سیدمهدی طالبی،روزنامه‌نگار:ریچارد نفیو شخصیتی که به‌عنوان طراح تحریم‌های ضد حقوق بشری علیه ایران شناخته می‌شود، به‌تازگی به‌عنوان معاون رابرت مالی مسئول امور ایران در وزارت امور خارجه‌ آمریکا منصوب شده است.

در ایران نسبت به توانایی‌های ریچارد نفیو در رسانه‌ها بزرگنمایی‌هایی صورت‌گرفته اما باید دانست هدف مطالب رسانه‌ای یا دانشگاهی نوشته‌شده درباره نفیو بیش از آنکه مدح یک دشمن هوشمند باشند، نمایش او به‌عنوان نماد تحریم، تخریب، بی‌رحمی و مواردی از این‌دست بوده است. نام نفیو در ایران معادل است با تحریم بدون قید زمان. این تعریف بدون آنکه الزاما ناشی از عملکرد نفیو در اعمال تحریم‌های سختگیرانه و حفظ آن حتی پس از انجام یک توافق باشد، ناشی از اثرات تخریبی تحریم‌های آمریکا بر افکارعمومی ایران است.

درست همزمان با تلاش آمریکا برای اعمال تحریم‌های هوشمند علیه ایران برای ایجاد دوگانه‌های کاذب در ذهن مردم ایران و ترغیب‌شدن‌شان به انتقاد و اقدام علیه دولت مستقر، واشنگتن نیز در مسیر تخریب وجهه در داخل ایران قرار داشت. کاخ‌سفید رای آوردن روحانی در انتخابات1392 را به‌دلیل پیروی او از دستورکار مذاکراتی و وعده‌اش برای توافق با قدرت‌های جهانی تلقی کرد اما در این میان رقابت‌های پیشاتحریمی در ایران میان جناح‌های مختلف را از یاد برد. در انتخابات سال1392 حتی اگر یک کاندیدا انتخابات را به یک رای‌گیری «رفراندوم‌نما» در جلوی چشم دیگران تبدیل نمی‌کرد، باز مسائل داخلی دیگری بودند که به انتخابی مانند انتخاب سیدمحمد خاتمی در سال1376 از صندوق‌های رای دولت هاشمی و بیرون آمدن نام فردی مانند محمود احمدی‌نژاد از انتخابات برگزارشده توسط دولت اصلاح‌طلبان، منجر شود.

آمریکا در تحریم‌های اوایل دهه1390 دست به تلاش برای بدنامی دولت وقت به بهای عمیق‌تر شدن نظرات منفی مردم ایران نسبت به واشنگتن زد. همزمان با عمیق‌تر شدن نظر منفی مردم ایران نسبت به کاخ‌سفید به‌دلیل تحریم‌ها، اقدامات آمریکا که ناشی از تلقی نادرست از پیروزی روحانی در سال1392 بود نیز مجددا اثراتی شدید بر نگاه منفی مردم ایران نسبت به واشنگتن داشت.

ریچارد نفیو، به عنوان مقام مسئول در حوزه سنجش اثرات تحریم‌ها بر ایران معتقد بود انتخاب روحانی به‌منزله پیام تضعیف ایران و آمادگی مردم این کشور برای تسلیم است. نفیو در همین راستا گفته بود: «تحول سیاسی انتخاب روحانی و امکان یافتن او برای رسیدن به ریاست‌جمهوری ایران را با توجه به فیلترهای فراوانی که در نظام سیاسی ایران درمورد اشخاص وجود دارد می‌توان به‌عنوان شاخصی از تضعیف استقامت و اراده ایرانی‌ها برای ایستادگی در برابر غرب و آمادگی آن برای اتخاذ نگرش جدید تلقی کنیم.»1

 ریچارد نفیو که به‌نوعی سلسله‌جنبان بررسی‌های تحریمی علیه ایران در حوزه‌های میان‌رشته‌ای بوده است، حالا به شکلی غیررسمی به نماد برون‌ریزی فکری افکارعمومی ایران نسبت به تحریم‌های واشنگتن تبدیل شده است. به همین دلیل است که انتخاب او ازسوی بایدن به‌عنوان معاون رابرت مالی مسئول امور ایران با واکنش بسیار منفی و یکپارچه مسئولان و مردم ایران روبه‌رو شده است. ریچارد نفیو با گرایش به دموکرات‌ها اگرچه از نظر سیاسی فردی روبه‌روی ترامپ و حامیان جمهوری‌خواهش قرار دارد و بارها از او ازجمله در پرونده ایران انتقاد کرده است اما در افکارعمومی ایران شاید اندکی از رئیس‌جمهور سابق آمریکا منفورتر نیز باشد. «فرهیختگان» در این گزارش به بررسی سوابق، دیدگاه‌ها و دلایل نفرت‌آمیز بودن او از نگاه افکارعمومی ایران می‌پردازد.

