اساتید دانشگاه‌های دولتی از نقاط ضعف و قوت آموزش در دوران کرونا می‌گویند
زهرا رمضانیزهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: اوایل امسال بود که ظهور یکباره ویروس ناشناخته تمام معادلات جهانی را در همه عرصه‌ها به هم ریخت. کرونا ویروسی است که اوایل تصور می‌شد می‌توان چندماهه از پس آن برآمد و با ریشه‌‌کن کردنش دوباره به روال سابق زندگی بازگشت اما این ویروس برخلاف جثه نانومتری‌اش، به‌قدری بدبدن بود که هنوز بشر در میدان مبارزه حریفش نشده است. همان ماههای اولیه گسترش کروناویروس در دنیا بود که مسئولان حوزه‌های مختلف تصمیم گرفتند روش جدیدی را برای پیشبرد برنامه‌هایشان پیاده کنند که آموزش عالی هم از این امر مستثنی نبود. تعطیلی دانشگاه‌ها و تداوم مسیری که هرچند پیش‌تر در گستره محدود دنبال شده بود، اما نه دانشگاه‌ها و نه زیرساخت‌های کشور آمادگی لازم برای تحمل این حجم از بار در آموزش مجازی را نداشتند؛ مساله‌ای که باعث شد هفته‌های اولیه مجازی شدن آموزش‌ها، اساتید و دانشجویان با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند. قطعی اینترنت، نبود سامانه‌های مشخص، عدم آشنایی اساتید با این شیوه آموزشی و ناشناخته بودن این محیط برای عموم دانشجویان عمده‌چالش‌های پیش‌روی دانشگاه‌ها در مسیر جدیدشان بود. حالا اما با گذشت نزدیک به یک سال از قدم گذاشتن در این راه، وضعیت متفاوت شده، هرچند به نظر می‌رسد برخی چالش‌ها قرار نیست دست از سر آموزش مجازی بردارد. در این گزارش به‌مناسبت یک‌سالگی بسته شدن کلاس‌های حضوری در دانشگاه‌ها سراغ برخی اساتید دانشگاه‌های مختلف رفتیم تا برایمان از آنچه در این بیش از 10 ماه اتفاق افتاده و چشم‌انداز آینده بگویند که در ادامه می‌خوانید.
عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر:
آموزش مجازی باعث کاهش 20درصدی کیفیت آموزشی شده است
رضا امرالهی، عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه در طول یک سال گذشته 20درصد افت کیفیت آموزشی را در دانشگاه‌های کشور تجربه کرده‌ایم، گفت: «درست است که آموزش مجازی افق‌های تازه‌ای را هم پیش‌روی ما گشوده است که حتما می‌تواند به نفع اساتید و دانشجویان باشد؛ چراکه کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها باعث شد علم افراد در حوزه استفاده از کامیپوتر و دنیای مجازی به‌روز شود، اما مشکلی که امروز در برخی دروس مشهود است این است که استاد با دانشجو به‌صورت مستقیم در ارتباط نیست و این خود زمینه‌ساز کاهش کیفیت آموزش‌ها شده است. علی‌رغم اینکه در آموزش مجازی هم با استفاده از تجهیزات موجود، امکان برقراری ارتباط تصویری وجود دارد، اما این مهم نمی‌تواند جایگزین ارتباط حضوری و چهره‌به‌چهره شود.» او اظهار داشت: «وقتی کلاس‌ها به‌صورت حضوری برگزار می‌شود، بخش مهمی از ارتباطات به‌صورت ایما و اشاره بین استاد و دانشجو جریان دارد، مولفه‌ای که به هیچ‌عنوان نمی‌توان در آموزش مجازی آن را اجرا کرد. در مجموع باید گفت آموزش مجازی برای رشته‌های فنی‌ومهندسی که نیازمند کارهای عملی و حضور در آزمایشگاه و کارگاه است، چندان مناسب نبوده و به‌نفع اساتید و دانشجویان این دروس نیست.» عضو هیات‌علمی دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه نباید بعد از پایان کرونا آموزش مجازی را به‌صورت کلی کنار گذاشت، اظهار داشت: «نمی‌توان مزایای این آموزش را به‌طور کلی نادیده گرفت؛ چراکه قطعا در هزینه‌ها صرفه‌جویی ایجاد کرده است، اما به همان میزان هم نمی‌توان لزوم استفاده از آن را برای همه رشته‌ها درنظر گرفت. وقتی قرار است دستگاهی ساخته شود، باید دانشجو و استاد با یکدیگر ارتباط چهره‌به‌چهره داشته باشند و اصلا بخشی از روند کاری را نمی‌توان از طریق آموزش مجازی به دانشجو منتقل کرد و این کار نه‌تنها کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد بلکه آموزش برخی مقوله‌ها را نیز غیرممکن می‌کند.» امرالهی خاطرنشان کرد: «اینکه گفته شود دانشجو باید فایل‌هایی را که توسط اساتید بارگذاری می‌شود، بارها و بارها بخواند و رفع اشکال کند، درست نیست؛ چراکه پیش از فضای مجازی، کتب در دسترس دانشجویان قرار داشت و می‌توانستند به خواندن آنها اکتفا کنند؛ قطعا ارتباط میان استاد و دانشجو باید وجود داشته باشد و حداقل در دروس عملی، بارگذاری صرف فایل‌ها و آموزش مجازی شدنی نیست، چراکه لاجرم در روند اجرای یک کار عملی، دانشجو باید با استاد همکاری داشته باشد.»
