

به گزارش «فرهیختگان»، مناسبتهای مختلف سال، اعم از وقایع و رویدادهای ملی و اتفاقات تاریخی و مذهبی، فرصتهای مغتنمی هستند برای اینکه برخی موضوعات احتمالا مغفول به ما گوشزد شوند.
ایام فاطمیه و شخصیت حضرت زهرا(س) یکی از مهمترین این موضوعات است که شاید همه ما در طول سال چندان در یاد نداشته باشیم که شناخت ابعاد شخصیتی حضرت چقدر میتواند به ما در مسیر زندگی یاریرسان باشد. از همین منظر فاطمیه فرصت خوبی است برای آنکه با مطالعه سیره حضرت زهرا(س) و تاریخ زندگی ایشان، نگاه دقیقتری به الگوبرداری خود از حیات شریف حضرت داشته باشیم. باید دانست که مطالعه کتابهای مفید و تاثیرگذار، درکنار بهرهگیری از منبرها و سخنرانیهای وعاظ خوشصحبت و عالمان عامل کمک خواهد کرد که بتوانیم مباحث گوناگون سیره حضرات معصومین(ع) را در ذهن طبقهبندی کنیم و این کار مانع از پریشانی ذهن در فرآیند مطالعه خواهد شد.
ضمنا یادداشتبرداری از نکات ضروری و کاربردی در حین مطالعه و تحقیق کمک میکند بتوانیم بعدها به اطلاعاتی که بهدست آوردهایم، مراجعه آسانتر و بهتری داشته باشیم و همچنین این کار از دوبارهکاری در زمینه مطالعات تخصصی نیز جلوگیری خواهد کرد.
در این گزارش، گزیدهای از کتابهای مختلف فاطمی در حوزههای مختلف را معرفی خواهیم کرد. تعداد کتابهای موجود در بازار درخصوص زندگانی حضرت صدیقه طاهره(س) بسیار بیشتر از این تعداد است. اما در این معرفیها تلاش شده، پراکندگی موضوع، ناشر و نویسنده لحاظ شود تا معرفی هر کتاب، دریچهای به دنیایی از کتابهای تازه بهحساب آید. بنابراین شما میتوانید به ناشران منتشرکننده کتابهای حاضر در این گزارش نیز مراجعه کنید و با کتابهای مفید دیگری نیز آشنا شوید.
حیدرانهها
آنچه تاکنون از زندگی و زمانه مولای متقیان علی(ع) شنیده یا خواندهایم پارههایی پراکنده از مشهورات است و دانش ما محدود به روایتهایی است که نمیدانیم دقیقا کجای زندگی امیرالمومنین(ع) جلوه کردهاند.
اما اینبار در کتاب «حیدر» با روایتی خطی، یکدست و درهمتنیده از ۹ سال زندگی مولیالموحدین علی(ع) با حضرت صدیقه طاهره سلاماللهعلیها مواجهیم. روایتی که راویاش حیدر(ع) است. از زبان مولا میخوانیم که از سال دوم تا یازدهم هجری چه گذشت. از روزهای نزدیک به ازدواج حضرت امیر(ع) تا روزهای بعد از شهادت حضرت زهرا(س).
هر آنچه از زندگی مشترک، نبردها و روزگار پرفرازونشیب بهطرزی پراکنده در منابع شیعه و سنی ثبت شده است، از دید نویسنده دور نمانده و در تلاشی عالمانه با اتکا و ارجاع بر بیش از ۱۲۰ منبع متقن، تصویری روشن و یکپارچه از زندگی مولیالموحدین در «حیدر» بر کاغذ نشانده است.
این کتاب در ۳۸۰ صفحه و با قیمت۶۰ هزار تومان روانه بازار نشر شده است.