از فارغ‌التحصیلی تا ورود به دنیای سیاست و تحریم

ریچارد نفیو، معمار اصلی تحریم‌های ایران و عضو تیم مذاکره‌کننده دولت اوباما با ایران در مذاکرات هسته‌ای پیش از مسئولیت گرفتن در دولت جدید دموکرات‌ها، به‌عنوان محقق ارشد در دانشگاه کلمبیا فعالیت می‌کرد و مدیربرنامه مرکز سیاست جهانی انرژی در این دانشگاه بود. وی همچنین تحلیلگر ارشد موسسه بروکینگز نیز به حساب می‌آمد. این موسسه که اتاق فکر است براساس اعلام دانشگاه پنسیلوانیا در سال2012 موثرترین اتاق فکر در جهان است.

ورود ریچارد نفیو به دنیای سیاست بین‌الملل به سال‌های ابتدایی دهه2000 میلادی بازمی‌گردد. او در سال2002 با نمرات ممتاز موفق به کسب مدرک کارشناسی خود از دانشگاه جورج واشنگتن شده و یک‌سال بعد به اداره امنیت هسته‌ای ملی پیوسته است. نفیو از ژوئن2003 تا ژوئن2006 در امور مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای بین‌المللی مشغول بود. او در میانه فعالیت‌هایش در اداره امنیت هسته‌ای ملی در سال۲۰۰۴ موفق به اخذ مدرک «مطالعات سیاست امنیتی» در مقطع ارشد از همان دانشگاهی شد که دوره کارشناسی خود را نیز در آن گذرانده بود. نفیو سپس از سال2006 به دفتر امنیت بین‌المللی و منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در وزارت امور خارجه آمریکا رفت و تا سال2011 در این دفتر مشغول به‌کار بود. او در این دوره اولین مدیر ارشد این مرکز در امور هسته‌ای ایران بود. وی پس از آن به مدت دوسال تا سال2013 مدیر امور ایران در شورای امنیت ملی آمریکا شد و در ژانویه2013 به‌عنوان معاون اصلی هماهنگ‌کننده سیاست تحریم‌ها در وزارت امور خارجه منصوب شد. نفیو در جریان مذاکره با ایران از آگوست2013 تا دسامبر2014 رهبر اصلی کارشناسان قسمت امور تحریم‌ها بود. او در اول فوریه2015 مشاغل دولتی خود را رها کرد و به مرکز سیاست جهانی انرژی وابسته به دانشگاه کلمبیا پیوست و همزمان نیز به شکل غیرمستقیم با موسسه بروکینگز به‌عنوان عضو ارشد همکاری می‌کرد.

نفیو چگونه باعث رنج و مرگ مردم ایران می‌شد؟

ریچارد نفیو در کتاب هنر تحریم‌ها به برخی از ابعاد جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران اشاره کرده و به ترسیم افق‌های دید خود و تیمش هنگام طراحی تحریم‌ها علیه ایران پرداخته است. او در این کتاب به بخشی از اهداف ضد حقوق بشری خود اعتراف می‌کند زیرا اهداف تحریمی آمریکا پیش‌تر و پس از اجرای آنها تا حد زیادی مشخص شده بودند. نفیو در اعترافی صریح می‌گوید آمریکا در عین تحریم اقلام گوناگون، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند. به گفته نفیو، این کار باعث می‌شد تهران واردات کالاهای لوکس را متوقف نکرده و به همین دلیل ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتری تحلیل برود.2

البته باید توجه داشت در این شرایط دولت تحریم‌شده حتی درصورت فهم نقشه دشمن باز احتمال دارد برای دسترسی به منابعی از ارز ملی دست به واردات کالاهای لوکس بزند. در هر حال دولت‌هایی که درآمدشان از نفت تامین می‌شود نمی‌توانند به شکل مستقیم درآمدهای نفتی را در داخل استفاده کنند بلکه باید آنها را به کالا تبدیل کرده و وارد کشور کنند. براساس نقشه آمریکایی‌ها، واردات بسیاری از کالاهای اساسی به ایران مانند دارو و مواد غذایی عملا امکان‌پذیر نبود اما در همان حال واردات کالاهای لوکس با سهولت انجام می‌شد زیرا دولت تهران خود را نیازمند واردات کالا و فروش آن در داخل برای کسب درآمد ریالی می‌دید. در این وضعیت نابسامانی‌های مالی دولت تحریم‌شده حتی آن را به تشدید واردات کالاهای لوکس مجبور می‌کند.