استاد دانشگاه شاهد:
با حضوری‌شدن دانشگاه‌ها احتمال ریزش 20درصدی اساتید وجود دارد
محمد افکانه، عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد با تاکید بر اینکه بعد از گذشت نزدیک به یک‌سال از مجازی‌شدن آموزش‌ها، این حوزه از چند بعد قابل بررسی است، گفت: «برخی مراکز آموزش عالی مانند پیام‌نور پیش از شیوع کرونا زیرساخت‌های لازم برای آموزش مجازی را داشتند و این مهم باعث شد آنها با آموزش مجازی به‌راحتی کنار بیایند، اما برخی دیگر از مراکز که عموم فضای دانشگاهی را هم تشکیل می‌دهد، آمادگی لازم برای سوق پیدا کردن به این آموزش‌ها را نداشتند و به‌منظور رسیدن به این مساله برای تحقق زیرساخت‌ها نیازمند زمان بودند. نکته دوم این است که ما با یک چالش اصلی روبه‌رو بودیم و آن هم صرفا به آموزش عالی برنمی‌گردد، بلکه قوه عاقله‌ای که کرونا را در ایران مدیریت می‌کند، خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.»
او در همین زمینه افزود: «یکی از چالش‌ها بی‌تصمیمی و دیگر بدتصمیمی است. به‌طور مثال وقتی بعد از یک هفته از همه‌گیری کرونا از زبان رئیس‌جمهور عنوان می‌شود از شنبه آینده شرایط عادی خواهد بود، نه‌تنها نشان‌دهنده ضعف تحلیل است، بلکه نشان می‌دهد در حوزه آموزش عالی هم با چنین وضعیتی روبه‌رو هستیم، البته بیشترین انتقاد به دانشگاه‌ها مطرح است؛ درحالیکه می‌بینیم در مقوله آموزش، در کنار دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش را هم داریم که توانستند شرایط کرونایی را در مقایسه با دانشگاه‌ها بهتر مدیریت کنند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد با بیان اینکه متاسفانه وزارت علوم حتی به آموزش مجازی هم نگاه کوتاه‌مدت دارد، تصریح کرد: «این مساله باعث می‌شود این وزارتخانه به دنبال توسعه زیرساخت‌ها نباشد و مشکل دیگر این است که هر ترم نگاه موقت به آموزش مجازی وجود دارد و تصمیم درستی در این‌باره گرفته نمی‌شود. در اصل به نظر می‌رسد مسئولان به اصطلاح با نگاه «حالا ببینیم در آینده چه اتفاقی می‌افتد» کار را جلو می‌برند. درحالیکه نگاه کنید در حوزه صنعت، کارگران در یک کارخانه کار می‌کنند و حتی در بازار و دیگر مشاغل کارها دنبال می‌شود و در هر شغلی هم با توجه به شرایط موجود، پروتکل‌ها رعایت می‌شود و به‌تدریج می‌بینیم مابقی حرفه‌ها مسیر سازگاری خود را با کرونا پیدا کرده‌اند، اما متاسفانه در بحث آموزش عالی نه‌تنها این مسیر را پیدا نکردیم، بلکه کلا آموزش حضوری را حذف کرده‌ایم.»
