زهرا فریدزادگان،روزنامه نگار: صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا به‌دلیل نقش تاثیرگذار بر ایجاد ارزش‌افزوده و ارزآوری، برای اقتصاد ملی کشورهای در حال‌ توسعه بسیار با اهمیت است. اهمیت توسعه بازارهای بین‌المللی محصولات دانش‌بنیان به حدی است که نتایج آن به دیگر بخش‌های اقتصادی نیز منتقل می‌شود و به افزایش بهره‌وری و گسترش کسب‌وکار می‌انجامد. براساس دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی، آینده تحولات اقتصادی در گرو بسط فعالیت‌های دانش‌محور، ایجاد نوآوری در محصولات و گسترش و نفوذ آن در تمامی عرصه‌های تولیدی و صادراتی است. به بیان دیگر مهم‌تر از وجود دانش، مرحله تجاری‌سازی و تولید انبوه محصولات دانش‌بنیان است. فعالان و متولیان زیست‌بوم فناوری بارها بر این نکته تاکید کرد‌ه‌اند که شرکت‌های دانش‌بنیان آن دسته از سازمان‌هایی هستند که حضورشان نوید اقتصادی فعال‌تر، کارآمدتر و به‌روزتر را می‌دهد و از این قابلیت مهم برخوردارند که جزء مهم‌ترین ارکان در توسعه اقتصادی به‌حساب آیند. هر چند ایران هنوز نتوانسته ظرفیت‌های خود را در حوزه محصولات های‌تک در جهان معرفی کند، ولی با این ‌وجود صادرات محصولات فناورانه روبه افزایش است. آمارها حاکی از آن است که میزان ارزآوری صادرات این محصولات از پنج سال قبل تاکنون رشد چند برابری داشته و امکان اشتغالزایی در کشور را به سهم خود فراهم کرده است.

  خلق ثروت با افزایش صادرات محصولات های‌تک

 از سال 93 بود که فضایی برای توسعه صادرات و تبادلات فناورانه زیست‌بوم فناوری و نوآوری ایجاد و در بستر معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری فراهم شد که بابی برای تسهیل فرآیند صادرات کالا‌ها، آموزش و مشاوره شرکت‌ها در حوزه صادرات بود. به عبارت دیگر در این فضای ایجاد شده اجزای زیست‌بوم فناوری و نوآوری با استفاده از خدمات ارائه شده تلاش کردند بازار صادرات محصولات‌شان را توسعه بدهند. بر همین اساس هم تاکنون 5 هزار و 373 خدمت صادراتی به دانش‌بنیان‌ها ارائه شده است و یک هزار و 709 شرکت متقاضی دریافت این خدمات هستند. کارشناسان معتقدند که صادرات محصولات با فناوری بالا موجب خلق ثروت و ایجاد ارزش افزوده برای جامعه می‌شود و به همین دلیل باید حمایت از این فضا شتاب بیشتری بگیرد.  براساس آمار ارائه شده از سوی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، تاکنون ۱۰ پاویون ملی در کشورهای هم‌مرز ایجاد و ۲۰ نمایشگاه معتبر برگزار شده است تا هیات‌های تجاری از کشورهای دیگر در آنجا حضور داشته باشند و محصولات های‌تک ایرانی را مشاهده کنند. این اقدامات باعث شده صادرات محصولات دانش‌بنیان از ۲۰۰ میلیون دلار طی پنج سال گذشته به یک میلیارد دلار افزایش یابد. همچنین درحال حاضر 30 کارگزار صادراتی محصولات فناورانه ایران را به بازار جهانی متصل کرده‌اند. 300 شرکت دانش‌بنیان نیز دارای رکورد صادراتی هستند و 100 شرکت به صورت مستمر صادرات دارند. همچنین 700 شرکت دانش‌بنیان دیگر دارای ظرفیت بالای صادرات هستند که در تلاشند تا محصولات تولیدی خود را به بازارهای جهانی عرضه کنند.

