سیدمهدی طالبی،روزنامه‌نگار: لبنان بار دیگر شاهد برگزاری اعتراضات خیابانی شده است. در دور جدید این اعتراضات، روز سه‌شنبه هفته‌جاری خیابان‌های بیروت پایتخت این کشور و تعدادی دیگر از مناطق، عرصه تجمعات معترضان بود. دلیل آغاز دور جدید اعتراضات رسیدن قیمت دلار به 10 هزار لیره است. لبنان تابستان امسال‌ نیز شاهد رسیدن دلار به این سطح قیمتی بود که همان موقع هم باعث شکل‌گیری دور دیگری از اعتراضات شد. گرچه قیمت دلار پس از آن اندکی کاهش یافت اما در سایه التهابات سیاسی و فشارهای بین‌المللی، قیمت آن بار دیگر افزایش یافته است.

فشارها باعث شده ارزش پول ملی لبنان در 6 ماه اخیر شاهد کاهشی 85درصدی باشد و به‌دلیل تلاش بانک‌ها برای خرید و جمع‌آوری دلار از سطح جامعه، این ارز در بازار لبنان کمیاب شده و به جهش قیمتی در کالاها منجر شده است. کاهش ارزش پول لبنان تاثیر بسیار زیادی روی قیمت‌ها داشته و قیمت کالاها را تا 144 درصد افزایش داده است. این امر در کالاهای وارداتی اثرات بیشتری داشته، به‌گونه‌ای که قیمت برخی کالاها شاهد افزایش سه‌برابری بوده و این درحالی است که لبنان به‌دلیل ضعف اقتصاد داخلی و تولید اغلب نیازهای خود را با واردات تامین می‌کند. در چنین شرایطی نیمی از جمعیت لبنان زیر خط فقر قرار دارند و قادر به تامین هزینه‌های معمول زندگی خود نیستند. با تغییرات ارزی اخیر در لبنان ارزش حداقل دستمزد که درحدود ۶۷۵ هزار لیره در ماه است، تقریبا 67 دلار محاسبه می‌شود. همچنین حقوق کارمندان «گروه اول کشور» با احتساب مدیرانی ‌که تشکیل‌دهنده سطوح بالای درآمدهای دولتی هستند نیز به ۴۵۰ دلار در ماه رسیده است. بانک‌های لبنانی مدتی است سیاست جدیدی به‌کار گرفته و مانع از برداشت سپرده‌گذاران از حساب‌هایشان می‌شوند. این اقدام نامتعارف درحالی صورت می‌گیرد که این بانک‌ها، دلارهای مردم را از کشور خارج کرده و با اهدافی خاص به آنها اجازه دسترسی به پول‌هایشان را نمی‌دهند. رکورد اخیر دلار مردم را از صبح سه‌شنبه به خیابان‌های لبنان کشانده است. به گزارش سایت روزنامه عربستانی الشرق‌الاوسط، اعتراضات از صبح سه‌شنبه در شمال لبنان آغاز شده وتا شب به بیروت، منطقه جنوب و بقاع کشیده شده است. معترضان همچنین در جای‌جای کشور با سوزاندن لاستیک‌ها و آتش زدن سطل‌های زباله جاده‌های مواصلاتی شهری و بین شهری این کشور را مسدود کرده‌اند. این رسانه در ادامه مدعی شده که اعتراضات وارد برخی مناطق تحت نفوذ نیروهای مقاومت لبنان نیز شده است.