او بیان داشت: «مساله دیگر این است که حتی برای همین آموزش مجازی هم برنامه‌ریزی طولانی‌مدت صورت نگرفته و کارها به صورت کوتاه‌مدت دنبال می‌شود. از طرف دیگر انتظار می‌رفت اساتید بتوانند هم از ابزار روز دنیا استفاده کرده و هم تطبیق‌پذیری‌شان به نسبت دیگر اقشار بیشتر باشد؛ اما شاید در خوشبینانه‌ترین حالت 70 درصد اساتید توانستند با شرایط جدید سازگار شوند و حتی اساتیدی را سراغ داریم که به دلیل مجازی شدن آموزش‌ها، دیگر حاضر به تدریس نشدند؛ دلیلش هم عدم‌تطبیق با مجازی شدن آموزش‌ها بوده است. البته نباید این مساله را فراموش کرد که آموزش خوبی هم برای اساتید صورت نگرفته و به همین دلیل می‌بینیم که استفاده حداقلی از ابزارهای موجود در بستر فضای مجازی برای ارائه تدریس‌ها صورت می‌گیرد.» افکانه با تاکید بر اینکه درمجموع می‌توان در آموزش مجازی به اساتید نمره قبولی داد، تصریح کرد: «قطعا نمره قبولی با انتظاری که از آموزش مجازی در شرایط کرونایی داشتیم، متفاوت است. با این حال پیش‌بینی می‌کنم در‌صورت عادی شدن شرایط شاهد ریزش 20 درصدی اعضای هیات‌علمی باشیم؛ چراکه اساتیدی که اولویت معلمی دارند، حضوری و غیرحضوری برایشان تفاوتی ندارد، اما اساتیدی که در این بازه وضعیت‌شان را با کار کردن در صنعت و بخش‌های بازرگانی مقایسه می‌کنند، بعد از حضوری شدن دانشگاه‌ها قطعا در اینکه باز در حوزه تدریس بمانند، تردید خواهند کرد. علاوه‌بر آن بعد از گذشت یک‌سال دیگر به شرایط فعلی عادت کرده‌اند و قطعا این تغییر عادت، دوباره مشکل‌ساز خواهد شد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد گفت: «مشکل اصلی اینجاست که مقوله دانشگاه به‌عنوان یک نهاد در طول یک سال گذشته مساله اصلی برای سیاستگذاری نبوده است؛ چراکه نگاه کنید وزیر آموزش و پرورش به‌عنوان مسئول بخشی از آموزش در کشور عنوان می‌کند 30 درصد دانش‌آموزان در ایام کرونا اضافه‌وزن گرفته‌اند، این مهم نشان می‌دهد که مسئولی در کشور نگران خانه‌نشینی و آموزش مجازی است یا حتی عنوان می‌شود که 60هزار نفر از دانش‌آموزان در این بازه زمانی ترک‌تحصیل کرده‌اند، اما در مسئولان آموزش عالی چقدر دیده‌ایم که نگران وضعیت تحصیلی دانشجویان باشند یا عوارضی که به‌خاطر این نوع آموزش برای این قشر ایجادشده را مورد بررسی قرار دهند؟» او با تاکید بر اینکه اعلام می‌شود بیش از 90 درصد دانشگاه‌ها آموزش مجازی را با موفقیت انجام می‌دهند، تصریح کرد: «درحالیکه این آمار براساس ساعت برگزاری کلاس‌هاست، سوال‌مان این است که آیا به معنی واقعی ساعات برگزاری کلاس‌ها، مولفه‌ای برای سنجش موفقیت است؟ ارزیابی‌ای از انتقال مهارت‌ها و افزایش یادگیری در این برهه صورت گرفته است؟ متاسفانه به‌عنوان یک عضو جامعه دانشگاه باید بگویم تا امروز یک مصاحبه از متولیان آموزش درباره ارزیابی یا دغدغه نسبت به دانشگاه ندیده‌ام.»
افکانه اظهار داشت: «متاسفانه نه ما به مدل تدوین‌شده‌ای از آموزش مجازی در ایام کرونا رسیده‌ایم و نه حتی اعلام می‌کنیم از مدل کدام کشورها پیروی می‌کنیم، دلیلش هم این است که متاسفانه دانشگاه به معنی واقعی مساله کشور نیست و حتی تصور می‌کنم عده‌ای از تعطیلی دانشگاه‌ها خوشحال هم هستند؛ چراکه با این کار صرفه‌جویی زیادی در حوزه خوابگاه و غذا صورت گرفته و از طرف دیگر نگاه سیاسی و امنیتی را هم می‌توان تا حدی لحاظ کرد. به عبارت دیگر وقتی دانشگاه‌ها حضوری باشند، طبیعتا دانشجویان به اتفاقات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی واکشن خواهند داشت، اما شرایط فعلی باعث شده تا دیگر زمینه کنش اجتماعی و سیاسی در فضای آکادمیک وجود نداشته باشد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد با تاکید بر اینکه مسئولان به شکل جدی به دانشگاه نگاه نمی‌کنند، خاطرنشان کرد: «دانشگاه محلی برای آموزش و پژوهش است اما هیچ‌گاه این بررسی صورت نگرفته که تغییرات حال حاضر تا چه میزان به این نهاد آسیب زده است. متاسفانه با یک نوع راحت‌طلبی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به این حوزه روبه‌رو هستیم؛ تا جایی‌که می‌بینیم وزیر علوم در واکنش به پرسشی مبنی‌بر اینکه برخی دانشجویان در حال ترک‌تحصیل هستند و ترجیح می‌دهند به بازار کار وارد شوند، گفته همه نباید به دانشگاه بیایند! حال اگر این مساله سیاست کشور است باید با یک کار فرهنگی آن را دنبال کنیم، نه اینکه از یک سو بگوییم چهارونیم میلیون نفر دانشجو داریم و از طرف دیگر از ترک‌تحصیل دانشجویان خوشحال باشیم.»