  سهم ایران در صادرات تجهیزات پزشکی

یکی از محصولات مهم صادراتی ایران که در سال‌های اخیر بازارهای هدف متعددی را یافته، تجهیزات پزشکی است. درحال حاضر کشور آمریکا با ۳۹ درصد، بیشترین سهم را در این بازار بزرگ به خود اختصاص داده است و کشورهای آلمان، ژاپن و چین در رده‌های بعدی قرار دارند. اما با نگاهی به آمارها می‌توان به سهم اندک ایران از این بازار بزرگ پی برد. براساس آمارهای سال گذشته، سهم ایران از این بازار عددی نزدیک به 7.1 میلیارد دلار است که فاصله زیادی با افق مطلوب دارد. با این وجود، نباید از پیشرفت‌ها و دستاوردهای این صنعت در سال‌های اخیر نیز غافل شد. درحال حاضر ایران جزء معدود کشورهایی است که در تولید محصولات یک‌بار مصرف پزشکی به مرز خودکفایی رسیده است و حتی برخی از محصولات را به کشورهای مختلف صادر می‌کند. از سوی دیگر براساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته، درحال حاضر نزدیک به ۴۵ درصد از نیاز داخلی به تجهیزات پزشکی توسط شرکت‌های ایرانی تولید می‌شود که این مساله بیانگر نقش مهم این صنعت در توسعه اشتغالزایی است.

براساس آخرین اظهارنظرها و با وجود شرایط سخت اقتصادی، بیش از 500 شرکت درحال حاضر در این صنعت مشغول به کار هستند که با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان این رقم می‌تواند در سال‌های آتی افزایش پیدا کند. صنعت تجهیزات پزشکی با توجه به ارزش افزوده قابل توجه خود، می‌تواند نقش موثری در تحقق این اهداف داشته باشد در این میان، شرکت‌های دانش‌بنیان اصلی‌ترین بازیگران این حوزه هستند. براساس داده‌های آماری درحال حاضر نرخ رشد بازار تجهیزات پزشکی در ایران 1.9 درصد است و تولید ۲۸۰ هزار نوع کالا در صنعت تجهیزات پزشکی ایران، نشان می‌‌دهد که ظرفیت ایران در توسعه این بازار تا چه اندازه زیاد است. فعالان و کارآفرینان صنعت تجهیزات پزشکی ایران، با وجود همه موانع و مشکلات و در شرایط سخت جنگ اقتصادی، بر این باورند که در صورت حمایت از این صنعت و رفع موانع موجود، روزی فرا خواهد رسید که نشان تجاری «ساخت ایران»، به نامی ماندگار در بازار تجهیزات پزشکی دنیا تبدیل شود.

  صادرات دانش‌بنیان‌های پزشکی ایران به ۴ قاره

در اوایل سال جاری پایگاه پژوهشی «فاینانشیال تریبون» از دانش‌بنیان‌های دانشگاه‌های ایران به‌عنوان صادر‌کنندگان برتر تجهیزات پزشکی در غرب آسیا نام برد و بیان کرد که کشور‌هایی از اروپا، آفریقا، آسیا و آمریکای‌جنوبی از مشتریان ثابت تجهیزات پزشکی ایران هستند. به نوشته فاینانشیال تریبون، خط تولید برخی از تجهیزات پزشکی در شرکت‌های زیرمجموعه دانشگاه‌های ایران برای نخستین‌بار در غرب آسیا راه‌اندازی شده و علاوه‌بر پوشش نیاز‌های داخلی به حدود ۵۰ کشور جهان هم صادر می‌شود. به‌طور نمونه با فراگیر شدن کرونا در کشور، تولید‌کنندگان بسیاری در زمینه تولیدات ضدعفونی‌کننده‌ها، دستکش و ماسک اقدام کردند. تمام این موارد جزء محصولاتی بودند که ماده اولیه آن در داخل کشور تولید می‌شد، اما یک‌سری تجهیزات بیمارستانی و غربالگری هم مورد نیاز بود که امکانات و تکنولوژی ساخت آن در داخل ایران وجود نداشت و باید از خارج کشور وارد می‌شد. یکی از این موارد، تب‌سنج‌های مادون قرمز بود که قیمت‌های نجومی هم پیدا کرد. در همین زمان یک شرکت دانش‌بنیان دانشگاه تهران وارد عمل شد و نخستین خط تولید و مونتاژ تب‌سنج مادون قرمز در غرب آسیا را راه‌اندازی کرد و حداقل ۷۰ درصد قطعات تب‌سنج در داخل کشور تولید می‌شود و به کشور‌های ترکیه، قطر، اندونزی، مراکش، روسیه و ونزوئلا صادر شد.