رسانه روسی اسپوتنیک که در سال‌های اخیر فعالیت‌های بین‌المللی خود را گسترش داده است در خبری پیرامون اعتراضات لبنان از بسته شدن مسیرهای اصلی بیروت ازجمله مسیر منتهی به مرکز این شهر و مسیرهای منتهی به حومه آن به‌ویژه مسیر فرودگاه، به‌دلیل آتش‌زده شدن لاستیک خودروها در این مسیرها خبر داده است. به گزارش این رسانه گروهی از معترضان در پل الرینگ که غرب بیروت را به شرق آن‌ وصل می‌کند، تجمع کرده و این پل را با آتش زدن لاستیک‌ها بسته‌اند. اسپوتنیک در ادامه گزارش کرده که تجمعات مشابهی در میدان الشهدا ایجاد شده است، در البقاع در شرق لبنان نیز معترضان مسیرهای اصلی در شهرک‌های سعدنایل، تعلبابا و ریاق و در جنوب نیز مسیرهای شهرهای صیدا و النبطیه را مسدود کردند. اعتراضات اما در روز سه‌شنبه متوقف نشده‌اند و همچنان ادامه دارند. براساس اعلام نشریه لبنانی «الاخبار»در دومین روز از اعتراضات از صبح دیروز افراد معترض مانند سه‌شنبه با به آتش کشیدن سطل‌های زباله و لاستیک خودرو تلاش کرده‌اند مسیر چند خیابان اصلی بیروت را غیرقابل‌عبور کنند. در پی این اقدامات جاده بیروت به طرابلس در شمال لبنان بسته شده است و با دستور مقامات لبنانی نیروهای ارتش به شکلی گسترده در نقاط گوناگون شهر بیروت مستقر شده‌اند تا درصورت تشدید دامنه اعتراضات مانع از حمله به شهروندان یا ساختمان‌های دولتی شوند.

در دور پیشین اعتراضات در تابستان سال‌جاری معترضان سعی کردند با استفاده از فضای پیش‌آمده ناشی از گرانی دلار و کالا به ساختمان‌های دولتی حمله کنند. در آن دوره تمرکز اصلی گروهی که خود را معترض می‌نامیدند حمله به وزارت امور خارجه و پارلمان لبنان بود. معترضان درنتیجه حمله به وزارت امور خارجه موفق شدند برای مدتی ساختمان این وزارتخانه را اشغال کنند. آنها همچنین تلاش ناکامی را برای اشغال پارلمان ترتیب دادند که طی آن با وجود به‌شهادت رسیدن یکی از نیروهای امنیتی لبنان و زخمی شدن ده‌ها تن از آنها، آشوبگران نتوانستند به ساختمان و محوطه پارلمان وارد شوند. نکته مهم اعتراضات دوره پپیشین در حمله به وزارت امور خارجه و پارلمان بود. جایی که حمله به این دو نهاد باعث عیان شدن مسائل پنهان شد و دست‌های پشت‌پرده را در معرض دید ناظران سیاسی قرار داد. این اعتراضات که به‌منظور مخالفت با گرانی آغاز شده بود به‌جای هدف‌گیری نهادهای اقتصادی مانند بانک مرکزی لبنان که وابسته به گروه‌های غربگرای لبنانی بوده و مقصر اصلی گرانی‌ها در این کشور است، نهاد غیرمرتبطی مانند وزارت امور خارجه را مورد هدف قرار داده است. همچنین در بخش دیگر تلاش‌های آشوبگران پارلمان لبنان که از سال 2018 شاهد پیروزی مقاومت و متحدان آن بوده، مورد حمله قرار گرفت. این پارلمان اصلی‌ترین مانع روبه‌روی غرب برای به نخست‌وزیری رساندن اصلی‌ترین گزینه‌شان یعنی نواف سلام بود؛ او در دو مورد رای‌گیری در پارلمان تنها موفق به کسب پنج رای شده بود، چیزی حدود 4 درصد آرای موجود در پارلمان لبنان.