دوره فدکشناسی
تصاحب «فدک» که قطعه زمین اهدایی پیامبر گرامی اسلام(ص) به حضرت فاطمه زهرا(س) بود، از وقایع تلخی است که بههمراه موضوع نادیده گرفتن جانشینی و خلافت حضرت امیرالمومنین(ع) جان و روح زهرای مرضیه را میآزرد، بهگونهای که آن بانوی معصوم و دلخسته را به دفاع از فدک و نیز دفاع از مظلومیت حضرت علی(ع) با از دست رفتن مقام و منصب الهیاش وا میداشت.
فقیه و مرجع آگاه آیتاللهالعظمی حاجآقا مجتبیتهرانی مباحثی را در موضوع فدک تشریح کردهاند که بهصورت کتابی ارزشمند منتشر شده است. در مقدمه «ملکه اسلام»که توسط موسسه فرهنگی مصابیح الهدی تنظیم شده است در این باره اینگونه توضیح داده میشود: «اهمیت این خطبه تا بدانجاست که ائمه اطهار(ع) آن را نقل کردهاند و علمای دین بر حفظ و فراگیری آن تاکید داشتهاند. علمای بزرگوار شیعه درطول تاریخ، اسناد و مدارک این خطبه و شرحهایی از آن را تحریر و برای جامعه مسلمین به یادگار نهادهاند تا جایی که غیر از دهها کتاب به زبان عربی و فارسی، ترجمههایی از این خطبه به زبانهای اردو، ترکی و فرانسوی صورت گرفته است.»
یک فرهنگنامه مفید
نویسنده« فرهنگ فاطمیه» ویژگیهای اخلاقی و رفتاری و نیز جنبههای مختلف زندگی حضرت زهرا(س) را براساس حروف الفبا در کتاب تنظیم کرده است. وی در مقدمه میگوید: «الفبای شخصیتی زهرا(س) فرهنگی عظیم و بیانتهاست، لکن بهقدر توان، قطرهای از زلال کوثر او را چشیدیم. آرزوی فاطمی بودن و تلاش برای فاطمی شدن و بسط فرهنگ و مرام فاطمه(س) بر زندگی جوان و پیر، زن و مرد ما لازم است.»
در بخشی از کتاب آمده است:
«حضرت مجتبی(ع) در پنج سالگی هر روز به مسجد میرفت و از کلمات و مواعظی که پیغمبر صلیالله علیه و آله در مسجد بیان میفرمود، همه را به ذهن مبارک خود میسپرد، به خانه میآمد (و به اقتضای ادای حق علم که نشر است) برای مادر بزرگوار خود حرفبهحرف بیان میکرد و چون امیرالمومنین(ع) به خانه تشریف میآورد، حضرت صدیقهطاهره(س) آنها را برای آن جناب بازگو میکرد. روزی حضرت علی(ع) پرسید: ای فاطمه، تو به مسجد حاضر نبودی از کجا این کلمات را فهمیدی؟ گفت: فرزندم حسن هر روز آنچه پدر بزرگوارم بر منبر میگوید، بیکموکاست به همان ترتیب برایم بیان میکند.»
سخنان حضرت مادر
«نَهجُ الحَیاة» یا فرهنگ سخنان فاطمه(س)، کتابی که راه و رسم زندگی را از سخنان حضرت زهرا(س) استنباط میکند.
این کتاب در سال ۱۳۷۲ش توسط محمد دشتی و جمعی از پژوهشگران موسسه تحقیقاتی امیرالمومنین(ع) و با حمایت اقتصادی بنیاد فرهنگی امام رضا(ع)، پس از 6 سال کار به چاپ رسید و در زمان کوتاهی، چند نوبت تجدید چاپ شد. نویسندگان دنبال آن بودند تا کتابی مانند نهجالبلاغه تدوین کنند. به گفته محمد دشتی، تعداد ۲۱۳ روایت از سخنان حضرت فاطمه(س) در این اثر ذکر شده است.
محمد دشتی در سال ۱۳۳۰ش در محمودآباد مازندران به دنیا آمد.
