ندا اظهری، روزنامه نگار:چند ماهی از مشاهده جهش‌های جدید ویروس کرونا در برخی کشورهای جهان می‌گذرد. زمانی که محققان امیدوار می‌شوند که شمار ابتلا به ویروس کرونا به مرور درحال کاهش است، نوع جدیدی از جهش در گوشه‌ای از دنیا ایجاد می‌شود و تمام معادلات را به‌هم می‌ریزد. همچنان این کروناست که کنترل دنیا را در دست گرفته و به هر سویی که می‌خواهد، می‌کشاند و مشخص نیست سرانجام این ویروس به کجا خواهد رسید و تنها دانشمندان به واسطه واکسن‌های ساخته‌شده ابراز امیدواری کرده‌اند تا بعد از واکسینه شدن شمار زیادی از مردم دنیا، بتوان نسبت به کاهش ابتلا به کووید- 19 امیدوار شد. nature به‌عنوان یکی از معتبرترین مجلات علمی جهان هنوز بعد از گذشت یک سال از همه‌گیری کرونا به انتشار تازه‌ترین مقالات علمی ادامه می‌دهد.

اثربخشی کورتیکواستروئیدها

نتایج به‌دست‌آمده از موارد ابتلا به کووید- 19 نشان می‌دهد که قریب به‌ 20 درصد از بیماران مبتلا به کرونا دچار سندروم حاد تنفسی می‌شوند. توفان سیتوکین و کموکین در پیشرفت چنین مشکلات تنفسی نقش دارند که حتی ممکن است نارسایی چند اندام را به همراه داشته باشند. چنین مشکلی، پزشکان را وادار می‌کند که در آزمایش‌های بالینی از داروهای کورتیکواستروئیدی استفاده کنند. با وجود این، هنوز فایده و خطرات استفاده از کورتیکواستروئیدها در موارد شدید و حاد ابتلا به کووید- 19 به‌درستی مشخص نشده است. اما برخی ارزیابی‌های رندمی نشان می‌دهد که درمان با کورتیکواستروئیدها با دوز پایینی از دگزامتازون روزانه به مدت 10 روز در بیمارانی که تحت اکسیژن درمانی بوده یا به دستگاه ونتیلاتور وصل بودند، می‌تواند شانس زنده ماندن بیماران را افزایش دهد. علاوه‌بر این، استفاده 7 روزه و ثابت از هیدروکورتیزون تا 80 درصد کاهش نارسایی اندام‌ها را به دنبال دارد اما در این میان، این دارو میزان مرگ‌ومیر یا نیاز به حمایت تنفسی را کاهش نمی‌دهد. علاوه‌بر این، سازمان بهداشت جهانی بعد از انتشار گزارش بهبودی بیمارانی که برای درمان آنها از شبه‌داروها استفاده می‌شد، در‌مقابل بیمارانی که از کورتیکواستروئیدها استفاده می‌کردند، نشان داد که درمانی کورتیکواستروئید سیستمیک میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را کاهش می‌دهد.

