علی جمشیدی، روزنامه نگار: در آستانه توقف اجرای داوطلبانه پروتکل‌الحاقی و نظارت‌های فراپروتکلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی مدیرکل این آژانس راهی تهران شده تا شاید بتواند راه‌حلی برای توقف ایران پیدا کند. بعد از حدود دوسال‌ونیم صبر و سکوت ایران در مقابل عهدشکنی آمریکا و سه کشور اروپایی در برجام که اولی با خروج خود از توافق هسته‌ای همه‌چیز را به‌هم ریخت و تروئیکای اروپایی نیز با پیروی از کاخ‌سفید هیچ‌کدام از تعهدات‌شان را عملیاتی نکردند، نهایتا تهران طی 5مرحله نسبت به کاهش سطح تعهدات خود در توافق هسته‌ای اقدام کرد و چندی‌پیش بعد از تشدید فشارها و اوج‌گیری خصومت آمریکا و متحدانش، ایران تصمیم گرفت با گذراندن مصوبه‌ای در مجلس دوباره صنعت هسته‌ای خود را احیا کند.

در دی‌ماه گذشته بود که تصویب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» آغازی شد بر احیا و مسیری که دوباره برگ‌برنده ایران را روی میز قرار می‌داد. با تصویب این طرح در مجلس شورای اسلامی، فعالیت‌های مهمی در کارخانه‌های راکد ایران شروع شد، از یک‌سو ظرفیت غنی‌سازی به حدود قبلی بازگشت و ازسوی دیگر تولید محصول استراتژیک اورانیوم با غنای ۲۰درصد دوباره جریان گرفت. در این مسیر نمایندگان مجلس مقرر کردند درصورت عدم همراهی کشورهای اروپایی و تداوم بدعهدی و بی‌تفاوتی آنها نسبت به تعهدات‌شان در برجام، پس از گذشت دوماه آخرین و مهم‌ترین بخش از فرآیند کاهش تعهدات (حداقل از نگاه طرف‌های غربی) اجرایی شود. این گام که حالا در آستانه عملیاتی شدن است مهم‌ترین دلیل حضور رافائل گروسی در تهران به‌شمار می‌آید، سفری که به‌نظر می‌رسد آخرین تیر طرف‌های غربی برای جلوگیری از توقف اجرای داوطبلانه نظارت‌های بسیار پرحجم و شاید غیرقابل توجیه آژانس در ایران باشد. این نظارت‌ها پیش از این و حتی در سطوح پایین‌تر در هیچ کجای دنیا سابقه اجرا نداشته و تنها ایران برای اعتمادسازی به‌صورت داوطلبانه دست به اجرای آنها زد. در این فرآیند در بسیاری از مراکز و تاسیسات ایران روی بازرسان آژانس گشوده شد و آنها اجازه یافتند حتی با سرکشی به دانشگاه‌های کشور نسبت به انجام مصاحبه (که برخی از آن با عنوان بازجویی یاد می‌کنند) با برخی کارشناسان و دانشمندان ایران اقدام کنند.

البته این اتفاق یعنی توقف نظارت‌های پروتکلی و فراتر از آن به این معنا نیست که ایران بنا دارد همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوقف کند، بلکه سطوح و میزان دسترسی بازرسان آژانس در این فرآیند کاهش یافته و به سطوح معمول یعنی نظارت‌های پادمانی یا همان نظارت‌های مطرح در NPT بازخواهد گشت. حتی آنچنان که «فرهیختگان» کسب اطلاع کرده، ایران برای نشان دادن حسن‌نیت خود، طرحی را روی میز دارد که درصورت تایید، حتی پس از توقف اجرای پروتکل، دوربین‌های متعدد آژانس در تاسیسات هسته‌ای جمع‌آوری نشده و همچنان روشن خواهند بود. در این فرآیند تنها دسترسی بازرسان به این دوربین‌های آنلاین تا روز موعدی که روز احیای احتمالی برجام است، متوقف می‌شود. این اقدام تهران موید این است که تلاش برای کاهش تعهدات، صرفا برای ایجاد تناظر و تناسب در تعهدات و امتیازهای طرفین در این توافق است و درواقع نه‌تنها چیزی بیشتر از اجرای بندهای مختلف برجام چون بندهای 36 و 37 نیست، بلکه نوعی آمادگی برای بازگشت به حدود تعیین‌شده در متن توافقنامه پس از بازگشت طرفین و انجام تعهدات‌شان نیز است.

نکته بعدی که در این خصوص لازم به ذکر است و به‌عبارتی تاییدکننده تداوم همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حساب می‌آید، همین سفر مدیرکل به تهران همزمان با توقف اجرای تعهدات نظارتی ایران در برجام است. این سفر و رایزنی‌های ذیل آن نشان می‌دهد تهران با وجود دلخوری فراوان از طرف‌های برجام و صدالبته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همواره رفتار تبعیض‌آمیزی نسبت به ایران داشته و صرف‌نظر از عدم نظارت بر ماجراجویی‌های عناصری چون رژیم‌صهیونیستی، تلاش کرده ایران را از حقوق مصرح خود درNPT محروم سازد، بازهم خواهان تداوم همکاری با این نهاد ناظر است، ولی این‌بار دقیقا مثل دیگر کشورها در قالب همکاری‌های دوجانبه عادی و معمول. 

ناگفته نماند کارشناسان داخلی و حتی کسانی که در فضای بین‌المللی منصفانه به وقایع نگاه می‌کردند، بر این مساله تاکید داشتند که همواره در قبال همکاری‌های فراوان تهران، آژانس رفتار نامعقول و شائبه‌داری را از خود نشان داده است، رفتارهایی که تنها یکی از مصادیق بارز و روشن آن همین تلاش‌های اخیر دبیرخانه و مدیرکل برای برخورد سیاسی، غیرقانونی و غیرحقوقی با تهران است، جایی که آژانس تصمیم گرفت براساس اسنادی ادعایی که گفته می‌شود از یک فرآیند جاسوسی و سرقت بین‌المللی ازسوی موساد به‌دست آمده، اقدام کرده و ایران را متهم به اقداماتی کند که نه‌تنها ادله‌ای بر وجودشان نیست که در متن ادعای مطرح‌شده هم آمده که مربوط به حدود 20سال پیش هستند.

از این‌رو این سفر و مذاکرات آن بازهم نشان‌دهنده حسن‌نیت ایران برای همکاری و البته امیدواری برای اصلاح روند کاری سیاسی و غیرقانونی آژانس در ایام آتی است.