فرآیند سیاسی

سعد حریری در اول آبان سال‌جاری (22 اکتبر 2020) با رای 65 نماینده از 128 نماینده موجود در پارلمان لبنان و با حمایت گروه‌هایی مانند حزب شیعی المستقبل به نخست‌وزیری لبنان رسید. نخست‌وزیری وی پس از شکست مصطفی ادیب در تشکیل دولت انجام شد؛ ادیب که سفیر لبنان در آلمان بود براساس طرح فرانسه برای نجات لبنان که پس از انفجار بندر بیروت در 14مرداد سال‌جاری (4 آگوست 2020) ارائه شد، مامور به تشکیل دولت شد. وی با وجود کسب 90 رای در پارلمان به‌دلیل اصرار بر تکروی و تشکیل دولت برخلاف خواست طرف پیروز در انتخابات سال 2018 از مسئولیت خود استعفا داد. یکی از درگیری‌های آن زمان تاکید دو حزب اصلی شیعیان برای حفظ وزارت دارایی در دستان خود بود. ادیب و متحدانش منطقه‌ای و فرامنطقه او درنهایت رضایت دادند تا این پست به شیعیان برسد، اما اعلام کردند که خود آنها باید شخصیت شیعی مورد نظر را پیدا کنند. این منطق باعث شد تشکیل دولت به خانه آخر نرسد و ادیب با چراغ سبز طرف‌های خارجی استعفا داد تا بی‌ثباتی در بیروت همچنان ادامه‌دار باشد. سعد حریری نیز تقریبا همین سیاست را در پیش گرفته است و اصرار بر تک‌روی دارد. او نه براساس اکثریت پارلمانی، بلکه به‌دلیل اکثریت داشتن در سهمیه اهل تسنن است که نقش بزرگی در قضیه نخست‌وزیری لبنان ایفا می‌کند. در لبنان رئیس‌جمهور مسیحی، نخست‌وزیر اهل تسنن و رئیس مجلس شیعی است. در این میان اکثریت آرای مسیحیان در اختیار میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان است و تمامی کرسی‌های شیعیان نیز در دستان مقاومت و متحدانش است. عون و جریان آزاد ملی به رهبری دامادش جبران باسیل جزئی از متحدان مقاومت در لبنان به‌حساب می‌آیند. با وجود آنکه آنها قادر به تشکیل دولتی برخلاف خواست جریان 14 مارس به رهبری سعد حریری بودند، پس از انتخابات سال 2018 به‌دلیل رعایت برخی جوانب سیاسی او را مجددا به‌سمت نخست‌وزیری انتخاب کردند.

با این حال سعد حریری با اشتباهاتش موجب برافروخته شدن اعتراضات در سال 2019 شده و در پی آن از سمت نخست‌وزیری استعفا داد. اعتراضات گرچه به‌دلیل اقدامات سعد حریری بود اما تلاش‌های رسانه‌ای جبهه غربی- عربی توپخانه‌های خود را به‌سمت نیروهای مقاومت لبنان کشانده و آنها را مقصر مشکلات اقتصادی در لبنان شناساند. این درحالی بود که دولت در دست متحدان غرب بود اما فضاسازی رسانه‌ای  علیه مقاومت لبنان شکل‌گرفته شد ‌و حتی سعد حریری نیز پس از استعفا خود را به‌عنوان معترضی ضد اقدامات مقاومت مطرح کرد. این اقدامات در راستای فشار شدید سال 2019 بود که در پی آن دولت‌های لبنان و دولت عادل عبدالمهدی در عراق ساقط شده، دولت سوریه تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفت و درنهایت در فاز نظامی سردار سلیمانی فرمانده سپاه قدس و ابومهدی المهندس نایب‌رئیس حشدالشعبی در جاده فرودگاه بغداد ترور شده و به شهادت رسیدند. با این حال در لبنان وضعیت به‌دلیل انسجام و تسلط نیروهای مقاومت لبنان علی‌رغم سنگین‌ترین فشارها به نقطه مطلوب غرب و آمریکا نرسید. پس از استعفای سعد حریری درمیان ناباوری جبهه غربی- عربی، محور مقاومت حسان دیاب نماینده سنی ولی مستقل پارلمان لبنان را مامور نخست‌وزیری کردند. با این حال توطئه علیه دولت دیاب منجر به انفجار بندر بیروت در تابستان سال‌جاری شده و فشارها باعث استعفای او از نخست‌وزیری شد.

