زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: روز گذشته بود که با برگزاری آزمون دکترای تخصصی نیمه‌متمرکز سال 1400، عملا پرونده آزمون‌های ورودی به دانشگاه‌ها در مقاطع مختلف در اولین سال کرونایی کشور بسته شد تا از این طریق بار روانی از دوش داوطلبان شرکت‌کننده در این آزمون‌ها و خانواده‌هایشان برداشته شود. آزمون‌هایی که در ابتدای سال اما و اگرهای زیادی پیرامون چگونگی برگزاری آنها با توجه به همه‌گیری کرونا و به‌ویژه در شهرهای قرمز وجود داشت و همین امر هم باعث شد عموم آزمون‌ها با تعویق‌های چندباره در زمان برگزاری‌شان مواجه شوند. جالب‌تر اینکه دعواهای وزارت علوم و بهداشت بر سر زمان و نحوه برگزاری آزمون‌ها به‌ویژه در کنکور سراسری شرایط را در ابتدای سال برای داوطلبان دلهره‌آور کرده بود.

خبرهای ضد و نقیض از برگزاری، عدم‌برگزاری یا تعویق در زمان قانونی مهم‌ترین حاشیه‌هایی بود که تا نیمه نخست امسال پیرامون اکثر آزمون‌ها وجود داشت. از سوی دیگر بخش قابل‌توجهی از داوطلبان نیز از ترس احتمال ابتلا به کرونا حتی حاضر نشدند تا در سر جلسه آزمون حضور پیدا کنند تا یکی از عجیب‌ترین بازه زمانی برای آزمون‌های سازمان سنجش رقم بخورد. با این حال بعد از آزمون و خطا در نحوه برگزاری آزمون‌های ابتدایی امسال رفته‌رفته خیال داوطلبان هم راحت شد و هرچه زمان می‌گذشت خبرهای کمتری از ریزش تعداد شرکت‌کنندگان در سر جلسه آزمون به نسبت آزمون‌های اولیه منتشر می‌شد. مساله‌ای که طبیعتا در صورت تداوم شرایط کرونایی در سال آینده می‌تواند شرایط امن‌تری را برای حضور داوطلبان در این آزمون‌ها رقم بزند. البته مساله جالب‌توجه درباره آزمون‌های سال آینده این است که طبق تصمیم مسئولان 20 فروردین داوطلبان آزمون دستیار تخصصی پزشکی به رقابت می‌پردازند تا از این طریق در همان روزهای اولیه شروع سال جدید یکی از پرحاشیه‌ترین آزمون‌ها برگزار شود؛ چراکه قرار است داوطلبانی بر سر جلسه حضور پیدا کنند که این روزها در خط‌مقدم مبارزه با بیماری کرونا قرار دارند و حتی به تعویق زمان برگزاری آزمون‌شان از هفتم اسفند ماه به 20 فروردین نیز معترض هستند و مشخص نیست بعد از کش‌وقوس‌های فراوان زور داوطلبان معترض به مسئولان خواهد رسید یا خیر.

   افزایش 2 درصدی تعداد داوطلبان آزمون دکتری؛ شانس قبولی کمتر از 20 درصد

آخرین روز هفته گذشته بود که 185 هزار و 69 نفر از داوطلبان بر سر جلسه آزمون دکترای تخصصی حاضر شدند تا شانس خود را برای تحصیل در 242 کدرشته با حضور در 210 حوزه امتحانی و 110 شهرستان امتحان کنند؛ آزمونی که به دلیل کرونا دست‌اندرکاران برگزاری آن مجبور شدند به نسبت سال گذشته در 60 شهر دیگر هم محلی را برای حضور داوطلبان در نظر بگیرند تا از این طریق آخرین کنکور امسال به صورت ویژه و رعایت سختگیرانه پروتکل‌های بهداشتی و رعایت فاصله یک‌ونیم متری میان داوطلبان به پایان برسد. البته این آزمون هم شاهد حضور داوطلبان مبتلا به بیماری بود، به‌طوری که در آخرین کنکور 99، 52 داوطلب از 30 شهر کشور مجبور شدند به دلیل ابتلا به بیماری در بیمارستان‌ها به سوالات این آزمون پاسخ دهند. همچنین 45 درصد داوطلبان این آزمون را مردان و 55 درصد را زنان تشکیل می‌دادند و این مساله نشان می‌دهد زنان همچنان در صدر تحصیلات تکمیلی قرار دارند.

