هراس باشگاه‌های انگلیسی از کاهش درآمدهای حق پخش تلویزیونی
سیامک خاجی، روزنامه‌نگار: حق پخش تلویزیونی در سال‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدزایی باشگاه‌های فوتبال بدل شده است و در این زمینه لیگ برتر جزیره عملکرد بسیار بهتری نسبت به سایر لیگ‌ها داشته است. معضلی که سال‌هاست در لیگ ایران وجود دارد و هنوز باشگاه‌ها نتوانسته‌اند به آنچه حق‌شان است دست پیدا کنند، مدت‌هاست که در سایر کشورها حل شده است و هر شبکه تلویزیونی‌ای که خواهان پخش مسابقات فوتبال باشد باید مبلغی را برای این منظور پرداخت کند. در لیگ ایران این خواسته بارها مطرح شده است، اما با توجه به انحصاری که صداوسیما در اختیار دارد، هنوز فوتبال به آنچه به‌دنبالش بوده، نرسیده و تلاش‌ها در این زمینه بی‌نتیجه مانده است. در لیگ انگلیس اما از همان سال 1992 که مسابقات تحت‌عنوان لیگ برتر وارد فاز جدیدی شد، حق پخش نیز پرداخت شده و در سال‌های اخیر ارزش قرارداد با شبکه‌ها نزدیک به 4000 درصد افزایش یافته است؛ درآمدی که باعث شده باشگاه‌ها با کمترین دغدغه مالی به‌دنبال خرید ستاره‌های نامدار فوتبال دنیا باشند و این اتفاق لیگ انگلیس را به‌رقابتی بسیار جذاب و تماشایی بدل کرده است.
رشد فوق‌العاده
این روزها البته با شیوع کرونا و مشکلات مالی که در این زمینه به‌وجود آمده است و همچنین مشکلاتی که شبکه‌های تلویزیونی برای پرداخت مبالغ هنگفت دارد، به‌نظر می‌رسد ثروتمندترین لیگ دنیا درحال از دست دادن حامیان خود است و ممکن است طی سال‌های آینده این افزایش درآمدها متوقف شود. رقابت‌های سطح اول فوتبال در انگلیس از سال 1992 با فرمتی جدید و تحت‌عنوان لیگ برتر پیگیری شد و در همان سال مجموع حق پخشی که به باشگاه‌ها پرداخت می‌شد 232 میلیون پوند بود. این عدد درحال‌حاضر به 1/9 میلیارد پوند رسیده و این اختلاف فاحش به‌وضوح کیفیت مسابقات را نیز بالاتر برده است. البته محصولی که توسط لیگ برتر ارائه می‌شود نیز طی این سال‌ها تفاوت بسیاری داشته است. در سال 1992 قراردادی پنج‌ساله امضا شد که قرار بود در هر سال 60 مسابقه به‌صورت مستقیم از تلویزیون پخش شود، اما درحال‌حاضر اکثر مسابقات به‌صورت زنده برای هواداران نمایش داده می‌شود و طبیعی است که عدد دریافتی از سوی مدیران مسابقات بسیار بیشتر از قبل باشد.
کریکت هم یکی از ورزش‌های پرطرفدار در انگلیس است که آنها هم تقریبا طی همین بازه زمانی افزایش درآمد چشمگیری داشته‌اند، اما در مقایسه با فوتبال این عدد به‌مراتب کمتر است. قرارداد پخش مسابقات این رشته در سال 1994 سالی 60 میلیون پوند بود که در سال گذشته میلادی قرارداد جدیدی به ارزش سال 1/1 میلیارد پوند امضا شد. اما روند افزایشی که در سال‌های اخیر در این ورزش‌ها وجود داشته، ممکن است به‌زودی متوقف شود و به‌نظر می‌رسد حق پخش تلویزیونی به سقف پرداختی خود رسیده است. کارشناسان این حوزه پیش‌بینی می‌کنند به‌زودی مذاکرات برای افزایش این اعداد نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت و باشگاه‌ها باید با همین درآمد یا حتی کمتر کنار بیایند.
شیوع کرونا سبب شد به‌دلیل غیبت هواداران در ورزشگاه‌ها، تقریبا تمامی مسابقات لیگ از شبکه‌های مختلف پخش شود تا طرفداران تیم‌ها بتوانند بازی‌های تیم‌های مورد علاقه خود را ببینند. با این‌حال گفته می‌شود در مذاکراتی که قرار بود طی ماه‌های اخیر برای تمدید این قرارداد انجام شود و به تابستان آتی موکول شد، پیشنهاد شرکت‌های خریدار کمتر از عدد کنونی خواهد بود و آنها دیگر تصمیم ندارند ارقام پرداختی خود را افزایش دهند.
