این دو رهبر دینی از این دیدار متفاوت باشد، نفس چنین ملاقاتی، می‌تواند منشأ برکات فراوانی برای پیروان ادیان ابراهیمی باشد.

هرچه درخواست پاپ فرانسیس برای این دیدار، متواضعانه، هوشمندانه و تحسین‌برانگیز است، تصاویر منتشرشده از این دیدار و حواشی آن در ورود و خروج پاپ به بیت آیت‌الله سیستانی، بیش از هر چیز، بیانگر عظمت شیعه است.

سفر پاپ به عراق، تنها محدود به دیدار با آیت‌الله سیستانی نیست. رهبر کاتولیک‌های جهان، در این سفر اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کند. یکی از این اهداف، تقویت مسیحیت تضعیف‌شده در عراق است که طی مدتی کمتر از یک دهه، جمعیت آن به یک‌سوم کاهش یافته است. یک پیام مهم دیگر این سفر به مهاجران مسیحی عراقی، امنیت عراق برای بازگشت آنهاست. امری که در گزارشی که واتیکان از این دیدار منتشر کرد، برجسته است؛ «این دیدار فرصتی برای قدردانی پاپ از آیت‌الله سیستانی به‌دلیل مبارزه او به‌همراه طایفه شیعیان با خشونت و مشکلات بزرگ سال‌های اخیر در دفاع از ضعیف‌ترین‌ها و مظلوم‌ترین‌ها و تاکید بر قداست زندگی انسان و اهمیت وحدت مردم عراق بود.»

هدف دیگری که در ضمن سفر پاپ به عراق دنبال می‌شود، تقویت حوزه نجف در برابر حوزه قم به‌عنوان مرکزیت شیعه است؛ مشخصا، قم یا نجف در جهان تشیع ذاتا تفاوتی را ایجاب نمی‌کنند. بااین‌حال، تلاش دشمن برای تضعیف جبهه مقاومت، قرن‌هاست بر ایجاد افتراق میان مرجعیت شیعه تمرکز کرده است. نمونه‌های متعددی از فضاسازی پیرامون مراجع مختلف شیعه در گذشته و حال، دیده شده است. یکی از جلوه‏های اخیر این تلاش، سعی دشمن در جهت ایجاد اختلاف میان مرجعیت شیعه در عراق و ایران است. این موضوع آیت‌الله سیستانی را در کانون بسیاری از این رخدادها قرار داده است. یک نمونه، توئیت چندی پیش وزیرخارجه وقت آمریکا و آرزوی شفای عاجل برای آیت‌الله سیستانی پس از بیماری اخیر ایشان بود. با این همه، ذکاوت آیت‌الله سیستانی هیچ‌گاه بستر را برای سوءاستفاده دشمنان فراهم نساخته است. بیانات آیت‌الله سیستانی در ملاقات با پاپ، بار دیگر چنین تلاشی را خنثی ساخت؛ چه اینکه ایشان با بیان ظلم و بی‌عدالتی گسترده غربی‌ها علیه کشورهای منطقه و جبهه مقاومت، اولا تکلیف پاپ در این زمینه را یادآور شده و ثانیا با پایبندی به راهبرد اصیل انقلاب اسلامی، مساله اول جهان اسلام یعنی فلسطین را به او گوشزد می‌کند. بخش دیگر بیانات آیت‌الله سیستانی نیز ناظر به مسائل عراق است، بیانی که عملا تلاش بلندگوهای رسانه‌ای غربی را برای ایجاد شکاف میان نجف و قم، به‌خوبی خنثی ساخت.

نکته مهم دیگر، تفاوت گزارش‌های ارائه‌شده از دو سوی ملاقات نجف است که نشان از آن دارد، نیت و بهره هر طرف، از این دیدار تا چه حد متفاوت بوده است. گزارش واتیکان بیانی از کلیات موردقبول همه بدون توجه به مساله‌ای خاص است؛ «تاکید بر همکاری و دوستی فرقه‌های دینی و سهیم شدن در خیر عراق، منطقه و جهان از طریق توسعه احترام متقابل». در مقابل، گزارش منتشرشده از سوی دفتر آیت‌الله سیستانی حاوی نکاتی مهم، راهبردی و اثرگذار است که معظم‌له در این دیدار بیان داشته‌اند. توجه دادن پاپ به اهمیت توحید و ارزش‌های اخلاقی در اصلاح امور و نفی ظلم، بی‌عدالتی، خشونت، آوارگی، فقر و محاصره اقتصادی (به‌عنوان مهم‌ترین مسائل جبهه مقاومت در عراق، لبنان، یمن و فلسطین) با بیان مصداق مهم آن در منطقه، یعنی فلسطین، تبیین نقش رهبران دینی برای جلوگیری از این فجایع و بیان اهتمام خود در حمایت از شهروندان مسیحی عراقی در سال‌های اخیر و استمرار آن، بخشی از این گزارش است. این تفاوت نشان می‌دهد، درحالی‌که بیشتر و مهم‌تر از محتوای گفت‌وگو با رهبر شیعیان عراق، قاب عکس دو نفره برای واتیکان حائز اهمیت بوده است، مرجعیت شیعه در عراق، به تبعیت از مقتدایان معصوم خود، ندای آزادگی و ظلم‌ستیزی را بی‌توجه به مرزهای جغرافیایی ساختگی و ملاحظات سیاسی بی‌اثر، در برابر پاپ مطرح می‌کند. امری که بیش از هر چیز، عمق و افق متفاوت نگاه این دو رهبر دینی را نمایان می‌کند.