علی‌رغم اینکه در کنکور بیش از 100هزار داوطلب در این آزمون شرکت کرده‌اند، اما به گفته ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش ظرفیت‌های پذیرش در دوره‌های دکتری هنوز نهایی شده و احتمال دارد تا فروردین وضعیت این مهم مشخص شود. با این حال طبق صحبت‌های این مقام مسئول برآورد احتمالی از میزان پذیرفته‌شدگان 22 تا 24هزار دانشجو خواهد بود که از این تعداد نیز حدود ۱۲هزار نفر در دوره دکتری دانشگاه‌های دولتی و غیرانتفاعی و همین تعداد پذیرش در دانشگاه آزاد اسلامی به تحصیل می‌پردازند. داوطلبان باید تا هفته آخر فروردین سال آینده منتظر اعلام نتایج بمانند و بعد از آن در اولین هفته از اردیبهشت سال آتی مجاز به انتخاب‌رشته می‌شوند. البته این بخشی از مسیر برای رسیدن به صندلی دانشگاه‌ها در مقطع دکتری است؛ چراکه از اول خرداد پذیرفته‌شدگان باید در مصاحبه‌های تخصصی که توسط دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، حضور پیدا کنند و این پروسه حدود دوماه زمان خواهد برد. آن‌طور که خدایی گفته قرار است سه‌برابر میزان ظرفیت پذیرش به مصاحبه دعوت شوند، یعنی از 50 تا 55هزار نفر مصاحبه به عمل می‌آید تا از این طریق دانشگاه‌ها بتوانند دانشجویان خود را انتخاب کنند.  با توجه به تعداد شرکت‌کنندگان و ظرفیت پذیرش می‌توان گفت هر داوطلب 12 درصد شانس قبولی را دارد؛ علاوه‌بر آن اگر داوطلبی بتواند به مرحله مصاحبه هم برسد با توجه به ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها، 40 درصد احتمال دارد که بالاخره پایش به کلاس‌های مقطع دکتری برسد. 

درکنار همه آنچه درباره این آزمون وجود دارد، نکته اصلی درباره آخرین آزمون امسال آن است که برخلاف دیگر کنکورها میزان شرکت‌کنندگان در آن افزایش قابل‌توجهی داشته است؛ چراکه در مردادماه امسال که آزمون دکتری سال 1399 به‌عنوان شروع‌کننده آزمون‌ها برپا شده بود، تنها 179 هزار و 704 داوطلب ثبت‌نام کرده بودند که به نسبت امسال پنج‌هزار و 365 داوطلب کمتر بود، یعنی میزان داوطلبان شرکت‌کننده در آزمون 1400 به نسبت 1399، 99/2 درصد افزایش داشته است. نکته بااهمیت اینکه در آزمون سال 1399، 30 درصد داوطلبان ترجیح دادند به دلیل شیوع همه‌گیری کرونا اصلا در سر جلسه آزمون شرکت نکنند، مساله‌ای که باعث شد درنهایت 12هزار و 485 دانشجو در این مقطع پذیرش شوند، اما در آزمون دکتری سال 1400، حدود 10 درصد به جلسه آزمون نرفتند که شاید دلیل آن هم رعایت سخت و محتاطانه‌تر پروتکل‌های بهداشتی و امکان حضور داوطلبان در محل‌های بیشتر برای شرکت در این آزمون باشد؛ چراکه نمی‌توان مشکلات تردد و همچنین شرایط متفاوت هر شهر را از لحاظ این بیماری در حضور یا عدم‌حضور داوطلبان نادیده گرفت.

   کاهش بیش از 20درصدی تعداد داوطلبان کارشناسی‌ارشد در سال آینده

کنکور کارشناسی‌ارشد هم دومین آزمون سال 99 به شمار می‌رود که همانند آزمون اولی در شرایط ویژه کرونایی برگزار شد؛ کنکوری که در ابتدا قرار بود اواخر فروردین امسال برگزار شود، اما کرونا زمان آن را به دوم و سوم مردادماه تغییر داد. اما دومین زمان تعیین شده هم با اعتراض داوطلبان و نمایندگان مجلس روبه‌رو شد، تا اینکه درنهایت این آزمون طی سه‌روز 16 تا 18 مرداد ماه برگزار شد. درست است که در این آزمون 694 هزار و 417 داوطلب ثبت‌نام کرده بودند، اما طبق رسمی نانوشته تنها 70 درصد داوطلبان با نظارت پنج‌هزار نفر از حوزه بهداشت وزارت بهداشت بر سر جلسه آزمون حضور پیدا کردند.

بعد از پایان ماراتن سه‌روزه با اعلام نتایج آزمون در آبان‌ماه 424 هزار و 276 نفر مجاز به انتخاب‌رشته شده البته در نیمه دوم شهریورماه بود که نتیجه این آزمون مشخص و از میان داوطلبان شرکت‌کننده تنها 157هزار نفر توانستند به صندلی دانشگاه‌های دولتی و 140هزار نفر نیز به واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی برسند، یعنی در عمل تنها نصف داوطلبان شرکت‌کننده، شانس قبولی داشته‌اند، یعنی 70 درصد داوطلبان به دانشگاه‌ها راه پیدا کردند، اما مساله مهم درباره روند جمعیتی این آزمون است.