استاد دانشگاه تهران:
آموزش مجازی با ماموریت‌های دانشگاه نسل سوم و چهارم سازگار نیست
محمد محمدی‌مسعودی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه بسیاری از اساتید مایل هستند کلاس‌ها به‌صورت حضوری برگزار شود، گفت: «قطعا در آن صورت می‌توان ارتباط کاملی را با دانشجویان داشت؛ درحالیکه امروز امکان ارتباط همه‌جانبه با دانشجو وجود ندارد، نباید فراموش کرد که آموزش صرفا شنیدن برخی مباحث درسی نیست و استاد از تمام وجودش برای درس دادن استفاده می‌کند تا جایی که لحن، حرکات دست و حتی چشم جزء درس دادن محسوب می‌شوند، اما در آموزش مجازی علی‌رغم اینکه امکان ارتباط تصویری وجود دارد، اما نمی‌توان حس را به دانشجو منتقل کرد.»
او تصریح کرد: «دانشجویان در آموزش مجازی در کل تنها صدای استاد را می‌شوند و اگر سرعت اینترنت این امکان را بدهد و همه دانشجویان نیز در آن لحظه دسترسی داشته باشند، می‌توانند تصویر استاد را هم ببینند، به همین دلیل در آموزش مجازی امکان انتقال درست مباحث درسی صورت نمی‌گیرد و طبیعتا باعث پایین آمدن کیفیت آموزش می‌شود.» عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه نمی‌توان ویژگی آموزش در شرایط حضوری را با هیچ ابزار دیگری جایگزین کرد، اظهار داشت: «حتی اگر عنوان شود که استاد می‌تواند از خود فیلم گرفته و در اختیار دانشجو قرار دهد، بازهم نمی‌تواند اثرگذاری کلاس‌های حضوری را داشته باشد. البته می‌توان از این ظرفیت به‌عنوان کار جانبی آموزشی بهره گرفت تا دانشجو در زمان آزاد از آنها استفاده کند، اما بخش اصلی تدریس حتما باید به صورت حضوری باشد و در غیر این صورت شاهد کاهش کیفیت آموزشی خواهیم بود.»
مسعودی افزود: «در کلاس‌های حضوری اساتید با نگاه کردن به چهره دانشجو می‌توانند بفهمند که مبحث درسی به درستی به دانشجو منتقل شده یا خیر و اگر دانشجو به خوبی متوجه مبحث درسی نشده باشد، قطعا استاد دوباره درس را توضیح می‌دهد، اما در فضای مجازی به‌دلیل سرعت اینترنت نمی‌توان تصویر تمام دانشجویان را در‌اختیار داشت و به همین دلیل تنها وقتی دانشجو اقدام به سوال پرسیدن می‌کند، استاد از روند کلاس مطلع خواهد شد. به‌عبارت دیگر آموزش مجازی نمی‌تواند به صورت صددرصدی جایگزین کلاس‌های حضوری شود.»