نفیو معتقد است هدف اصلی تحریم‌ها ایجاد درد و سختی برای کشور تحریم‌شونده است تا او به این نتیجه برسد که باید سیاست‌های خود را تغییر دهد.

FATF جادوی نفیو برای جلوگیری از استهلاک تحریم‌ها

نکته مهم درباره ریچارد نفیو اعتقاد او بر اعمال تحریم‌های بلندمدت تا حصول به هدف نهایی است. به همین منظور او بخشی از تفکرات خود را در راه‌های جلوگیری از استهلاک تحریم‌ها متمرکز کرده است. نفیو معتقد است با مناسب‌سازی تحریم‌ها براساس هر کشور، می‌توان مانع از مستهلک‌شدن تحریم‌ها شد. به‌عبارت دیگر، برای متناسب‌سازی تحریم‌ها با کشور متخاصم ابتدا باید اولویت‌های ملی، اعتبار و جایگاه این کشور را بررسی کرد و براساس آنها راه‌های ضربه زدن را مورد ارزیابی قرار داد.

نفیو در کتاب هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان، عوامل موثر در شناخت اولویت ملی کشور هدف تحریم‌ها را این‌گونه معرفی می‌کند: «ماهیت نهادهای سیاسی در کشور هدف»، «سازوکار کلان اقتصادی و سیستم مالی و آسیب‌پذیری»، «ماهیت روابط تجاری کشور هدف»، «ارزش‌های فرهنگی»، «تاریخ اخیر کشور هدف»، «جمعیت‌شناسی»، «دسترسی به منابع بیرونی اطلاعات» و «سوالات مرتبط با ایجاد تحریم‌ها.»3

از این 8عامل دو عامل آن مرتبط با اطلاعات مالی و تجاری کشور مورد تحریم است که آمریکا درصورت دسترسی به آنها می‌تواند مانع از استهلاک ابزارهای تحریمی خود در برابر کشور هدفی مانند ایران شود. از این‌رو می‌توان اصرار آمریکا و کشورهای غربی در دوران اوباما و ترامپ مبنی‌بر لزوم عضویت ایران در اف ای تی اف را متوجه شد. پیوستن ایران به FATF، 25درصد از عوامل آورده‌‌شده برای تثبیت بلندمدت تحریم‌ها را برآورده می‌کند. این 25درصد براساس موضوعی بیان شده ولی در حوزه تاثیرات اگر آن را درکنار عوامل دیگر مانند «تاریخ اخیر کشور هدف» که با سادگی در دسترس است، بگذاریم متوجه می‌شویم دروازه تضمین کارکرد بلندمدت تحریم‌ها تصویب FATF در ایران است.

دولت بایدن با اعتقاد به این راهبردهای نفیو پیش از روی کار آوردن وی با کمک متحدان اروپایی خود تلاش دارد با استفاده از مدت زمان چندماهه تا کنار رفتن دولت روحانی، ایران را در مخمصه FATF انداخته و حتی در صورت روی کار آمدن دولتی کارآمد، تهران را در این تنگنا نگه دارد.

ریچارد نفیو یک تحریم موفق را مجموعه‌ای از قوانین، اختیارات و الزامات می‌داند که با هدف محدودکردن و پیشگیری از یک رفتار غالبا اجتناب‌پذیر، برای دستیابی به اهدافش، نیاز به سنجش و بررسی مستمر نتایج دارد.4 این سنجش و بررسی مستمر در ارتباط با ایران در شرایط فعلی یا امکان‌پذیر نبوده یا راه‌های موجود برای اثربخش‌تر کردن تحریم‌ها علیه ایران کافی نیستند. تنها ابزاری که آمریکا برای سنجش کلیت اقتصاد ایران دراختیار دارد اجرای قوانین مرتبط با FATF است که در آن تمامی اطلاعات مربوط به تبادلات مالی ایران در شبکه‌های بانکی به خارج از کشور منتقل می‌شوند.