در سال 98 بیش از نیم‌میلیون نفر و به‌عبارت دقیق‌تر 522 هزار و 873 نفر به رقابت پرداختند، اما این جمعیت برای امسال با افزایش چشمگیری همراه بود؛ به‌طوری که امسال بیش از 600 هزار داوطلب شرکت کردند، یعنی رشد 32 درصدی را در آزمون امسال داشته‌ایم، اما در آزمون کارشناسی‌ارشد سال بعد نیز از تعیین دو بازه زمانی برای ثبت‌نام در این آزمون و بیست‌وششمین المپیاد علمی و دانشجویی درنهایت 524 هزار و 292 نفر ثبت‌نام کردند تا در روزهای 6 و 7 خرداد ماه سال آینده در سر جلسه آزمون حضور یابند، یعنی عملا سال آینده 170هزار داوطلب کمتر در آزمون کارشناسی‌ارشد خواهیم داشت که نشان‌ از کاهش 24درصدی داوطلبان در سال آینده دارد.  در آزمون کارشناسی‌ارشدی که در ایام کرونا برگزار شد، طبق گفته رئیس سازمان سنجش 50 درصد داوطلبان را زن و 50 درصد را داوطلبان مرد تشکیل می‌دادند؛ آزمونی که در 236 حوزه امتحانی و 80 شهرستان کشور برگزار شد و درنهایت هم اواخر مهر ماه مشخص شد محل تحصیل 300 هزار داوطلب کدام واحدهای دانشگاهی هستند.

   ریزش 11درصدی تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری

کنکور سراسری سال 99 را می‌توان یکی از پرحاشیه‌ترین آزمون‌های برگزارشده امسال دانست. کنکوری که بعد از انتشار تصاویر برگزاری دو آزمون قبلی با واکنش‌های زیادی از سوی داوطلبان، مسئولان به‌ویژه نمایندگان مجلس و دو وزیر علوم و بهداشت مواجه شد، همین مقوله باعث شد هر روز خبرهای ضدونقیضی از تعویق زمان برگزاری و حتی عدم‌برگزاری آن و اعمال روش‌های جایگزین برای پذیرش داوطلبان منتشر شود تا جایی که فشار روحی حاکم بر داوطلبان نقل محافل شد. بالاخره زور کرونا به یکی از مهم‌ترین آزمون ورودی دانشگاه‌ها نرسید و کنکور سراسری با 60 روز تعویق طی چهار روز از 20 مرداد تا اول شهریور ماه امسال برگزار شد و نتایج آن هم در آخرین روز از شهریور ماه به اطلاع داوطلبان رسید. آزمون سراسری امسال تفاوت‌های زیادی با ادوار قبلی خود داشت؛ چراکه تعویق‌های چندباره در روند برگزاری آن باعث شد تا بعد از فراهم‌سازی امکان ثبت‌نام مجدد، بیش از 31هزار نفر به جمعیت داوطلبی اضافه شود و درنهایت یک‌میلیون و 393 هزار و 233 نفر در رقابت نفسگیر این آزمون شرکت کنند؛ اما آنچه در عمل اتفاق افتاد اینکه ‌یک‌میلیون و 247 هزار و 449 نفر اقدام به پرینت کارت ورود به جلسه امتحان کردند و عملا 145 هزار و 784 نفر تلاشی برای دسترسی به‌ این کارت نکردند، درنهایت نیز یک میلیون و ۱۶۶ هزار نفر در جلسه آزمون حاضر شدند؛ جمعیتی که قرار شد‌از میان آنها صرفا ۱۸۹ هزار و ۹۴۸ دانشجو به‌عنوان جدیدالورودی‌ها به کلاس‌های آنلاین دانشگاه‌ها راه پیدا کنند و این میزان هم از بین یک میلیون و ۱۲ هزار و ۴۰۶ داوطلبی که مجاز به انتخاب‌رشته شده بودند، اتفاق افتاد. در عمل هر شرکت‌کننده تنها 19 درصد شانس قبولی در آزمون را داشت که سهم دوره روزانه ۱۱۸ هزار و ۵۰ نفر، در دوره شبانه (نوبت دوم) ۱۸ هزار و ۶۹۸ نفر، دانشگاه پیام نور ۱۳ هزار و ۴۶ نفر، در دانشگاه فرهنگیان ۱۸ هزار و ۷۹۷ نفر، در دوره‌های غیرانتفاعی ۱۳ هزار و ۳۹۵ نفر، در پردیس‌های خودگردان ۵۱۴ نفر، در دوره‌های شهریه‌پرداز پنج‌هزار و ۳۳۹ نفر و در چهار رشته دانشگاه آزاد اسلامی دوهزار و ۱۰۹ نفر شد.  پراکندگی جمعیتی در گروه‌های آزمایشی مختلف کنکور سراسری همیشه یکی از بحث‌های جدی است، مساله‌ای که می‌تواند تا حدی سرنوشت داوطلبان کارشناسی‌ارشد و بالطبع دکتری را هم مشخص کند؛ چراکه بعد از اعلام اولیه نتایج کنکور مشخص شد داوطلبان علوم تجربی در رده اول و زبان خارجی در رده آخر اقبال داوطلبان قرار دارد. به‌عبارت دیگر 135 هزار و 420 نفر در گروه ریاضی، 352 هزار و 923 نفر در گروه علوم تجربی، 314 هزار و 471 نفر در گروه علوم انسانی، 80 هزار و 86 نفر در گروه هنر و 129هزار و 506 نفر در گروه زبان‌های خارجی مجاز به انتخاب‌رشته شدند، تعداد داوطلبان گروه علوم تجربی باز همانند سال‌های اخیر در صدر قرار داشت، موضوعی که از آن به‌عنوان تب دکتر شدن نام برده می‌شود.