پس از 29 سال
در این میان بحران‌های اقتصادی و همچنین کرونا در کاهش درآمد شبکه‌ها و کم شدن تعداد بینندگان تاثیر بسزایی داشته است. کایرن مگوایر، استاد اقتصاد فوتبال در دانشگاه لیورپول در این باره گفته است: «چیزی که در این مدت شاهد بودیم، کاهش تعداد بینندگان تلویزیونی و به‌تبع‌آن کم شدن درآمد شبکه‌ها بوده است. به همین دلیل آنها دیگر درآمد سابق را ندارند و باید قراردادهای جدید را با قیمت دیگری منعقد کنند تا دچار ضرر نشوند. اکثر شرکت‌ها از پاندمی کرونا ضربه دیده‌اند و به‌دنبال راهی برای عبور از این مشکلات هستند که اصلی‌ترین آنها کاهش ارزش قرارداد حق پخش است. برخی از کمپانی‌ها دیگر مانند گذشته نمی‌توانند بینندگان را به‌سوی خود جذب کنند و بالا رفتن حق تماشای بازی‌ها سبب شده بخشی از طرفداران از تماشای مسابقات صرف‌نظر کنند. به این ترتیب شبکه‌ها به‌خوبی می‌دانند که بیش از این نمی‌توانند به مشتریان خود فشار وارد کنند و باید تعادلی در قیمت‌ها خود ایجاد کنند.»
رقم دریافتی لیگ برتر برای حق پخش بسیار قابل‌توجه است و به همین دلیل باشگاه‌ها سود زیادی از حضور در این مسابقات عایدشان می‌شود. 29 سال پیش و زمانی که نخستین پخش زنده تلویزیونی بین ناتینگهام فارست و لیورپول روی آنتن رفت کمتر کسی انتظار چنین رشد خارق‌العاده‌ای را برای ارزش لیگ برتر داشت. در آن مسابقه ناتینگهام با تک‌گل تدی شرینگهام پیروز شد و نفراتی چون گریم سونس و برایان کلاف که این روزها مفسر و کارشناس شبکه‌های تلویزیونی هستند در زمین حضور داشتند. لیگ برتر در سال 92 مسابقاتی نوپا بود و حالا و در شرایط کنونی تخمین‌زده می‌شود که بیش از 2 میلیون نفر ماهی 99/2 پوند برای تماشای مسابقات و ماهی 99/5 پوند برای دریافت پکیج کامل شبکه اسکای اسپورتز پرداخت می‌کنند.
مگوایر با اشاره به مدیریت خوب این رقابت‌ها در سال‌های اخیر گفته است: «لیگ برتر در این سه‌دهه به‌خوبی توانسته اوضاع را مدیریت کند و قیمت‌ها را به‌تدریج بالا برده است. آنها ابتدا بازی‌ها را ارزان ارائه کردند و پس از اینکه اعتماد مشتریان حاصل شد و تماشاگران افزایش پیدا کردند، قیمت‌ها را بالا بردند. آنها بسیار بهتر از سایر لیگ‌ها توانستند خواسته‌های خود را عملی کنند و قرارداد به‌مراتب بهتری نسبت به سایر کشورها امضا کردند.»
فوتبال انگلیس به‌خصوص پس از فاجعه ورزشگاه هیسل بروکسل در دهه 80 میلادی لطمه زیادی خورد، اما پس از آن به‌خوبی توانست خود را سرپا نگه دارد. در فینال رقابت‌های جام اروپا در سال 1985 بین دو تیم لیورپول و یوونتوس، 39 تماشاگر بر اثر درگیری هواداران دو تیم و شکسته شدن فنس بین طرفداران دو تیم از سوی لیورپولی‌ها کشته شدند که بیشتر آنها ایتالیایی بودند. به‌دنبال این اتفاق باشگاه‌های این کشور پنج‌سال از حضور در رقابت‌های اروپایی محروم شدند. حاصل این اتفاق این بود که در سال 1992 هیچ تیم انگلیسی در رنکینگ 15 تیم برتر اروپایی حضور نداشت، اما در سال 2020، 6 تیم این کشور در این فهرست قرار دارند. بی‌شک حق پخش تلویزیونی و درآمدهای باشگاه‌ها از این بخش نقش مهمی در این پیشرفت داشته است. براساس آماری که در سال 2019 از سوی یوفا منتشر شد، باشگاه‌های حاضر در لیگ برتر به‌صورت میانگین هر فصل 143.2 میلیون پوند از طریق حق پخش درآمد داشته‌اند که حدود 53 درصد مجموع درآمدهای آنها را شامل می‌شود. در‌حالی‌که هر باشگاه لالیگایی که نزدیک‌ترین آمار را در این زمینه به لیگ برتر دارد در هر فصل 66.6 میلیون پوند درآمد از این طریق داشته است که 42درصد درآمدهای آنها را پوشش می‌دهد. در بوندس‌لیگا نیز این عدد 60.3 میلیون پوند برای هر باشگاه و 34درصد درآمدهای آنهاست.
