مهدی عبداللهی، روزنامه نگار:  «پست» از قدیمی‌ترین نهادهای ارتباطی و اولین سازمان ارتباطی جهان است که برای تامین یکی از حیاتی‌ترین نیازهای انسان، یعنی برقراری ارتباط به وجود آمده و روزبه‌روز در لایه‌های زندگی فردی و اجتماعی بشر ریشه دوانده است. همچنین شبکه پستی ازجمله زیرساخت‌های مهم کشور است که بستر را برای ادامه حیات بسیاری از فعالیت‌ها اعم از ارتباطی، تجاری، فرهنگی، اطلاع‌رسانی و سیاسی فراهم می‌کند. با شکل‌گیری دنیای الکترونیک و الکترونیکی‌شدن بسیار از امور ارتباطی، تصور اولیه این بود که با توقف بخش قابل‌توجهی از کارکردهای سنتی سیستم پستی، این صنعت آسیب جدی به‌خود خواهد دید؛ اما تغییر مسیری که دنیای الکترونیک به‌ویژه در بخش‌های اقتصادی و ازجمله فروش کالا و خدمات ایجاد کرده، صنعت پست در سال‌های اخیر رونق بسیار چشمگیری به خود دیده است.

آمارهای اقتصادی و مالی نشان می‌دهد این تغییر مسیر در دو سال اخیر که ویروس کرونا در جهان شیوع پیدا کرده، با کاهش آمدوشدهای مردم برای خرید کالا و خدمات، به‌نفع صنعت پست تمام‌ شده است. برای مثال در یک‌سال اخیر ارسال بسته و امانت در شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران که نیمی از صنعت پست کشور را دراختیار دارد، رشد 90درصدی داشته و ارسال مرسوله‌های پستی خریدهای اینترنتی کالا و خدمات نیز در این شرکت رشد 56درصدی را نشان می‌دهد. همین موضوع درکنار درآمدهای قابل‌توجهی که برای صنعت پست به ارمغان آورده، البته برخی نارضایتی‌ها در ارسال کالاها و محموله‌های پستی را نیز رقم‌زده که مدیران شرکت‌ها می‌گویند این اتفاق به‌واسطه حجم انبوه سفارش‌های اینترنتی و مرسوله‌های پستی در دوره شیوع کرونا به‌وجود آمده است. مدیران صنعت پست می‌گویند به همین دلیل بازنگری در سیستم توزیع را با شروع ویروس کرونا آغاز کرده‌اند و باید در آینده نزدیک شاهد تحول اساسی در صنعت پست کشور باشیم؛ نکته‌ای که در صنعت پست بسیار بااهمیت است اگرچه در سال‌های قبل، بخش قابل‌توجهی از درآمدها و فعالیت‌های پستی کشور دراختیار یک شرکت دولتی بود، اما با رشد سریع شرکت‌های آنلاین حمل بار و حمل مرسوله‌های پستی، رقابت شدیدی بین شرکت‌های خصوصی و شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران شکل‌گرفته است. به اعتقاد کارشناسان، سرعت و هزینه دو مولفه اصلی برای رقابت بین شرکت‌های صنعت پست هستند که همین موضوع می‌تواند بقا و حیات این شرکت‌ها را رقم بزند.

  رشد 52 درصدی سفارش‌های اینترنتی به نفع پُستی‌ها

آنچه واضح است، اینکه شیوع ویروس کرونا علاوه‌بر افزایش دورکاری‌ها در مشاغل، آمدوشد برای خرید کالا و خدمات را نیز کمتر کرده است. این موضوع در اعداد و ارقام تجارت الکترونیکی کشور به‌خوبی انعکاس یافته، به‌طوری که گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی کشور نشان می‌دهد حجم تجارت الکترونیکی ایران در نیمه اول سال جاری به 639 هزار و 300 میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با رقم 166 هزار و 500 میلیارد تومانی 6ماهه اول سال 98 رشد 284 درصدی را نشان می‌دهد. طبق این آمارها، تعداد معاملات تجارت الکترونیک کشور نیز در نیمه اول سال جاری به یک میلیارد و 531 میلیون فقره رسیده که در مقایسه با 735 میلیون فقره معاملات 6ماهه 98 حکایت از رشد 52 درصدی دارد.

براین اساس حالا در کنار همه شیوه‌های درآمدزایی که سیستم پست کشور از طریق ارسال مرسوله در سال‌های گذشته داشته، شیوع ویروس کرونا با همه رنج‌ها و خسارت‌های جانی و مالی که به کشورها و ازجمله به ایران تحمیل کرده، با افزایش معاملات الکترونیکی و دورکاری کرونا حسابی درآمدها و فعالیت سیستم پستی‌ را بیشتر کرده است. به نظر می‌رسد با تغییر الگوی خرید مصرف‌کنندگان که در سال‌های اخیر رخ داده، حتی با کاهش یا مهار کامل شیوع ویروس کرونا، تحولات تجارت الکترونیک طوری رقم خورده که سیستم پستی در سال‌های آینده نیز از مزایای این تغییر، منافع زیادی را کسب خواهد کرد. با همه اینها، کارشناسان معتقدند سرعت جابه‌جایی کالا یکی از مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار در رقابت شرکت‌ها خواهد بود و شرکتی که در این تحولات از مولفه سرعت غافل شود، خواه‌ناخواه از روند رقابت حذف می‌شود.