در ۱۲ سالگی وارد حوزه علمیه شد و یکسال بعد برای ادامه تحصیل به قم رفت و در درس میرزا هاشم آملی، مکارمشیرازی، مشکینی و جوادیآملی حاضر میشد. آثار او ۶۶ عنوان کتاب است که ترجمه نهجالبلاغه، چهار جلد راهنمای تحقیق نهجالبلاغه و ۱۴ جلد تحلیل تاریخی سیاسی معصومین، مهمترین آن آثار هستند.
پاسخی به منکران
«آتش در خانه وحی» از سری کتابهای «مسائل سوالبرانگیز در تاریخ اسلام»، اثر سعید داودی است که در آن به بررسی یکی از وقایع صدر اسلام که همان آتش زدن خانه حضرت زهرا(س) است، پرداخته شده است.
در بخش انگیزه تالیف این کتاب آمده است: «اخیرا یک فرد ناآگاه از تاریخ صحیح اسلام در منطقه سیستانوبلوچستان مقالهاى درباره دخت گرامى پیامبر(ص) نوشته و نام آن را «افسانه شهادت فاطمه زهرا(ع)» گذارده است. در این مقاله پس از ذکر مناقب و فضایل آن حضرت، خواسته است شهادت و بىحرمتى را که درباره آن حضرت انجام گرفته، منکر شود و بعضى دیگر، در سخنرانىهاى خود بر آن تاکید دارند. از آنجا که بخشى از این مقاله، تحریف روشن تاریخ اسلام است، نویسنده بر آن شده است تا به گوشهاى از این تحریف و بیان بخشى از این حقایق بپردازد تا ثابت شود شهادت بانوى اسلام یک واقعیت انکارناپذیر تاریخى است.» در گفتار نخست، به بررسی شخصیت حضرت زهرا(س) در لسان پیامبر(ص) پرداخته شده و به این نکته اشاره گردیده است که آن حضرت، از مقام والایى برخوردار بوده و سخنان پیامبر(ص) در حق ایشان، حاکى از عصمت و پیراستگى او از گناه است، آنجا که درباره او مىفرماید: «فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنّی فَمَنْ أَغْضَبَها أَغْضَبَنی»؛ فاطمه پاره تن من است، هر کس او را به خشم آورد مرا خشمگین کرده و ناگفته پیداست که خشم پیامبر(ص)، مایه اذیت و ناراحتى اوست و سزاى چنان شخصى در قرآن کریم چنین بیان شده است: «وَالَّذِینَ یوذُونَ رَسُولَ اللّه لَهمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» (توبه: 61)؛ آنان که رسول خدا را آزار دهند، براى آنان عذاب دردناکى است.»
گنجینه
مولف در کتاب «صدیقه شهیده» درصدد جمعآوری روایات مختلف زندگی و مناقب آن حضرت بوده و با تدوین این مجموعه خواسته است تکمله و استدراکی بر کتاب بحارالانوار تنظیم کند. وی تلاش کرده مواردی را که مرحوم مجلسی در بحار نیاورده است، ارائه کند. ضمن اینکه فصلبندی عوالم، ریزتر و عناوین آن جزئیتر است. منابع این کتاب همانند منابع بحار بسیار متنوع و گسترده است اعم از منابع شیعه و سنی. مولف پس از ذکر منبع هر خبر، با بیان سلسله سند، آن را آورده است. در این اثر تحلیل و ارزیابی اخبار یا اظهارنظری از سوی مولف دیده نمیشود. در لابهلای ابواب کتاب و پس از اتمام هر باب هم مستدرکاتی توسط محمدباقر موسوی موحد ابطحی افزوده شده است. با توجه به حجم قابل توجه استدراکات آقای ابطحی و ویژگیهای دیگری که در تحقیق این کتاب صورت پذیرفته است، بررسی «عوالم» و «مستدرک» آن را جداگانه ارائه میکنیم. امید آنکه این مقال زمینهای مناسب برای توجه بیشتر خوانندگان بر این اثر گرانقدر فراهم آورده و در تکمیل و بالندگی این کار عظیم موثر افتد. مولف این مجموعه، مرحوم شیخ عبدالله بن نورالدین بحرانی است، از شرح حال و تاریخ تولد و وفات وی اطلاعی در دست نیست. همچنانکه در بعضی از کتب تراجم از او یادی نکردهاند و در تراجم قرن حاضر نیز درباره او اطلاعات محدودی ثبت شده است؛ تنها دو نکته درباره وی ذکر شده است: اول آنکه، وی از شاگردان مرحوم علامه مجلسی بوده و دوم آنکه کتاب «عوالم » را تالیف کرده است.