او ادامه داد: «اگر مهر سال آینده شرایط برای برگزاری کلاس‌های حضوری مهیا باشد، اساتید رغبت بیشتری به این کار دارند. با این حال باید یک گام بالاتر به دانشگاه‌ها نگاه شود؛ چراکه امروز ادعا می‌کنیم ما دارای دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم هستم و دیگر دانشگاه یک محیط آموزشی صرف نیست و حالا مراکز آکادمیک ما پژوهش‌محور بوده و متناسب با صنعت کار را جلو می‌برند، طبیعتا پیگیری فعالیت‌ها در چنین فضایی را نمی‌توان در قالب مجازی دنبال کرد؛ چراکه باید کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها دایر باشد، اما می‌بینیم که شرایط کرونایی باعث شده کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های ما با همه توان فعال نباشند.» عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: «در روزهای ابتدایی اسفند ماه کمی در دانشگاه‌مان با سردرگمی روبه‌رو بودیم، با این حال بلافاصله از همان ابتدای امسال آموزش مجازی در دانشگاه آغاز شد، البته در این زمینه با مسائلی روبه‌رو هستیم. اولین آن بحث اینترنت است که همه دانشجویان و اساتید در کشور به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند یا خیر، که جواب آن کاملا روشن است. مساله دیگر اینکه سامانه‌های تعیین‌شده در دانشگاه‌های مختلف به‌گونه‌ای تنظیم شده که پاسخگوی نیاز همه اساتید و دانشجویان باشد که این مساله هم در دانشگاه‌های مختلف شرایط متفاوتی دارد. مولفه دیگر هم سازگاری اساتید و دانشجویان است که به اعتقاد بنده اعضای هیات‌علمی تمام تلاش‌شان را به کار بردند تا مقوله آموزش را به هر نحوی که ممکن است، دنبال کنند. تا جایی که می‌بینیم برخی اساتید وقتی متوجه شدند سامانه‌های دانشگاه‌شان پاسخگو نیست به سرعت از دیگر اپلیکیشن‌های موجود برای پیشبرد دروس بهره گرفتند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت:
آموزش مجازی باعث افت کیفیت تدریس‌ها شده است
علی عبدالعالی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت گفت: «کرونا، ویروسی است که بعد از مدت‌ها دنیای مدرن را به چالش کشید. در ماههای اول ورود این ویروس به ایران بسیاری فکر می‌کردند با سه ماه قرنطینه کشور دوباره به روال عادی بازمی‌گردد. به همین دلیل بسیاری از دانشگاه‌ها در ماههای اول با رکود آموزشی مواجه شدند با این امید که بعد از سه ماه و با برگزاری جبرانی همه‌چیز دوباره مانند قبل می‌شود، اما کرونا روی دیگری از خود نشان داد. دانشگاه‌ها مجبور شدند به آموزش مجازی تن بدهند، اساتیدی که از فضای مجازی به جز ایمیل چیز دیگری نمی‌دانستند مجبور شدند با تلفن هوشمند در کلاس مجازی شرکت کنند. تا پیش از پاندمی کرونا از میان سه‌میلیون و اندی دانشجوی درحال تحصیل فقط 36هزار نفر در سیستم آموزش مجازی تحصیل می‌کردند. این یکی از مشکلات بسیار بزرگ سیستم مدیریت آموزش کشور است که همیشه باید یک بحران ایجاد شود تا به فکر اصلاح سیستم آموزش کشور بیفتند.»
او در همین زمینه افزود: «در بحث گسترش آموزش مجازی هم به همین صورت است؛ با وجود اینکه بسیاری به اهمیت گسترش زیرساخت‌های آموزش مجازی و آموزش اساتید و دانشجویان واقف بودند اما تا قبل از بحران کرونا و تعطیلی فرآیند آموزش اقدامی در این زمینه انجام نشد، امروز هم باید توجه شود در سال گذشته مشکل عمومی دانشجویان دسترسی به اینترنت مناسب بود و در مناطق محروم مشکلات بیشتری در این زمینه وجود داشت. با اینکه از مزایای کرونا گسترش آموزش الکترونیک و به وجود آمدن زیرساخت‌های آن بود اما به علت بحرانی شدن وضعیت بازهم مشکلات دیگری ایجاد شد. کیفیت تدریس و ارزیابی در بسیاری از حوزه‌ها کاهش چشمگیری داشت و اساتید تا قبل از این بحران آموزشی در زمینه تدریس به شیوه مجازی ندیده بودند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت با تاکید بر اینکه با وجود تمام مشکلات برخی دانشگاه‌ها اقدام به جذب دانشجوی بین‌المللی از کشور‌های همسایه کردند، ادامه داد: «باید بررسی شود این اقدام تا چه حد کارشناسی بوده یا فقط به‌خاطر انتفاع مالی دانشگاه‌ها صورت گرفته است. بحران کرونا با همه فرازونشیب‌هایی که برای فرآیند آموزش عالی کشور پیش آورد در برخی بخش‌ها به یک تحول منجر شد که اجرای آن در شرایط عادی حتی غیرممکن بود؛ چراکه در گذشته برگزاری یک رویداد مجازی با حضور اساتید از سراسر کشور بسیار مشکل بود اما به لطف کرونا الان این‌گونه نیست و طبیعتا این دستاوردها باید حفظ شوند نه اینکه پس از کرونا به فراموشی سپرده شوند.»