در کنار این نکات، بازتاب این دیدار در ایران و مرور تحلیل‌های ارائه‌شده از آن نیز حائز اهمیت است.

بخشی از تحلیل‌ها درمورد این دیدار، از آن گروهی است که شیوه عمل مرجعیت در عراق را الگویی مناسب برای پیاده‌شدن در ایران قلمداد می‌کنند. این عده، با اشاره به سکولار بودن حکومت عراق و پرهیز آیت‌الله سیستانی از ورود دائمی به مسائل سیاسی، چنین الگویی را برای ایران تجویز می‌کنند. این گروه ورود پاپ به عراق و دیدار با آیت‌الله سیستانی را نیز شاهدی بر مدعای خود آورده و آن را اولا دستاوردی عظیم و اثرگذار دانسته و ثانیا سکولاریزم مستقر در عراق و منش آیت‌الله سیستانی در ورود گزینشی به مسائل سیاسی عراق را اسباب این سفر قلمداد می‌کنند. امری که بسیار حیرت‌آور و شگفت‌انگیز است؛ نگاهی به اوضاع عراق نشان می‌دهد، اقتضائات مرجعیت در عراق و ایران کاملا متفاوت است. سبک زندگی عشیره‌ای و قبیلگی، نسبت بسیار بیشتر اهل‌سنت در عراق به نسبت اهل‌سنت در ایران (اهل‌سنت در عراق نزدیک به نصف شیعیان‌اند، درحالی‌که در ایران این نسبت حدودا 10درصد است)، شرایط خاص اقلیم کردستان و مداخلات خارجی متعدد در آن، عراق را به کشوری غیرمنسجم و بی‌ثبات تبدیل کرده که طی کمتر از دو دهه پس از سقوط صدام، سه آشوب گسترده اجتماعی و یک جنگ تمام‏عیار در داخل، عراق را درنوردیده است. با این همه و درحالی‌که اوضاع سیاسی و اجتماعی عراق طی چند دهه اخیر در اثر نبود یک رهبری واحد، متشتت، آشوبناک و از هر نظر درهم‌ریخته بوده است، کعبه آمال عده‌ای در ایران باثبات، منسجم و متحد، رسیدن به اکنون عراق است. به‌راستی چرا این‌چنین است؟ دور از ذهن است که این عده از اوضاع بی‌ثبات و ازهم‌گسیخته عراق از حیث اجتماعی و سیاسی بی‌خبر باشند و تفاوت‌های مرجعیت شیعه در کشوری مثل عراق با وضعیت کنونی ایران را ندانند. عمده آن است که این نوع تصویرسازی از مرجعیت در عراق، تنها برای یک منظور به‌کار بسته شده و آن تضعیف ولایت‌فقیه است، مساله‌ای که اخیرا برخی از بیان صریح آن نیز ابایی ندارند. اما باید دانست آنچه امروز عراق را شکل می‌دهد حضور منطق قوی جمهوری اسلامی در کمک به دولت و ملت ستمدیده عراق است که با درایت حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب، تدبیر امنیتی و اجتماعی سرداران بزرگ جبهه مقاومت و جانبازی و ایثار رزمندگان سرفراز جبهه ‌حق رقم خورده است و رهاورد آن از جنبه‌های مختلف، بسیار بالاتر و والاتر از فهم ذهن‌های مسخ‌شده، متزلزل و عاریتی سازشگران سلطه‌پذیر و اذناب‌‌شان است.

و آخرین نکته اینکه، رسانه ملی نتوانست از این ملاقات تاریخی و مهم، پوشش مناسبی ارائه دهد و سهم غیرقابل‌اغماض جمهوری اسلامی و سرداران و رزمندگان جان‌برکف آن در این آرامش‌آفرینی و آشوب‌زدایی را به‌خوبی و کفایت نشان دهد. بخش‌های مختلف خبری صداوسیما، کمرنگ و کوتاه و به‌عنوان یک خبر فرعی درجه چندم، به این ملاقات پرداختند و از ارائه تصویر درست و دقیقی از این موضوع که برای انقلاب اسلامی و راهبرد تشکیل بسیج جهانی مستضعفان-که ایده امام خمینی بود- پر از پیام و دستاورد بود، ضعیف و ناموثر عمل کردند. شاید برای این‌گونه رویدادها نیازمند اتاق فکر مبرز و جامع‌بینی باشیم تا نشانه‌های کوچک و حقیر ما را از دستاوردهایمان دور نکند و در ارائه تصویر درست به تردید و احتیاط نیندازد.