زیبا و خوشخوان
نام «فدک» شاید شما را به یاد روزهای مصیبت حضرت زهرا (سلامالله علیها) بیندازد؛ یا باغی که رسول اکرم (صلیالله علیه و آله) به دختر خویش بخشید. اما فدک، تنها یک باغ و یک ماجرای تلخ نیست؛ فدک نماد حق ستاندهشده از خاندان رسول خدا (ص) و جریان مصائب رفته بر آنان است. کتاب «خطبه فدک» در مقدمه، در اینباره به چند روایت اشاره کرده است:
حضرت علی (علیهالسلام): «یک مرز فدک کوه احد است و مرز دیگرش عرش مصر، حد دیگر آن کناره دریا و مرز دیگر، دومه الجندل.» که اینها حدود تقریبی جهان اسلام در آن زمان بود. حضرت موسیبن جعفر(ع) بعد از آنکه هارونالرشید اصرار کرد که فدک را از او بپذیرد، به او فرمود: «من آن را از تو نمیگیرم، مگر با تمام حدود و مرزهایش.»هارونالرشید پرسید: حدودش چیست؟
فرمود: «حد اول عدن، حد دوم سمرقند، حد سوم افریقیه و حد چهارم کناره دریا از خزر تا ارمنیه.» هارون گفت: «دیگر چیزی برای ما باقی نماند، جای مرا تغییر دادی» (منظور وی آن بود که تمام طومار حکومت اسلامی را در دوران بنیعباس از من طلب کردی.) حضرت(ع) پاسخ فرمود: «من به تو گفتم که اگر حدودش را مشخص کنم تو پس نخواهی داد.»
«خطبه فدک» مجموعه سخنان حضرت زهرا(س) در حقانیت خویش درباره فدک و حق امیرالمومنین(ع) درباره خلافت است که موسسه انتشاراتی «منیر» با ترجمه روان آن را به چاپ رسانده است.
خاطرات مادری مظلومه
وقتی رسول خدا(ص) دنیا را وداع گفتند، یکبار دیگر مردم مدینه عهد و پیمان خود را شکستند و مظلومیت دختر پیامبر(ص) را رقم زدند؛ اما حضرت فاطمه(س) حماسهای به بلندای تاریخ آزادی و شرافت آفرید. کتاب «فریاد مهتاب» فریاد مظلومیت حضرت فاطمه است و شما میتوانید از حوادثی که بعد از وفات پیامبر(ص) روی داد، باخبر شوید. این کتاب جلد هفدهم از آثار دکتر مهدی خدامیان است و بهصورت یک داستان دنبال میشود که توسط نویسنده روایت میشود.
در بخشی از این کتاب میخوانیم:
«همه منتظر هستند تا ببینند عباس چه میگوید؟ آیا او برای رسیدن به ریاست و حکومت دست از یاری حق برخواهد داشت؟ اکنون عمر چنین میگوید: «ای عباس، ما نمیخواهیم در میان مسلمانان اختلاف بیفتد، ما نمیخواهیم کسی تو را بهعنوان شخص تفرقهانگیز بشناسد.»
لحظه سرنوشتسازی است، آیا عباس سخن آنها را قبول خواهد کرد؟ در این شبها هواداران خلیفه اصلا خواب نداشتهاند. آنها به خانه خیلی از بزرگان شهر رفتهاند و آنها را با وعده پول و حکومت خریدهاند. آیا امشب هم آنها خواهند توانست این معامله را انجام دهند و ایمان و مردانگی عباس را بخرند و به او حکومت و ریاست بدهند؟ همه سکوت کردهاند، بهراستی عباس چه خواهد گفت؟
شاعرانه عارفانه
همانگونه که از عنوان کتاب هم مشخص است، این اثر تحقیقی زندگینامه خاتون کبریا، حضرت زهرا سلامالله علیها است.