سعد حریری حالا پس از یک‌سال دوری از قدرت بار دیگر به جایگاه خود بازگشته تا حیثیت پیشین خود را بازیابی کند. او گرچه همچنان ضدمقاومت است اما تا حد زیادی با واقعیت‌هایی در جناح وابسته به خود روبه‌رو شده است. در سال‌های اخیر حریری همچنان جوان، در گیر و دار اختلافات داخلی جریان 14 مارس و خاندان خود با قدرت‌طلبی افرادی مانند بها حریری برادرش روبه‌رو بوده است. بها حریری فردی است که گفته می‌شود سعودی‌ها در سال‌های اخیر تلاش داشته‌اند‌ وی را به‌جای برادر بزرگ‌ترش به رهبری جریان سیاسی اهل سنت لبنان بنشانند.

فاصله‌گیری حریری از بن‌سلمان

رابطه سعد حریری با عربستان چندسالی می‌شود که در مسیر تخریب قرار گرفته است. با روی کار آمدن ملک‌سلمان در عربستان و قرار گرفتن قدرت این کشور در دستان فرزند جوان او محمدبن‌سلمان، سیاست‌های ریاض در منطقه تا حد زیادی تندتر شده است. در همین راستا بود که محمدبن‌سلمان همزمان با راه‌اندازی کارزار بازداشت شاهزادگان سعودی به جرم فساد، در سال2017 حریری را به عربستان کشاند و او را مجبور به استعفا از سمت نخست‌وزیری کرد. مساله اصلی اما به‌سرعت افشا شد و به رسانه‌ها راه یافت. حریری مدتی بعد با وساطت امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه از بازداشت آزاد شد و به کشورش بازگشت.

مسئولان سعودی دلیل ناکامی‌های خود را در لبنان ناکارآمدی سعد حریری می‌دانند. آنها در این اندیشه هستند که چگونه در سایه هزینه‌های هنگفت مالی و رسانه‌ای در لبنان همچنان قدرت مقاومت در این کشور درحال افزایش است. آنها به همین دلیل حریری را بازداشت کردند تا حساب کار دستش بیاید. پس از آن نیز تلاش‌های گسترده‌ای را برای یافتن جایگزینی برای او آغاز کردند. این تلاش‌ها در بهترین حالت به بها حریری، برادر سعد ختم می‌شد که وی نیز از توانایی سیاسی لازم برخوردار نبود و نتوانست قدرت برادرش را میان اهل تسنن با چالش مواجه سازد.
ریاض پس از آن بود که متوجه شد سعد حریری با وجود ضعف‌ها و ناکامی‌هایش همچنان بزرگ‌ترین ظرفیت و گزینه موجود برای محور غربی-عربی در لبنان است. با وجود این برخوردهای تند بن‌سلمان با حریری اثر خود را گذاشته و حریری را به فکر پیدا کردن پشتیبان جایگزین انداخته بود.

با پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری2020 آمریکا و ورودش به کاخ‌سفید در اوایل سال2021، سعد حریری که کینه بن‌سلمان را در دل دارد، فرآیند جدایی از سعودی‌ها را شدت بخشیده و آن را علنی ساخته است. دیگر سفرهای حریری منحصر به ریاض نمی‌شود و او در ماه‌های اخیر دیدارهایی با رقبای منطقه‌ای عربستان داشته است.