   سهم 57 درصدی بخش خصوصی  از ارسال خریدهای اینترنتی

تا همین چند سال گذشته بخش عمده‌ای از جابه‌جایی مرسولات پستی مربوط به خرید کالا و خدمات در اختیار شرکت دولتی پست ج. ا. ا و در مرتبه بعدی در اختیار سیستم توزیع خود شرکت‌ها بود، اما طبق آمارهای سازمان مرکز تجارت الکترونیک ایران، در نیمه اول سال جاری از مجموع کل جابه‌جایی کالا و خدمات مربوط به تجارت الکترونیک، جابه‌جایی و ارسال 43 درصد از آنها توسط شرکت پست ج. ا. ا بوده، در رتبه دوم شرکت‌های پست خصوصی حدود 24 درصد جابه‌جایی‌ها را انجام داده، در رتبه سوم سیستم توزیع خود شرکت‌ها و فروشگاه‌های آنلاین (همانند سیستم توزیع دیجی‌کالا و...) قرار دارند و درنهایت 14درصد از این جابه‌جایی‌ها را هم شرکت‌های باربری بین‌شهری انجام داده‌اند.

گرچه آمار جزئی‌تری از شرکت‌های بخش خصوصی در دست نیست، اما براساس آنچه شرکت تیپاکس ادعا کرده، این شرکت خصوصی روزانه 100 هزار و سالانه 36 میلیون بسته پستی جابه‌جا می‌کند. در بخش شرکت‌های باربری داخل شهری و برون‌شهری نیز شرکت‌های زیادی فعال هستند که ازجمله آنها می‌توان به اسنپ باکس، الو پیک، ترابرنت، یارباکس، اوبار، بارپین و باروان اشاره کرد. در مجموع کاهش سهم پست ج. ا. ا به 43 درصد در حوزه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد این شرکت دولتی این بار برای بقا باید با شرکت‌های خصوصی رقابت کند که همواره در خدمات‌دهی اولویت اول آنها رضایت مشتری است. رضایتی که معمولا به ارسال سریع مرسوله و قیمت نهایی ارسال مرسوله در ارتباط است.

  سود و زیان پُست از یک تغییر مسیرِ الکترونیک

از آنجایی که شرکت‌های خصوصی گزارش جدیدی از عملکرد خود در ارسال مرسوله‌های پستی منتشر نکرده‌اند، در این گزارش صرفا آمارهای شرکت دولتی پست ج. ا. ا بررسی شده که نزدیک به نیمی از بازار پست کشور را در دست دارد.

براساس گزارش 11ماهه شرکت پست جمهوری اسلامی ایران، تعداد کل مرسولات پستی این شرکت در 11ماهه امسال به 203 میلیون و 69 هزار مرسوله رسیده که در مقایسه با 244 میلیون و 240 هزار مرسوله ارسالی 11ماهه سال گذشته، کاهش 17 درصدی را نشان می‌دهد. در نگاه اول این آمارها تناقض کاملی با آمارهای رشد تجارت الکترونیک دارد، اما نگاهی جزئی‌تر به جزئیات عملکردی این شرکت نشان می‌دهد آنچه موجب کاهش مرسوله‌های ارسالی شرکت دولتی پست ج. ا. ا شده، مربوط به یک تغییر ریل و تغییر مسیر الکترونیکی است که در نتیجه کاهش ارسال و حذف قبوض و سرویس عادی (همچون قبوض کاغذی خدمات تلفن، آب، گاز و...) رخ داده است، به‌طوری که در 11ماهه سال جاری تعداد کل ارسال مرسوله‌های مربوط به قبوض و سرویس عادی این شرکت 10 میلیون و 595 هزار فقره است که این تعداد در مقایسه با ارسال 65 میلیون و 622 هزار مرسوله ارسالی در 11ماهه سال 98 کاهش نزدیک به 84 درصدی را تجربه کرده است. طبق جزئیات عملکردی شرکت پست در این بخش، تعداد مرسوله‌های ارسالی صندوق معابر از 48 میلیون و 229 هزار فقره با کاهش 96 درصدی به یک میلیون و 967 هزار فقره و تعداد قراردادهای عادی نیزاز 4.3 میلیون فقره در 11ماهه سال گذشته با کاهش 68 درصدی به 1.4 میلیون فقره رسیده است. لازم به ذکر است قبوض عادی عمدتا شامل خدمات فروش همچون بروشورها، فروش لیبل‌های آنی‌یاب، قبوض برق، آب، گاز، تلفن و سایر خدمات است که طی سال 98 و با سرعت بیشتر در سال جاری ارسال کاغذی آنها متوقف شده‌اند. البته براساس آنچه که شرکت دولتی پست ج. ا. ا از جزئیات عملکردی خود منتشر کرده؛ این تغییر مسیر با وجود کاهش میزان فعالیت شرکت، اثر چندانی روی درآمد شرکت نداشته است، به‌طوری که در 11ماهه سال جاری درحالی کل درآمد این شرکت دولتی حدد هزار و 659 میلیارد تومان است که کل درآمد شرکت از ارسال قبوض عادی فقط 7 میلیارد تومان یا معادل 0.42 درصد (کمتر از نیم درصد) مجموع درآمد شرکت از همه خدمات و سرویس‌هاست. همچنین کل درآمد شرکت از محل ارسال مرسوله‌های عادی در 11ماهه سال 98 نیز حدود 19 میلیارد تومان بوده که معادل 1.7درصد کل درآمدهای شرکت بوده است. در مجموع تحولات یک سال اخیر در حوزه تجارت الکترونیک و همچنین تحولات الکترونیک همچون حذف قبوض کاغذی و... دو اتفاق مهم سال‌های اخیر است که درنهایت به نفع سیستم پستی کشور تمام شده است.