از سویی دیگر علاوهبر متن اصلی، مباحثی تاریخی در آغاز کتاب و چند «پینگاشت» با قلمی پژوهشی و 9 داستانواره در توضیح کاملتر مطالب موردنظر نیز در پایان کتاب گنجانده شده است. ازجمله نکات قابلتوجه درباره این اثر استفاده مولف از منابع و مآخذ تاریخی متعدد است؛ نکتهای که در مقایسه با دیگر کتابهای منتشرشده از زندگی این بانوی گرانقدر به اعتبار «به کوتاهی آه، به بلندای ماه» در نزد دیگر محققان و علاقهمندان میانجامد. استادسیدعلی موسویگرمارودی به طریقی ویژه آن را نگاشته است؛ یعنی متن اصلی به روش کتاب دیگر او «داستان پیامبران» است و علاوهبر متن اصلی، مباحثی تاریخی در آغاز کتاب و چند «پینگاشت» با قلمی پژوهشی و نه داستانواره، در توضیح مطالب متن اصلی در پایان کتاب گنجانده است. در پایان کتاب «به کوتاهی آه، به بلندای ماه» به شعرهای فاطمی فارسی نیز اشاره کرده است و اشعار شاعرانی نظیر ناصرخسرو قبادیانی، سنایی، قوامیرازی، اثیر أخسیکتی، خواجوی کرمانی، ابنیمین، محمدبن حسامخوسفی و شاعران معاصری همانند خسرو احتشامیهونهگانی، افشین علاء، علیرضا قزوه، محمدکاظم کاظمی، عبدالجبار کاکایی، محمدجواد غفورزاده شفق، سعید بیابانکی و بهمن صالحی را که در مدح این بانوی بزرگوار سرودهاند، آورده است.
عمر کوتاه ماه
کتاب «18ساله» نوشته «حمید سبحانی صدر» است که در ابتدای هر فصل، با ادبیاتی روان به بیان نکاتی پیرامون شناخت منزلت حضرت فاطمه زهرا(س) پرداخته و سپس با تغییر محتوا و شیوه نگارش، تحقیقاتی درباره هجدهمین و بهعبارتی آخرین سال حیات آن بانوی عالمین(س) ارائه میدهد. در کتاب حاضر 18 روایت از زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) نقل شده است. این نوشتار تاریخی، به 18 بخش تقسیم شده که این عدد برگرفته از عمر 18ساله حضرت زهرا(س) است. آغازگر هریک از این بخشهای 18گانه نیز روایتی از معارف فاطمی است. این اثر با ذکر روایتی از نگرانیهای رسول خدا(ص) در آخرین روزهای عمر شریفشان و وفات پیامبر اعظم(ص) آغاز میشود. سپس بینالاحزان حضرت فاطمه(س)، روزهای فتنه، ماجرای سقیفه، فاجعه احراق دار، غصب فدک و شدت یافتن بیماری حضرت فاطمه(س) روایت میشود. در ادامه شهادت حضرت زهرا(س)، وصیتهای ایشان، تدفین مخفیانه آن حضرت و... ذکر شده و درنهایت درخصوص محل دفن حضرت فاطمه(س) مباحثی مطرح شده است.
در پشت جلد کتاب میخوانیم:
«حضرت باقرالعلوم(ع): فاطمه دختر پیامبر(ص) پنج سال پس از بعثت رسول خدا تولد یافت و آنگاه که از دنیا رفت 18 سال و 75 روز داشت. آری، گویا حیات 18 ساله امابیها(س) با نزول قرآن آغاز و با پایان وحی به انتها رسیده بود و این عجیب نیست که روز و ماه و سال زندگانی آن حقیقت لیلهالقدر، هریک منزلگاه آیهها و سورههای کلامالله بوده باشند.»