چرا انتصاب نفیو به‌معنای ادامه تحریم‌هاست؟

نفیو در فصل پایانی کتاب هنر تحریم‌ها با عنوان «آنچه پیش‌رو داریم» این نکته را مطرح کرده است که در پایان دولت اوباما تحریم‌ها به‌عنوان ابزاری موثر و ممتاز در امنیت ملی و سیاست خارجی آمریکا تثبیت شده‌اند. او که در فصل‌های پیشین کتابش به بررسی تحریم‌ها در گذر تاریخ پرداخته است به‌نوعی ثابت کرده تحریم‌ها موثرترین ابزار برای واشنگتن جهت پیشبرد اهدافش هستند. در سند راهبرد امنیت ملی سال2015 نیز که جزء آخرین سندهای منتشرشده توسط دولت دموکرات اوباما است بارها از تحریم‌ها به‌عنوان ابزار عامل قدرت ملی آمریکا یاد شده است. نفیو معتقد است تحریم‌ها باید به یک رویه ثابت در راهبردهای سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده و در پرونده‌های دیگر مرتبط با ایران نیز مورد استفاده قرار گیرند. او درکنار توصیه به استفاده از تحریم در ارتباط با اقدامات روسیه در اوکراین یا پرونده هسته‌ای کره‌شمالی، دو حوزه مسائل حقوق بشری و منطقه‌ای ایران را نیز جزء مسائلی می‌داند که باید از تحریم در آنها استفاده کرد.5 این درحالی است که براساس مذاکرات برجام که شخص نفیو نیز در آن حضور داشت، مقرر شد تمام تحریم‌های مرتبط با امور هسته‌ای ایران برداشته شده و پس از آن نیز با برچسب‌ها و عناوین دیگری بازنگردند.

چرا نفیو نماد است و نه دلیل؟

سیاستمداران، مراکز دانشگاهی و اتاق فکرهای آمریکایی صرف‌نظر از گرایش‌های حزبی و سیاسی خود به این نتیجه رسیده‌اند که تحریم ابزار بسیار موثری در عرصه سیاست بین‌الملل است. به عبارت دیگر در آمریکا اجماعی فراحزبی درباره کارایی ابزار تحریم وجود دارد. در چنین شرایطی که نهادهای گوناگون آمریکا در سطوح مختلف اعتقادی راسخ به تحریم و سعی وافر در به‌کارگیری آن دارند نمی‌توان انتظار داشت آنها در میانه درگیری با ایران که در عرصه‌های هسته‌ای، منطقه‌ای، موشکی و مسائل ادعایی مرتبط با حقوق بشر جریان دارد، تحریم‌ها را از دست بدهند. از نگاه واشنگتن آزادسازی منابع مالی ایران به معنای تامین مالی پروژه‌های تهران خواهد بود.

به عبارتی، نظر به ذهنیت نخبگان سیاسی ایالات متحده، گفتمان‌های مخالف توافق هسته‌ای و موفقیت سیاست تحریم در تامین منافع ایالات متحده، استفاده از ابزار تحریم، به‌عنوان یک راه‌حل آزمایش شده در مهار قدرت اقتصادی و نظامی جمهوری اسلامی ایران در سند راهبردی ایالات متحده آمریکا نهادینه شده است و تصویب تحریم‌های جدید مالی، اقتصادی، دفاعی و نظامی علیه این کشور از سوی نخبگان سیاسی ایالات متحده حتی پس از امضای توافق برجام نیز امری محتمل بوده است. 6

اصلی‌ترین سوالی که تصمیم‌سازان آمریکا بر آن تاکید دارند این نکته است که اساسا چه چیز باعث شد تا تهران در سال 2013 بازگشت به میز مذاکره را پذیرفته و با ایجاد محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای خود موافقت کند؟ از نظر این دسته از کارشناسان، برنامه هسته‌ای ایران بدون تاثیر‌پذیری کلان از تحریم‌ها درحال پیشرفت بود و دلیلی بر متوقف شدن آن وجود نداشت. فشارهای سیاسی و اطلاعاتی آمریکا برای ممانعت از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران مانند تحریم مواد و تجهیزات با کاربرد دوگانه، ترور دانشمندان ایرانی و نیز حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران با ویروس استاکس‌نت هیچ‌کدام باعث توقف و آسیب عمده به برنامه هسته‌ای ایران نشدند. با این حال تحریم‌ها باعث شد تا مردم ایران، دلیل بروز مشکلات معیشتی برای خود را اصرار دولت ایران به ادامه برنامه هسته‌ای شناسایی کنند و بر همین اساس فشارهایی را به دولت برای قبول محدودیت در برنامه هسته‌ای وارد کنند. از این رو اساس مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که ابزار تحریم می‌تواند در تمامی حوزه‌های محل اختلاف با ایران به کارشان بیاید.