  رشد 90 درصدی ارسال بسته و امانت پستی

طبق آمارهای 11ماهه بررسی عملکرد شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد با وجود کاهش نزدیک به 17درصدی تعداد کل مرسوله‌های ارسالی این شرکت که البته به‌واسطه کاهش ارسال مرسوله‌های عادی و قبوض بوده و از آنجایی که سهم 1.5درصدی درمجموع درآمدزایی برای شرکت داشته، اما در سوی دیگر، ارسال بسته و امانت این شرکت که اتفاقا درآمدزایی قابل‌توجهی هم دارد، با رشد 90درصدی از 22میلیون و 557هزار مرسوله در 11ماهه سال98 به 42میلیون و 866هزار مرسوله در 11ماهه امسال رسیده است. طبق این گزارش، شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران در 11ماهه سال گذشته 5/5میلیون فقره مرسوله مربوط به خریدهای اینترنتی ارسال کرده بود که این تعداد در 11ماهه سال جاری با رشد بیش از 56درصدی به 8میلیون و 680هزار فقره رسیده است. مقایسه تعداد مرسولات ثبتی (فیزیکی) شرکت نیز نشان می‌دهد این تعداد از 106میلیون و 839هزار فقره در 11ماهه سال گذشته با رشد 16.3درصدی به 124میلیون و 214هزار فقره در 11ماهه سال جاری رسیده است. درمجموع، براساس آمارهای شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران، درآمدهای حوزه پست از ارسال کالا و خدمات با شیوع کرونا رشد قابل‌توجهی داشته است.

  گردش مالی 4 هزار میلیارد تومانی پست

براساس آخرین گزارش شرکت دولتی پست جمهوری اسلامی ایران، مجموع درآمد این شرکت از سرویس‌های مختلف ارسال مرسوله‌های پستی در 11ماهه امسال به هزار و 659میلیارد تومان رسیده که نسبت به درآمد هزار و 121میلیارد تومانی مدت مشابه سال گذشته از رشد 48درصدی حکایت دارد. بررسی جزئیات درآمدی این شرکت نشان می‌دهد بیشترین حجم درآمد این شرکت از پست پیشتاز با 995میلیارد تومان بوده که اتفاقا بیشترین رشد را طی 11ماهه امسال داشته و رشد 78درصدی را تجربه کرده است. پست سفارشی با 335میلیارد تومان و رشد 26.4درصدی، در جایگاه دوم از لحاظ درآمدزایی برای شرکت قرار دارد. خدمات فروش با 145میلیارد تومان، پست ویژه با 115میلیارد تومان، سرویس‌های اینترنتی با 62میلیارد تومان و سرویس عادی با 7میلیارد تومان به‌ترتیب در رتبه‌های آخر جای دارند.
برای اینکه از رقم گردش مالی پست و ارسال مرسوله‌ها در کشور صحبت کنیم، قضاوت در این خصوص بسیار دشوار است؛ چراکه اولا شرکت‌های خصوصی در حوزه پست و جابه‌جایی مرسوله‌ها آمارهای مرتبط را منتشر نکرده‌اند و همچنین در آخرین اظهارنظرها نیز هیچ اطلاعاتی از گردش مالی دیده نمی‌شود. با این حال با فرض اینکه نیمی از خدمات مربوط به ارسال مرسوله‌های پستی دراختیار شرکت‌های خصوصی و نیمی دیگر نیز دراختیار شرکت دولتی پست است، می‌توان برآورد کرد گردش مالی ارسال محموله‌های پستی سالانه چیزی حدود3.8 تا 4هزار میلیارد تومان است. لازم به ذکر است رقم 11ماهه عملکرد شرکت دولتی پست حدود هزار و 659میلیارد تومان است که با افزایش فعالیت‌ها در ماه پایانی سال، به‌نظر می‌رسد این رقم به حدود 1850 تا 1900میلیارد تومان نیز برسد.