شهدا و صدیقه طاهره(س)
«مهر مادر» مجموعه 40 خاطره و روایت از شهدای دفاع مقدس درباره ارادت به حضرت فاطمه زهرا(س) و برخی معجزات و کرامات حضرت در زمینه ارتباط با شهدا است. هدف از تدوین کتاب حاضر، بیان خلوص و ایمان رزمندگان دفاع مقدس و ارادت بیشائبه و خالصانهشان به حضرت زهرای مرضیه(س) و همچنین شرح عنایات حضرت به مدافعان دین اسلام است. نگارنده ضمن بیان خاطرات و روایات مذکور، بخشهایی از تلاشها و مجاهدتهای حضرت فاطمه(س) و زندگی ایشان را در پاسداشت دین رسول مکرم اسلام بیان کرده و در هر خاطره، بهصورت اجمالی شهید موردنظر را معرفی و برخی از فضایل اخلاقی وی را برشمرده است. مشخصه کتاب، بیان احادیث معتبر درباره حضرت زهرا(س) و معرفی منابع متعدد برای مطالعه و تحقیق بیشتر و دقیقتر درباره شهدا و رزمندگان دوره دفاع مقدس است. کتاب را انتشارات شهید ابراهیم هادی منتشر کرده است. در بخشی از آن میخوانیم: «شهید حجتالاسلام شیخ رحمتالله میثمی در فرازهایی از وصیتنامهاش میگوید: بدانید پیروزی و موفقیت شما در این دنیا بسته به عشق و دوستی شما نسبتبه امام زمانتان است. آنها که عاشق مهدی(عج) هستند، دیگر به هیچچیز عشق نمیورزند. تنها غم و ناراحتی آنها دوری از معشوق و اینکه چرا بیشتر آقا را دوست نمیدارند است. دلی که عشق مهدی(عج) در آن باشد، هیچوقت پیر نمیشود. فرج امام زمان(عج) فرجی است که موجبات شادمانی حضرت زهرا(س) را فراهم میکند و دل داغدیده بهترین زنان عالم را بعد از سالهای مدیدی شادمان میکند. ای خدا یاری کن در عشق او بسوزیم و بگرییم. ای خدا کوتاهیهای ما را درباره او ببخش.»
این کتاب را از دست ندهید
فکر کنم برای معرفی کتاب «فاطمه نگین جهان و جنان» قلم شیرین و شیوای نویسنده، مطالعه فراز آغازین آن کفایت کند. با هم بخوانیم:
«فراز آغاز
سلام بر یاس آلیس!
سلام خدا بر تو، سلام بر عطرستان یاس محمد(ص)، یاس گل علی(ع)، یاس برگ حسنین(ع)، یاس بهار زینب (س)، سلام علی آلیاسین. آری، او بوی بهشت میدهد!
سرشتی برتر از فرشته!
تو که هستی که برای آمدنت رسول خدا(ص) چهل شبانهروز به عبادت پرداخت تا مقدمه تنازل تو به عالم هستی فراهم آید، تا آسمان به زمین آید و صراط سماء برایمان هموار گردد. یک دریا کلمه میخواهد تا تو را به رشته نوشته درآوریم، ما کجا و وصف تو کجا! گل آفتاب بهشت!
وقتی با تو مانوسم، مایوس نیستم. خداوند، جهان و جنان را به یاد مهر تو معطر و مطهر کرد. جاری جاوید، ما را جانی دگر ببخش، «من به لبخند تو جانی بفشانم»
ای خودآموز عشق! تو نور زمان و مکان و رشته اتصال به آسمان خوبیهایی!
اما او بین علی(ع) و آتش در خانه ایستاد؛ سپر شد؛ سپری درمقابل آتش، و سپری برای نجات محبّیناش در قیامت. صاحب اسرار جهان و جنان!»
* نویسنده: پیمان طالبی، روزنامهنگار