عبدالعالی اظهار داشت: «یکی از مشکلات مدیریت آموزش ما بی‌توجهی به دستاوردها پس از رفع مشکل است. برای الکترونیک‌سازی فرآیند آموزش در سال جاری میلیاردها تومان صرف شده و این یک فرصت‌سوزی بزرگ است که پس از کرونا کنار گذاشته شود. البته بسیاری از اساتید همین الان هم از آموزش مجازی ناراضی‌اند و به‌سختی با آن کنار می‌آیند، طبعا این طیف از اساتید خواستار بازگشت به شیوه‌های رایج آموزشی هستند. اساتید جوان‌تر که با تکنولوژی و فضای مجازی تعامل بهتری دارند اشتیاق بیشتری به آموزش مجازی نشان می‌دهند و شور جوانی آنها باعث شده در این فضا به تولید محتوای بسیار مفید بپردازند، اما درهر حال تعامل نزدیک و چهره به چهره چیز دیگری است؛ چراکه آن گرمی فضای کلاس و نشاط حضور دوستان به فرآیند تدریس رنگ و بوی دیگری می‌دهد.»
او در پاسخ به این سوال که امکان دارد بعد از پایان همه‌گیری کرونا بخشی از فرآیند آموزش را در بستر مجازی دنبال کرد؟ گفت: «در گذشته برودت هوا و آلودگی باعث تعطیلی بسیاری از شهر‌های بزرگ می‌شد. در این شرایط برای کاهش تردد در شهر‌ها مجازی شدن کلاس‌ها بسیار مفید است و به کاهش آلودگی کمک می‌کند. یا در فصل‌های سرد و در استان‌های کوهستانی هم همین‌طور، در صورتی که برای دانشجویان مناطق محروم که رفت‌و‌آمد به دانشگاه‌ها برایشان دشوار است دسترسی مناسبی به اینترنت و آموزش مجازی فراهم شود در هزینه‌های آنان هم صرفه‌جویی بسیاری صورت خواهد گرفت. ادامه آموزش در بستر مجازی پس از کرونا کمک می‌کند تا هزینه‌های پنهان آموزش که بردوش خانواده‌ها و دانشجویان است بسیار کم شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت افزود: «مشکل سیاستگذاری در حوزه آموزش عالی این است که پس از ایجاد بحران و وقتی که مشکلات بسیاری ایجاد شده، به فکر رفع آن می‌افتند. در وضعیت‌های اینچنینی هم به علت خطرات و عجله در حل مشکل کارها با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شوند. برای مثال در همین بحث آموزش مجازی ابتدا تصور این بود که کرونا سه‌ماهه به پایان می‌رسد و هیچ فکری برای آموزش مجازی صورت نگرفته بود، پس از جدی شدن مشکل و اجباری شدن آموزش مجازی مشکلات دیگری سر باز کرد. برای مثال سرعت کم اینترنت دانشجویان یا مشکلات سامانه‌های آموزش مجازی خصوصا در زمان امتحانات که کیفیت ارزیابی را به صورت جدی کاهش داد.»
عبدالعالی خاطرنشان کرد: «برای برگزاری واحد‌های عملی در شرایط کرونا برنامه‌ای وجود نداشت و بیشتر خود دانشگاه‌ها مدیریت می‌کردند. همچنین فراخوان‌های پیاپی که هربار لغو می‌شدند بسیاری از دانشجویان را خسته کرده بود، خصوصا دانشجویانی که مجبور بودند صدها کیلومتر را برای رسیدن به کلاس در شرایط کرونا طی کنند. از این‌رو در سیاستگذاری آموزش عالی باید یک تحول جدی ایجاد شود؛ چراکه اگر قبلا به فکر آموزش مجازی افتاده بودند با این مشکلات مواجه نمی‌شدیم، کمااینکه در بسیاری از کشورها از قبل انجام شده بود و پس از کرونا با مشکل جدی زیرساخت مواجه نشدند. این پسینی بودن سیاست‌ها باعث شده است حتی اگر تصمیم درستی هم اتخاذ شود در اجرا با مشکل روبه‌رو شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه ملایر:
دانشگاه‌های دورافتاده ظرفیت خوبی در آموزش مجازی ندارند
وحید نائینی، عضو هیات‌علمی دانشگاه ملایر با تاکید بر اینکه می‌توان آموزش مجازی را در کنار آموزش حضوری دنبال کرد، گفت: «معتقدم در‌صورتی‌که شرایط کرونایی اجازه دهد، حتما باید به سمت برگزاری کلاس‌های حضوری حرکت کنیم، اما اگر چنین امکانی همچنان فراهم نباشد، می‌توان همین مدل فعلی را ادامه داد. یک سال اخیر یک مانور خوبی برای دانشگاه‌ها به شمار می‌رود و باتوجه به اینکه سوق پیدا کردن به‌سمت آموزش‌های مجازی، بدون برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفت، اما بسیاری از دانشگاه‌ها توانستند در این زمینه موفق عمل کنند.»