  آفریقا؛ مقصد صادراتی دارو و تجهیزات پزشکی ایران

شرق آفریقا به‌عنوان یک بازار پرسود و خوب برای فروش محصولات دارویی و پزشکی ایرانی شناخته می‌شود. از این رو ورود به این بازار یکی از ابزارهای توسعه بازارهای صادراتی محصولات دانش‌بنیان است. بر همین اساس بود که چندی پیش در نشست مشترک هیات نمایندگان معاونت علمی در کلینیک درمانی جمعیت هلال‌احمر ایران در کنیا، بر همکاری مشترک میان شرکت‌های ایرانی و شرق آفریقا تاکید شد. قرار بر این است که طبق این مذاکرات و توافقات، ثبت و توسعه صادرات داروها و تجهیزات پزشکی شرکت‌های ایرانی به شرق آفریقا سرعت گیرد. بازاری که درحال حاضر در دست شرکت‌های هندی و چینی است. بازار دارو و سلامت شرق آفریقا و به‌ویژه در کنیا یکی از بازارهای روبه توسعه در آفریقاست. این بازار باز و رقابتی فرصت‌های بی‌نظیری را برای شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی ایران فراهم می‌کند و علی‌رغم تصور و باور عمومی مبنی‌بر فقر جامعه آفریقا و غیراقتصادی بودن فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با سلامت در آفریقا، این بازار روبه رشد سودآوری مناسبی برای سرمایه‌گذاران در این بخش را دربر داشته است.

  تعداد کلینیک‌های درمانی و بیمارستان‌هایی که طی 5 سال گذشته در نایروبی کنیا افتتاح شده و به بهره‌برداری رسیده به‌واسطه سیاست‌های حمایتی دولت کنیا رشد چشمگیری داشته است. فرهنگ‌سازی و تشویق مردم به پیشگیری از امراض و بیماری‌ها به جای درمان نیز باعث شده است سهم هزینه‌های بهداشتی در سبد خانوارها در کنیا افزایش یابد. قیمت برخی داروهای ژنریک در این کشور تا 10 برابر قیمت آنها در ایران است و چنانچه سازوکارهای صادرات دارو از ایران هموار و ممانعت‌های داخلی صادرات دارو از ایران مرتفع شود، زمینه برای کسب سودهای مناسب برای شرکت‌های دارویی ایرانی فراهم است. البته صادرات دارو و تجهیزات پزشکی به کنیا مستلزم ثبت این محصولات در کنیاست که روند فعلی ثبت، نیازمند صرف زمان 12 ماهه در وزارت بهداشت این کشور است ولی با توجه به ارتباطات ایجاد شده این امکان وجود دارد که این زمان برای محصولات ایرانی تا 6 ماه و حتی درخصوص بعضی محصولات تا 3 ماه کاهش یابد.

  اوراسیا؛ بستر پهناوری برای صادرات دانش‌بنیان‌ها

توسعه بازار محصولات دانش‌بنیان ایران‌ساخت در بازارهای جهانی، 40 شرکت فناور ایرانی را راهی ارمنستان کرد. شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در حوزه نساجی، کشاورزی و ماشین‌آلات، ساختمان، پتروشیمی، آرایشی و بهداشتی و مواد غذایی ارگانیک و دیجیتال به ارمنستان سفر کرده‌اند و نشست تخصصی رودررو با شرکا و شرکت‌های ارمنستانی خواهند داشت. نشست‌های رودررو میان شرکت‌های ایرانی و ارمنستانی فرصتی است تا بازار محصولات ایران‌ساخت دانش‌بنیان در این کشور گسترده شود و فضای کار اشتراکی میان شرکت‌های ایرانی و ارمنی شکل گیرد. بازار ارمنستان ظرفیت بالایی برای پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان‌ و خلاق دارد و تبادلات تجاری با این کشور می‌تواند نقشی تاثیرگذار در توسعه روابط دوجانبه داشته باشد.