در عجیب‌ترین کنکور سراسری قرن تعداد حوزه‌های برگزاری از دوهزار و 100 در سال 98 به سه‌هزار و 300 حوزه رسید تا خیال داوطلبان و خانواده‌هایشان تا حد زیادی برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی راحت شود؛ هرچند 60 داوطلب هم مجبور شدند در فضای بیمارستانی پاسخ سوالات را بدهند.  علی‌رغم اینکه در آزمون امسال یک میلیون و 393 هزار و 233 داوطلب ثبت‌نام کرده بودند، اما به نظر می‌رسد داوطلبان چندان تمایلی برای شرکت در این آزمون برای سال آینده ندارند؛ چراکه روز گذشته آخرین مهلت ثبت‌نام در این آزمون بود و براساس آخرین اطلاعات ارائه‌شده توسط مسئولان تنها یک میلیون و 227 هزار و 288 داوطلب در گروه‌های مختلف این آزمون ثبت‌نام کرده که نشان‌دهنده ریزش 165 هزار نفری داوطلبان است. به نظر می‌رسد اصلی‌ترین آزمون جامعه دانشگاهی کشور هم دیگر چندان مورد اقبال داوطلبان نیست و در عمل 11درصد از جمعیت بزرگ‌ترین آزمون سراسری کشور کاسته شده است.

   بی‌رغبتی جامعه به تحصیلات آکادمیک

ریزش گاه و بیگاه تعداد داوطلبان همیشه در سال‌های گذشته وجود داشته و به نظر می‌رسد درمجموع جامعه دیگر تمایلی به تحصیل در مقاطع مختلف دانشگاهی نشان نمی‌دهد. مساله‌ای که هرچند نمی‌توان آن را بی‌ربط به سیاست‌های وزارت علوم در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانست؛ اما شاید یکی از مهم‌ترین آن را می‌توان متوجه وضعیت اقتصادی و نبود بازار کار مناسب برای اکثر رشته‌های دانشگاهی دانست. به عبارت دقیق‌تر عدم آموزش مهارت‌های لازم به دانشجویان فارغ از مقطع و رشته تحصیلی باعث شده تا بخش عمده‌ای از آنها بعد از فراغت از تحصیل نتوانند در رشته‌شان برای خود شغلی دست و پا کنند، مساله‌ای که امروز دیگر مسئولان آموزش عالی به صراحت آن را قبول دارند و طبیعی است در چنین وضعیتی آن هم با توجه به شرایط اقتصادی مردم، بخشی از داوطلبان ترجیح دهند به جای حضور در فضای آکادمیک، راه‌حل دیگری را برای زندگی خود در پیش بگیرند. از طرف دیگر مجازی شدن شرایط تحصیل در ایام کرونا را هم نمی‌توان در این مهم بی‌تاثیر دانست؛ چراکه مشخص نبودن پایان این شیوه آموزشی از یک سو و مشکلات موجود در آن باعث می‌شود ‌برخی از دانشجویان به دلایل مختلف نتوانند خود را با این شیوه آموزشی همراه کنند؛ چراکه در همین یک سال تحصیلی خبرهایی از ترک‌تحصیل دانشجویان منتشر شده است‌؛‌ موضوعی که حتما می‌تواند در اقبال جامعه به تحصیل در دانشگاه‌ها نقش داشته باشد.