پیش از این، در ستونی تحت‌عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده ‌و سپس بنابر درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.

پس از کتاب ذخیره خوارزمشاهی، دیگر کتاب سیداسماعیل جرجانی، کتاب یادگار در طب است. خود می‌نویسد ‌ یادگار مختصری است که در وقت نیاز جوینده را از کتاب دیگر بی‌نیاز می‌کند و از این جهت آن را یادگاری از خود برای دیگران می‌داند و به همین مناسبت نام کتاب را یادگار گذاشته است. یادگار با اینکه مختصر است، مطالب سودمندی دارد؛ چنانکه در آن شرح حدود 120 بیماری آمده و برای مداوای آنها 1700 ماده دارویی و غذایی بیان شده است . 1

سیداسماعیل جرجانی کتاب یادگار را مختصر و برای مبتدیان و متعلمان نوشته است که مانند دیگر آثار جرجانی در زمان حیات او و نیز پس از حیاتش از کتاب‌هایی بوده که دانشجویان طب آن را مطالعه می‌کرده‌اند2؛ چنانکه نظامی عروضی (ص 103) یادگار را از جمله 20 کتابی می‌داند که باید هر دانشجوی طب آن را بخواند و بدین‌ترتیب یادگار را در ردیف فصول بقراط، مسائل حُنَین بن اسحاق، ذخیره‌ ثابت بن‌قرّه، قانون ابن‌سینا، الحاوی رازی، کامل الصناعه و مانند آنها دانسته است.

کتاب یادگار در طب سیداسماعیل جرجانی یک دوره علم طب در شناخت بیماری‌ها و داروها است که لازم بوده دانشجویان علم طب و حتی اطبا آن را مطالعه کنند 3.

مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب یادگار را می‌توان چنین برشمرد:

الف) بهره‌برداری از مشاهدات بالینی؛ چنانکه سیداسماعیل جرجانی (ص 12) می‌نویسد: «من دیدم صاحب مالیخولیا را بر پای رشته پدید آمد، علت زایل شد و به صرع تب ربع زایل شد»،
ب) اشاره به اندازه و حد مصرف دارو؛ چنانکه (ص 52) می‌نویسد: «بسیار خوردن دارو عادت پسندیده نیست و به هر وقت از بهر هر فضله که حاصل گردد دارو توان خورد»،
ج) اشاره به دستور نوشیدن آب؛ چنانکه خود (ص 18) می‌نویسد: «آب نیک گرم معده را از رطوبت پاک می‌کند و بشوید لیکن گرمی به‌اندازه باید که معده را نسوزاند.»
د) آوردن تعریفی از اعضای بدن و اشاره به تشریح آنها؛ چنانکه در جایی از کتاب (ص 73) می‌گوید: «و اندر زیر زانو رگی است که او را مابض خوانند گشادن آن درد احشا را و درد پشت و بواسیر را سود دارد.»
ه) تعیین رژیم غذایی بیماران؛ چنانکه (ص 13) می‌نویسد: «اندر تدبیر تندرستان به غذا و بیماران به شربت: اما غذای نیک نان پاکیزه بود از گندم آفت‌نارسیده و گوشت گوسفند پخته و آسوده و از شیرینیْ اندکی.»
و) توجه به بهداشت مواد غذایی و ظرف‌ها و ابزار؛ چنانکه (ص 61) آورده است: «هر بامدادی شیر او دوشیده و در حال در پاتیله‌ای سنگین کنند و بر آتش نهند و بجوشانند.»
ز) توضیح واژه‌های عربی به فارسی و برعکس؛ مثلا در وصف نوره (ص 93) آورده است که «شَعرِ زائد [یعنی] موی افزون را بَرکَند.»
ح) به‌کار بردن واژه‌های فارسی نادر همانند آب‌ زدن، آغاردن، اریب، آونک کردن، پاتیله، پالودن و مانند آنها 4.

پی‌نوشت:
1-  محقق، مهدی؛ و فرید قاسملو (1385). «یادگار»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد‌عادل، بنیاد دانشنامه جهان اسلام، ج 10، تهران، صص 10-9؛ رشنوزاده، بابک (1387-شهریور). «یادگار فی‌الطب»، کتاب ماه علوم و فنون، ش 105، ص 8.
2- همان، صص 9-8.
3- نجم‌آبادی، ص 742؛ رشنوزاده، بابک (1387-شهریور). «یادگار فی الطب»، کتاب ماه علوم و فنون، ش 105، ص 9.
4- رشنوزاده، بابک (1387-شهریور). «یادگار فی‌الطب»، کتاب ماه علوم و فنون، ش 105، صص 11-10؛ نیز ‌ محقق، 1382، مقدمه بر یادگار جرجانی، ص 13.