اینترلوکین- 3، شاخصی برای شدت عفونت کرونا

مبتلایان به کرونا معمولا دو دسته هستند که یک عده بدون علامت بوده و دسته دیگر شماری از علائم را از خود نشان می‌دهند. درنهایت، عفونت‌های ویروس کرونا ممکن است منجر به پیشرفت سندروم حاد تنفسی و آسیب جدی به ریه شود که با مرگ‌ومیر بالایی همراه است. امروزه، گزینه‌های درمانی برای بیمارانی که به نوع حاد کرونا مبتلا شده‌اند بسیار محدود بوده و در‌صورت ابتلا به نوع شدید، احتمال مرگ‌ومیر آنها بالاست. بنابراین، تشخیص بیماران در مراحل اولیه می‌تواند علاوه‌بر بالا بردن شانس درمان، مانع از مرگ آنها شود. با تشخیص زودهنگام بیماری، می‌توان درک بهتری از مکانیسم‌های ایمنی زمینه بدن مبتلایان به‌دست آورد که منجر به‌شدت یافتن بیماری و کشف گزینه‌های درمانی جدید می‌شود. ویروس SARS-CoV-2 سلول‌های دارای گیرنده ACE2 را آلوده می‌کند. تکثیر فعال ویروس منجر به ابتلای سلول‌های آلوده به ویروس و آزاد شدن سیگنال‌های التهابی می‌شود. تشخیص این سیگنال‌ها از طریق سلول‌های مجاور باعث آغاز ترشحی سیتوکین‌ها و کموکین‌های التهابی در محیط‌های کوچک می‌شود که نتیجه آن به‌کارگیری سلول‌های ایمنی ضدویروسی ذاتی است. مطالعات مختلف تاکید کرده‌اند که سیستم‌های دفاعی ضدویروس ذاتی در‌برابر ویروس کرونا با واکنش ایمنی فوق‌التهابی در‌مقابل ویروس، عامل مهمی شدت یافت بیماری و مرگ‌ومیر به‌شمار می‌رود. درواقع، بیماران مبتلا به عفونت کرونا، سیتوکین‌های التهابی چرخشی زیادی را از خود نشان می‌دهند و تعداد مونوسیت‌ها در ریه افزایش می‌یابد که منجر به آسیب ریه شده و سندروم سیتوکین ایجاد می‌شود. به همین دلیل، محققان از عوامل درمانی مهارکننده ایمنی بدن مانند کورتیکواستروئیدها و اینترلوکین- 6 برای کاهش آسیب فوق‌التهابی اندام‌ها می‌شود. اینترلوکین- 3 نوعی عامل رشد خون‌ساز است که از سوی سلول‌های «تی» و در حجم کمتر توسط سلول‌های یاخته‌ای ساخته شده‌اند که نقشی کلیدی در بیماری‌های التهابی ایفا می‌کند. محققان به‌تازگی دریافتند که اینترلوکین- 3 با تشدید توفان سیتوکینی، عفونت التهابی مزمنی را تشدید کرده است که حتی می‌تواند احتمال مرگ‌ومیر بالا را پیش‌بینی کند. اینترلوکین- 3 همچنین با تقویت مهاجرت لوکوسیت‌ها به مغز، باعث بروز خودایمنی می‌شود. در‌مقابل، اینترلوکین- 3 با تعدیل رشد سلول‌های «تی»، از شدت آرتروز ناشی از کاهش کلاژن می‌کاهد. محققان معتقدند که اینترلوکین- 3 به نوعی شاخص مستقل و پیش‌بینی‌کننده‌ای برای نتیجه عفونت‌های شدید کرونایی محسوب می‌شود به‌طوری‌که میزان پایین اینترلوکین- 3 پلاسما با افزایش شدت بیماری و نیز افزایش حجم ویروس و در نتیجه بالا رفتن خطر مرگ‌ومیر در ارتباط است. علاوه‌بر این، خطر مرگ و حجم ویروس در موش‌هایی که با این شاخص درمان شده‌اند، کاهش یافته است.