او بیان داشت: «بسیاری از دانشگاه‌های کشور از سال‌ها پیش زیرساخت‌های لازم برای آموزش مجازی را در اختیار داشتند، اما بنا به شرایط آن زمان استفاده‌ای از آن صورت نمی‌گرفت تا اینکه بالاخره همه‌گیری کرونا باعث شد بسیاری از فعالیت‌هایی که امکان انجام غیرحضوری آنها وجود داشت، در بستر فضای مجازی انجام شود. با این حال امکان دارد برخی دانشگاه‌هایی که در مناطق دورافتاده دایر هستند، ظرفیت چندانی در این زمینه نداشته باشند، اما تصور می‌کنم حدود 80 درصد از دانشگاه‌ها مشکلی در این خصوص ندارند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه ملایر اظهار داشت: «تصور نمی‌کنم اساتید نیز مشکل چندانی برای تغییر شیوه آموزشی خود از حضوری به مجازی داشته باشند و معتقدم وزارت علوم توانسته در بحث آموزش اساتید به خوبی عمل کند و نمره قبولی بگیرد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه سمنان:
آموزش مجازی پاسخگوی تدریس دروس مقطع تحصیلات تکمیلی نیست
محسن شفیعی، عضو هیات‌علمی دانشگاه سمنان با تاکید بر اینکه برگزاری حضوری کلاس‌ها مزیت‌های زیادی را برای اساتید و دانشجویان دارد، گفت: «آموزش برخی دروس بدون ارتباط حضوری با دانشجو در عمل بی‌معنی است و طبیعتا حضوری شدن دانشگاه‌ها شرایط متفاوتی را رقم خواهد زد. طبیعتا آموزش مجازی مزیت‌هایی هم دارد که برای بعضی از دروس که غالبا توصیفی بوده و در قالب تئوریکال هستند، بیشتر از بقیه دروس است. همچنین این مدل آموزش بیشتر برای مقطع کارشناسی مفید است و حتی می‌تواند در آینده مرسوم شود، اما در مقاطع تحصیلات تکمیلی و رشته‌های علوم پایه، فنی و مهندسی و امثالهم کاربرد چندانی ندارد.»
او ادامه داد: «معتقدم در مقطع تحصیلات تکمیلی به هیچ عنوان ظرفیت آموزش مجازی وجود ندارد؛ چراکه در هر رشته گرایش این مقطع نیازمند ارتباط و تعامل مستقیم استاد و دانشجو هستیم و این ویژگی را نمی‌توان در بستر آموزش مجازی برای هر دو گروه فراهم کرد. با این حال این مدل آموزشی برای دروس عمومی مقطع کارشناسی ظرفیت بالایی دارد و نه‌تنها می‌تواند هزینه‌های دانشگاه‌ها را کاهش دهد، بلکه مشغله دانشجو و استاد را نیز به حداقل می‌رساند.»
شفیعی با تاکید بر اینکه یک‌سال گذشته شرایط بسیار سختی را تجربه کردیم، افزود: «در تمام تجربه تدریسم، چند‌ماهی که با آموزش مجازی همراه شدیم را می‌توانم جزء سخت‌ترین دوران کاری‌ام بدانم؛ چراکه برخی دروس ما محاسباتی و کمی بوده و با اینکه از هر نوع ابزاری هم برای ارائه آموزش‌ها کمک گرفته‌ام، اما نمی‌توان آن‌طور که باید کار را جلو برد و این مساله نیز صرفا به‌دلیل ماهیت برخی دروس است. شاید زیرساخت اولیه برای آموزش مجازی در اسفند امسال بحث اینترنت بود، اما بعد از مدتی این مساله برطرف شد و قاعدتا نوع درس است که نفسگیر می‌شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه سمنان افزود: «یکی از مشکلات ما در حوزه آموزش مجازی، عدم وجود فرهنگ لازم در این زمینه است. به عبارت دیگر این مهم باعث شده تعامل استاد و دانشجو به صورت 24 ساعته باشد و دانشجو نیز تصور می‌کند هر زمانی که سوال داشته باشد، با توجه به اینکه اساتید موظف به پاسخگویی هستند، اقدام به پرسیدن سوال می‌کند، این مساله باعث شده تا نه‌تنها فشار آموزش دروس برای اساتید بیشتر باشد، بلکه زمان مشخصی هم برای کار وجود نداشته باشد. علاوه‌بر آن قطع شدن گاه و بیگاه اینترنت هم دردسرهای خودش را دارد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس:
شرایط آموزش مجازی به معنی واقعی فراهم نشده است
جواد حاتمی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس با تاکید بر اینکه آموزش مجازی بهترین راه‌حل نیست، بلکه یکی از روش‌های جایگزینی محسوب می‌شود که به ما اجازه می‌دهد تدریس دروس را در شرایط مختلف ادامه دهیم، گفت: «این شیوه آموزشی مزایایی هم دارد که هیچ‌گاه در شرایط عادی نمی‌توانستیم به آنها پی ببریم و آزمون‌های الکترونیکی یکی از آنهاست؛ در این آزمون‌ها می‌توان از چندصد نفر به صورت همزمان آزمون گرفت و نتیجه آن را هم بلافاصله اعلام کرد؛ اما ما کارنامه خوبی در آموزش مجازی چه در سطح آموزش عمومی و چه عالی نداریم.»