سقف پیشرفت
این امر را که چرا این درآمدها به‌زودی کاهش خواهد یافت، کلیر اندرز کارشناس مسائل رسانه چنین توضیح داده است: «در سال 2018 حق پخش رقابت‌های ورزشی در دنیا به‌سقف خود رسید و حالا باید حداقل 15درصد آن کاهش یابد. مسلما کووید-19 در این زمینه تاثیر زیادی دارد، اما جدا از آن بالا رفتن سرسام‌آور قیمت‌ها چندان منطقی نبوده و در ادامه چنین پرداخت‌هایی برای کمپانی‌ها دردسرساز خواهد شد. از سوی دیگر دو کمپانی BT و اسکای در سال 2017 یک قرارداد همکاری را منتشر امضا کردند که باعث شد تا حد زیادی رقابت در این زمینه از بین برود و در نتیجه لیگ برتر نمی‌تواند بیش از این برای آنها بازارگرمی کند.»
این قرارداد خیلی زود اثرگذاری خود را نشان داد و در حالی‌که ارزش قرارداد از سال 2016 تا 2019 به 5.1 میلیارد پوند می‌رسید، قرارداد سه‌ساله بعدی با کاهش 10 درصدی و به ارزش 4.6 میلیارد پوند امضا شد. به این ترتیب این روند نزولی آغاز شده و ممکن است در دوره‌های بعدی نیز ادامه داشته باشد. البته این شرکت‌ها تنها در داخل بریتانیا درآمدزایی ندارند و با فروش حق پخش مسابقات به کشورهای مختلف و شرکت‌های خارجی درآمد خوبی در این زمینه دارند. چین یکی از اصلی‌ترین مشتریان این رقابت‌هاست که در سال 2018 نیز قراردادی 500 میلیون پوندی برای خرید حق پخش لیگ جزیره به‌امضا رساند.
البته این کاهش قیمت تنها مختص به لیگ انگلیس نیست و در سایر لیگ‌های معتبر نیز اعمال شده است، مثلا در بوندس‌لیگا قرارداد 4 ساله جدید که از سال جاری میلادی آغاز می‌شود با ارزش 3.8 میلیارد پوند امضا شد که این عدد نسبت به قرارداد قبلی 10 درصد کاهش داشت.
از سوی دیگر مدیران لیگ برتر نیز با احتیاط نسبت به این اتفاقات موضع‌گیری می‌کنند و ترجیح می‌دهند به‌دقت شرایط را بررسی کرده و بهترین تصمیم را برای آینده این مسابقات اتخاذ کنند. بی‌شک این تغییرات در پرداخت‌ها تاثیر زیادی روی عملکرد تیم‌ها چه در داخل لیگ و چه در مسابقات اروپایی خواهد داشت و کاهش درآمد آنها باعث می‌شود قدرت خرید آنها نیز کاهش یابد و نتوانند بازیکنان مدنظر خود را برای تقویت تیم به‌خدمت بگیرند. با این‌حال هنوز هم لیگ برتر یکی از محبوب‌ترین مقاصد برای بازیکنان فوتبال دنیاست و بسیاری از آنها آرزو دارند حضور در این مسابقات را تجربه کنند. البته شاید این کاهش درآمد به‌تدریج در حضور ستاره‌های فوتبال در این کشور نیز تاثیرگذار باشد و چنین روندی باعث کاهش جذابیت مسابقات خواهد شد. لیگ برتر طی 30 سال گذشته روندی صعودی را طی کرده و حالا به‌نظر می‌رسد به قله پیشرفت خود رسیده است و اگر درآمدها از حق پخش تلویزیونی کاهش پیدا کند باید منتظر افول این رقابت‌ها در آینده‌ای نزدیک باشیم. البته تردیدی نیست که در چنین شرایطی هم مدیران تصمیم‌گیر در فوتبال این کشور به‌دنبال راه‌حل‌های جایگزین برای این مشکل خواهند بود تا با ایجاد تغییراتی در این رقابت‌ها از افت این لیگ جذاب و تماشاگرپسند جلوگیری کنند.
مطالب پیشنهادی