حریری در 29بهمن به دوحه، پایتخت قطر سفر کرد و پیش از آن نیز با مقامات اماراتی در ابوظبی دیدار کرده بود. او اواخر دی‌ماه نیز به ترکیه سفر کرد. گفته می‌شد این سفر برای میانجیگری میان ترکیه و عربستان صورت گرفته است. در آن زمان آنکارا و ریاض به‌دلیل پالس‌های منفی جو بایدن نسبت به اقدامات دولت اردوغان و حکومت بن‌سلمان تلاشی را برای حل اختلافات آغاز کردند تا بتوانند در دولت دموکرات‌ها دست به مقاومت بزنند.

علی‌رغم این تحلیل‌ها اما واقعیت آن است که حریری ارتباط خود را با ترکیه که در تلاش برای نفوذ در لبنان است، افزایش داده به‌خصوص اینکه نقطه اصلی تمرکز ترکیه در لبنان شهر سنی‌نشین طرابلس در شمال لبنان است. جایی که حریری می‌داند در آنجا تسلط کافی بر اهل تسنن نداشته و احتمال دارد رقیب قدرتمندی از آنجا علیه وی قد علم کند. حریری با مشاهده نحوه ورود سنگین آنکارا به پرونده‌های منطقه‌ای مانند عراق، سوریه و لیبی این‌گونه نتیجه گرفته است که درصورت عدم همکاری با ترکیه عملا انحصار سیاسی‌اش میان اهل تسنن شکسته خواهد شد. حریری برای شکسته نشدن انحصارش، خود انحصارشکنی کرده و به شکلی مستقیم و علنی با فرانسه، قطر، امارات و ترکیه وارد مذاکره می‌شود.

تلاش برای بین‌المللی کردن بحران

در سایه تلاش‌های حریری برای برقراری ارتباط با طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گروه‌های غربگرای لبنانی سعی کرده‌اند بحران این کشور را تبدیل به پرونده‌ای بین‌المللی کنند. بشاره الراعی، اسقف مارونی‌های لبنان که اکثریت مسیحیان این کشور را تشکیل می‌دهند اخیرا در مصاحبه و تجمعاتی، دست به موضع‌گیری علیه مقاومت زده است. او خواستار اتخاذ سیاست بی‌طرفی ازسوی لبنان شده است. الراعی معتقد است به‌دلیل مبارزه نیروهای مقاومت لبنان با رژیم‌صهیونیستی این کشور صحنه منازعه شده است و باید مقاومت مبارزه خود را متوقف کند. این مواضع درحالی ازسوی اسقف مارونی‌ها اتخاذ شده که همیشه خاک لبنان مورد تجاوز صهیونیست‌ها قرار گرفته است.

الراعی، بانک مرکزی لبنان و دیگر نهادهای این کشور را که در دستان جریانات موفق با او قرار دارد، خط‌قرمز می‌داند و معتقد است معترضان به‌هیچ‌وجه نباید به‌سمت آنها بروند. این در شرایطی است که بانک مرکزی لبنان با سیاست‌های خود باعث تعمیق بحران ارزی در لبنان شده است. رهبر مسیحیان لبنان تنها مقاومت این کشور را به‌دلیل جانبداری از ایران باعث ایجاد مشکل در لبنان معرفی کرده و خواهان دخالت طرف‌های بین‌المللی در امور داخلی لبنان شده است.

حسن فضل‌الله، عضو فراکسیون وفاداری به مقاومت نزدیک به حزب‌الله لبنان در واکنش به این سخنان الراعی سخنرانی پترس بشاره مارونی، بین‌المللی کردن پرونده لبنان را از طریق برگزاری کنفرانسی بین‌المللی درباره لبنان، تهدیدی برای این کشور توصیف کرد. فضل‌الله تاکید داشت جریان مقاومت بین‌المللی شدن پرونده لبنان را با توجه به نمونه‌های مشابه منطقه‌ای، خطری برای کشور می‌داند. عضو فراکسیون مقاومت بین‌المللی کردن پرونده سوریه، لیبی و عراق را نمونه‌ای از این اقدامات عنوان کرده و راه‌حل مشکلات موجود را در داخل کشور دانست.