بنابراین اگر برنامه هسته‌ای ایران حتی احتمال پیشرفت داشته باشد، آن را می‌توان با حفظ تهدید تحریم‌ها متوقف کرد. اگر نفوذ منطقه‌ای ایران در سایه فشارهای گسترده نظامی، سیاسی و اطلاعاتی درحال افزایش است تنها راه آن است که با شناساندن موضوع «نفوذ منطقه‌ای ایران» به مردم این کشور به‌عنوان عامل تحریم، تهران را مجبور به کنار گذاردن سیاست‌های منطقه‌ای کرد.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران با جیمی کارتر دموکرات آغاز شده، با رونالد ریگان جمهوری‌خواه تشدید شده و با اقدامات جورج بوش پدر جمهوری‌خواه و بیل کلینتون دموکرات تثبیت شدند. همین تحریم‌ها بودند که در دوران جورج بوش پسر اعمال آنها علیه ایران شکلی بین‌المللی به‌خود گرفته و در دوران باراک اوبامای دموکرات منجر به ایجاد اجماعی جهانی علیه ایران پیرامون پرونده ادعایی هسته‌ای آن شد. این تحریم‌ها سپس در دوران ترامپ با شکلی بی‌سابقه تمامی نهادهای جزئی ایران را نیز دربرگرفته و به شکلی غیرمتعارف تبدیل به جنگ بی‌سابقه اقتصادی شدند. با توجه به این سیرفزاینده و پیش رونده اعمال و پیگیری تحریم‌ها علیه ایران که فراحزبی بوده‌اند باید گفت سیاست بایدن نیز قطعا جدای از اسلافش نیست.

فارغ از روسای جمهور آمریکا از کارتر تا بایدن و بدون درنظر گرفتن شخصیت‌های جزئی مانند ریچارد نفیو، اعمال تحریم علیه ایران همچنان در راس برنامه‌های آمریکا قرار خواهد داشت مگر آنکه تهران با تکیه بر توانایی‌های داخلی و بازی‌های نامتقارن، هزینه اعمال تحریم علیه خود را برای واشنگتن به شکلی شگفت‌آور افزایش دهد. در غیر این صورت تحریمی برداشته نخواهد شد.

منابع
1- پوراحمدی، حسین و بازوبندی، علی‌اکبر.(1397). «تحلیل توافق هسته‌ای برجام براساس استعاره‌بازی دوسطحی»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره7، شماره3، ص112
2- صمدی‌قربانی، ساجد و خالق‌پور، راضیه.1397. «تعصب در مصرف کالای ایرانی، راهبردی مهم در رویارویی با تهاجم تمام‌عیار اقتصادی»، پژوهش‌های اقتصاد مقاومتی، سال سوم، شماره5، ص55
3- مجاهد، فرهنگ، جودکی، محسن، ذاکرمسکر، امیرحسین و علوی، سیدیحیی.1397. «طراحی مدل مفهومی الزامات استفاده از ابزار تحریم در پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایالات‌متحده»، فصلنامه اقتصاد و دفاع، دوره3، شماره8، ص97
4- شیرخانی، محمدعلی و حسینی‌پور، سیدمصطفی.(1399). «اقتصاد رانتیر و نظام تحریم‌های هوشمند: مطالعه موردی ج.ا.ایران»، فصلنامه روابط خارجی، سال12، شماره2، ص222
5- دیپلماسی ایرانی(1397) بررسی کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» نوشته ریچارد نفیو «هیچ معلمی بهتر از دشمن نیست»
6-اسلامی، محسن و نقدی، فرزانه. 1395. «ابزار تحریم و سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران»، فصلنامه روابط خارجی، دوره 8 , شماره 4 (پیاپی 32)؛ صفحه 41