او گفت: «مشکلات موجود در آموزش مجازی ازقبیل سرعت پایین اینترنت نشان می‌دهد به‌اصطلاح در این نوع آموزش در حال تاتی‌تاتی کردن هستیم و از لحاظ زیرساختی هنوز امکان انجام بسیاری از فعالیت‌ها را نداریم. درست است که اسمش را گذاشته‌ایم آموزش الکترونیک، اما با توجه به شرایط موجود در دانشگاه‌ها می‌توان داستان‌های زیادی درباره این شیوه نوشت؛ اما مزیت آن هم این بود که به مدیران دانشگاه‌ها و هیات حاکمه بر نظام آموزش عالی کشور بقبولاند فضای مجازی را نمی‌توان نادیده گرفت و این مقوله بهترین رهاورد دوره استفاده اجباری از آموزش مجازی در کشور است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس با تاکید بر اینکه کرونا ثابت کرد که نباید آموزش مجازی را نادیده بگیریم، بیان داشت: «فضای مجازی دنیایی به موازات فضای حقیقی است و به همین دلیل مسئولان امر باید آن را جدی گرفته و سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی آن انجام دهند و قرار نیست خودمان را با کشورهایی که از لحاظ ایدئولوژیک با آنها زاویه داریم، مقایسه کنیم؛ بلکه با نگاهی به کشورهایی مانند مالزی و ترکیه هم می‌توان به ابعاد مختلف آموزش الکترونیک پی برد. نباید فراموش کرد تولید محتوا تنها یکی از مقوله‌های آن است و ما در مقیاس با ترکیه و آذربایجان در این زمینه هم در جایگاه پایین‌تری قرار داریم.»
حاتمی با اشاره به آینده آموزش مجازی در کشور گفت: «این مقوله دو بخش دارد و نمی‌توان آموزش مجازی را برای مقطع ابتدایی دنبال کرد؛ چراکه این دوره برای پرورش و فراگیری آداب اجتماعی و مهارت‌های میان فردی است که حتما باید معلم با دانش‌آموز در ارتباط مستقیم باشد؛ اما در حوزه آموزش عالی با در نظر گرفتن شروطی می‌توان آن را دنبال کرد. اگر اساتید مهارت‌های لازم برای این نوع آموزش را داشته باشند، زیرساخت‌ها هم فراهم بوده و دانشگاه‌ها نیز ساپورتینگ سیستم را اعمال کنند، می‌توان آن را دنبال کرد. آموزش مجازی این نیست که یک فایلی در فضای مجازی بارگذاری شود و دانشجو از آن بهره بگیرد، بلکه دانشگاه‌ها باید دانشجو را راهنمایی کرده و اساتید هم آموزش‌های ضمن‌خدمت را بگذرانند، در این صورت است که می‌توان برای جلوگیری از برخی خطرات و کاهش هزینه‌ها، آموزش‌ها را به صورت مجازی دنبال کرد.»
او با تاکید بر اینکه جهان آینده، جهان زیست در فضای مجازی است؛ حال چه این مقوله را دوست داشته باشیم و چه خیر، باید بپذیریم که الان در برهه مهمی از تاریخ زندگی بشر قرار داریم، خاطرنشان کرد: «آموزش اساتید برای حضور در بستر آموزش مجازی در طول یک سال گذشته آن‌طور که باید صورت نگرفته است. عنوان می‌شود باید از سامانه دانشگاهی برای ارائه دروس استفاده کرد، اما به محض اینکه تعداد استفاده‌کنندگان از آن افزایش پیدا می‌کند، سامانه با مشکل روبه‌رو می‌شود. وقتی شرایط استفاده آموزش مجازی آن‌طور که باید فراهم نیست، اساتید باید چه آموزشی بدهند؟ قطعا آموزش مجازی استاندارد خاص خودش را دارد و نیازمند سطحی از سواد مدرس و فراگیر و فراهم‌سازی بسترهای لازم است.»
مطالب پیشنهادی