ناگفته نماند که بازار اوراسیا بازار مهمی برای محصولات ایرانی به‌خصوص محصولات دانش‌بنیان و فناورانه به‌شمار می‌رود. مناسبات مشترک سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین ایران و ارمنستان در دوران کنونی، فرصتی برای توسعه صادرات به ارمنستان به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به بازار اوراسیا فراهم آورده است. ایران یکی از اعضای اتحادیه تجاری اوراسیاست. قاره وسیعی که از ترکیب دو قاره اروپا و آسیا به وجود آمده است. پهنه بزرگی که نزدیک به ۵ میلیارد نفر در آن زندگی می‌کنند چیزی حدود 70 درصد جمعیت کل جهان. در اواخر سال گذشته شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در یک سفر 5 روزه با شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران کشورهای آذربایجان، داغستان، چچن و اینگوش نشست‌های رودررو برگزار کردند تا در کنار معرفی محصولات و خدمات خود، به بازار این قاره بزرگ که مردمان آن بیشتر براساس اشتراکات فرهنگی و تاریخی به‌هم گره خورده‌اند، رخنه کنند.

با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه پیوستن به آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد ایران ایجاد کرده است و می‌توان از این طریق بخشی از اثر تحریم‌ها را جبران کرد. قطعا ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری با این اتحادیه می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد که بتواند با سایر اعضا به راحتی روابط اقتصادی برقرار کند یا روابط خود را توسعه دهد.

  دانش‌بنیان‌های ایرانی در بازار تجاری اروپا

در تیر ماه سال جاری نشست تجاری آنلاین ایران و اسپانیا با هدف آشنایی دانش‌بنیان‌های ایرانی با بازار تجاری این کشور اروپایی برگزار شد تا سیزدهمین قدرت اقتصاد جهانی براساس حجم تولید ناخالص داخلی به‌عنوان بازار تجاری دانش‌بنیان‌های ایرانی فعال در حوزه‌های تخصصی مواد پیشرفته و محصولات مبتنی‌بر فناوری شیمیایی، سلامت، دارو و فناوری اطلاعات هدف قرار گرفته شود. هانوفر آلمان نیز هر دو سال یک‌بار در روزهای بهاری سال، میزبان کشورهایی است که برای به رخ کشیدن دستاوردهای خود در حوزه زیست فناوری، دارویی و پزشکی، تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی، محیط‌زیست، صنایع غذایی، کشاورزی و صنایع شیمیایی دورهم جمع می‌شوند. شرکت‌های منتخب تولیدی دانش‌بنیان ایرانی نیز اردیبهشت سال آینده به این نمایشگاه می‌روند و دستاوردهای خود را برای جهانیان عرضه می‌کنند تا توانمندی‌های کشور و جوانان ایرانی را به رخ دنیا بکشند. در این نمایشگاه بزرگ و نامی کشورهای مختلف جهان با هدف ارائه دستاوردهای گوناگون خود در زمینه‌های زیست فناوری، دارویی و پزشکی، تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی، محیط‌زیست، صنایع غذایی، کشاورزی و صنایع شیمیایی، حضور می‌یابند. این نمایشگاه مرکزی برای ارائه جدیدترین دستاوردهای فناورانه این حوزه مشارکت می‌کنند. بازدیدکنندگان این نمایشگاه تخصصی پژوهشگران، متخصصان و بازرگانان این حوزه هستند. اهمیت این نمایشگاه تا حدی است که 50 درصد از بزرگ‌ترین بازرگانان حوزه زیست فناوری را تنها می‌توان در همین نمایشگاه پیدا کرد. علاوه‌بر این یکی از دلایل اهمیت بالای این رویداد حضور نمایندگان شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر در نمایشگاه است. غول‌های بزرگ جهان در حوزه زیست فناوری به دلایل مختلفی در این نمایشگاه شرکت می‌کنند که ازجمله این مزایا می‌توان به امکان ایجاد ارتباط‌های بین‌المللی برای همکاری‌های مشترک و نمایندگی فروش، مقایسه محصولات با نمونه‌های مشابه خارجی و موقعیت‌یابی فناوری و برند شرکت، شناخت بازار و بررسی پتانسیل بازار خارج کشور برای صادرات، شناخت نیاز مشتریان و دریافت بازخورد از آنها، آشنایی با بازار بین‌المللی و رقبا، آشنایی با روند حرکت شرکت‌های پیشرو و جهت‌گیری فناوری و ایجاد و شناساندن برند ایرانی در حوزه زیست فناوری اشاره کرد.