به دنبال پاسخ تاثیر واکسن بر خطر انتقال ویروس

همان‌طور که کشورهای مختلف واکسن‌هایی را برای جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا عرضه می‌کنند، محققان به دنبال رسیدن به جواب این پرسش هستند که آیا تزریق واکسن کرونا می‌تواند از ابتلای مردم دنیا به این ویروس جلوگیری کند. واکسن‌هایی که از انتقال ویروس جلوگیری می‌کنند، به‌گونه‌ای هستند که اگر مردم دنیا به اندازه کافی در برابر این ویروس واکسینه شوند، می‌توان امیدوار بود که روزی همه‌گیری کرونا از بین برود. تجزیه و تحلیل‌های اولیه نشان می‌دهد که دست‌کم برخی واکسن‌ها تاکنون اثرات موفقیت‌آمیزی از پیشگیری از بیماری داشته‌اند. اما هنوز گمانه‌زنی‌هایی در برابر قدرت این واکسن در مواجهه با ویروس کرونا مطرح می‌شود؛ چراکه کاهش شمار ابتلا ممکن است به عوامل تعیین‌کننده‌ای چون قرنطینه و تغییرات رفتاری مردم جامعه بستگی داشته باشد. علاوه‌بر این، ویروس می‌تواند از ناقلان بدون علامت هم به‌راحتی انتقال یابد که همین امر، کار تشخیص را دشوارتر می‌کند. تقریبا تمام آزمایش‌های بالینی صورت‌گرفته روی واکسن‌ها حکایت از آن دارند که این واکسن‌ها قادر به جلوگیری از ابتلا به این بیماری هستند و چنین واکسنی، از انتقال ویروس هم جلوگیری می‌کند و خطر انتقال آن را به دیگران به مرور کمتر می‌کند. محققان با آزمایش دریافت‌کنندگان واکسن مدرنا دریافتند که حدود دوسوم از عفونت‌های بدون علامت در دریافت‌کنندگان دوز نخست واکسن کاهش یافته است. از سوی دیگر، تست بالینی دریافت‌کنندگان واکسن دانشگاه آکسفورد هم نشان می‌دهد که دریافت‌کنندگان این واکسن تا 49.3 درصد کمتر دچار عفونت بدون علامت کرونا می‌شوند.  به‌طورکلی، دو تا چهار هفته بعد از دریافت واکسن به این نتیجه رسیدند که آمار ابتلا به ویروس در دریافت‌کنندگان واکسن‌های کرونا به‌طور قابل توجهی کاهش داشته است. درواقع، حتی اگر تزریق واکسن از انتقال ویروس جلوگیری نکند، اما می‌تواند تا حد زیادی شمار مبتلایان را کاهش دهد.

پیش‌بینی پستانداران میزبان ویروس کرونا

ویروس‌های جدید کرونا با ترکیب بین ویروس‌های مشترک آلوده در یک سلول منفرد ایجاد می‌شوند. شناسایی منابع احتمالی کروناویروس مستلزم شناسایی میزبان این ویروس‌های چندگانه است. با وجود این، بیشتر تعاملات ویروس و میزبان ناشناخته باقی مانده است. با استقرار گروهی از شباهت‌های ویروسی و پستانداران می‌توان پیش‌بینی کرد کدام نوع از پستانداران میزبان ویروس‌های مختلف کرونا هستند. ایجاد و ظهور سه کروناویروس تنفسی جدید و انتقال آنها از پستانداران به انسان در 20 سال گذشته یکی از وضعیت‌های همه‌گیری است که محققان مطالعاتی را روی آن انجام داده‌اند. آنها معتقدند‌ با شناسایی پستاندارانی که احتمال میزبان بودن ویروس کرونا را دارند، می‌توان ظهور این ویروس را در گونه‌های انسانی کاهش داد. با کنترل شدید و جداسازی میزبان‌های شناسایی‌شده در بازار حیوانات زنده، مزارع و دیگر محیط‌های زیست بسته می‌توان انتقال ویروس را به انسان‌ها تا حد زیادی کنترل کرد و آن را کاهش داد. «کروناویریده»، خانواده‌ای از ویروس‌های مثبت RNA هستند که شماری از بیماری‌ها را ایجاد می‌کنند و در انسان بیماری‌هایی چون سرماخوردگی خفیف تا عفونت‌های مجاری تنفسی را به‌وجود می‌آورند. تاکنون 7 نوع «کروناویریده» برای ابتلای انسان شناخته شده است که نوع SARS-CoV، MERS-CoV و SARS-CoV-2 باعث بروز بیماری‌های شدید شده و ویروس‌های HKU1، NL63، OC43 و E229 علائم خفیفی از بیماری را در انسان ایجاد می‌کند. این خانواده ویروسی، بین گونه‌های حیوانی غیرانسانی به‌طور دائم درحال تغییر است که پیامد آن، ایجاد تغییراتی در سلول‌ها یا بافت‌هایی است که توسط ویروس‌ها آلوده شده‌اند. چنین تغییراتی منجر به بروز بیماری‌های انسانی و حیوانی می‌شود. عامل ویروس SARS-CoV-2 کووید- 19 در خفاش‌ها بوده است و از این جانور و از طریق میزبان میانجی که در اینجا مورچه‌خوار عنوان شده، به انسان انتقال یافته است. مقایسه توالی‌های ژنتیکی کروناویروس‌های خفاش و انسان نشان می‌دهد که 5 نقطه ژنتیکی مهم در میزبان تغییر یافته و گیرنده پروتئینی اسپایک در این میان نقش مهمی را ایفا می‌کند.  نوترکیبی همولوگ یک فرآیند طبیعی است که ترکیبات جدیدی از مواد ژنتیکی و نیز رده‌های جدید ویروسی را از دو رده مشابه مادر غیرهمسان جمع می‌کند. این ترکیب زمانی رخ می‌دهد که رده‌های مختلف با هم حیوانی را آلوده می‌کنند. پیش از این، ترکیبات همولوگ در ویروس‌های مهمی چون HIV هم مشاهده شده بود.

تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن و محافظت بیشتر

واکسن‌های کرونایی که در دنیا تولید شده‌اند برای ایجاد محافظت بیشتر، در دو دوز ساخته شده‌اند به‌طوری‌که افراد دریافت‌کننده، حدودا دو هفته پس از دریافت دوز اول باید دوز دوم را هم به‌عنوان تقویت‌کننده‌ تزریق کنند تا آنتی‌بادی کافی در بدن فرد در‌برابر ویروس کرونا تشکیل شود. در این میان، محققان عنوان کرده‌اند که چنانچه دوز دوم واکسن با فاصله بیشتری نسبت به دوز اول تزریق شود، اثربخشی بالاتری دارد و موثرتر عمل می‌کند. گروه تحقیقاتی با آزمایش روی گروه‌های دریافت‌کننده واکسن معتقدند ‌فاصله بیشتر از 6 هفته بین دوز اول و دوم واکسن محافظت بیشتری در بدن در‌برابر ویروس ایجاد می‌کند. به عبارتی، قدرت اثربخشی دوز دوم واکسن در‌صورت بالا رفتن فاصله زمانی، تا 55 درصد نسبت به افرادی که در کمتر از 6 هفته دوز دوم را دریافت کرده‌اند، افزایش می‌یابد. البته آنها تاکید کرده‌اند که اگر این فاصله تزریق دوز دوم نسبت به دوز اول تا 12 هفته افزایش یابد میزان اثربخشی واکسن تا 81 درصد بالا می‌رود. پژوهشگران معتقدند که دوز اول واکسن در 90 روز پس از تزریق تنها تا 76 درصد ایمنی در بدن ایجاد می‌کند.

دارویی برای بیماران بستری

محققان خبر از دارویی ضدالتهابی داده‌اند که می‌تواند جان بسیاری از بیماران بستری در بیمارستان به دلیل ابتلا به کرونا را از خطر مرگ نجات دهد. استفاده از داروی tocilizumab در بیماران بستری نیاز آنها به استفاده از دستگاه ونتیلاتور را نیز از بین می‌برد. بسیاری از بیماران با علائم شدید کووید- 19 شواهدی از عفونت گسترده را نشان می‌دهند و این دارو به‌گونه‌ای طراحی شده است که واکنش ایمنی بدن آنها را کاهش می‌دهد. گروهی از محققان دانشگاه آکسفورد، بیمارانی را که این دارو را دریافت می‌کردند با بیمارانی که از این دارو در زمان بستری استفاده نمی‌کردند، مقایسه کرده و دریافتند 54 درصد از بیمارانی که داروی tocilizumab را مصرف کرده بودند طی 28 روز از بیمارستان مرخص شدند و این درحالی است که این آمار در بیمارانی که از این دارو استفاده نکرده بودند تنها 47 درصد بود.