به گزارش «فرهیختگان»، با شیوع ویروس کرونا از اوایل اسفندماه در ایران، دانش‌آموزان ازجمله اولین گروه‌هایی بودند که با تصمیم دولت، درس‌ومشق‌شان را از حضور در مدارس، به خانه‌ها و فضای مجازی بردند. در همین راستا با ابتکارهای آموزش‌وپرورش، آموزش‌های آنلاین در شبکه‌های اجتماعی و مهم‌تر از آن در شبکه ملی «شاد» شروع به کار کرد. در این میان یکی از پیش‌نیازهای تغییر در شیوه‌های آموزش و کوچ از مدارس به فضای آنلاین، تهیه موبایل‌های هوشمند برای دانش‌آموزان بود. مساله مهمی که حالا بنا بر ادعای مسئولان آموزش‌وپروش موجب شده حداقل 3.5 میلیون دانش‌آموز با عدم‌دسترسی و نداشتن قدرت خرید موبایل‌های هوشمند، از آموزش در این شبکه بی‌بهره مانده و نوع جدیدی از نابرابری آموزشی رقم بخورد. در این زمینه بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد طی 6 ماه اخیر قیمت موبایل‌های پایین‌رده هوشمند که قابلیت دسترسی به شبکه شاد را دارند، درحالی بین 110 تا 150 درصد افزایش ‌یافته که افزایش قیمت موبایل‌های میان‌رده و لوکس کمتر از صددرصد بوده است. فعالان بازار موبایل موضوع افزایش قیمت موبایل را به تلاطم‌های بازار ارز، افزایش تقاضا برای دستگاه‌های اندرویدی دارای قابلیت اتصال به شبکه شاد و کاهش واردات محصولات پرتقاضا نسبت می‌دهند. رشد 76 درصدی نرخ ارز طی این مدت 6 ماه و افزایش تقاضا به‌واسطه شبکه شاد قابل‌ انکار نیست، اما درخصوص مورد سوم یعنی کمبود موبایل در بازار بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در 6 ماهه سال‌جاری تعداد نزدیک به 4.5 میلیون دستگاه موبایل وارد کشور شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 42 درصدی را نشان می‌دهد. اما موضوع مهم‌تر اینکه، ارزش واردات این دستگاه‌ها رشد 141 درصدی داشته است، یعنی در فقدان حضور سیاستگذار، به‌جای تأمین نیاز بازار موبایل به‌ویژه نیاز شبکه شاد، موبایل‌های گران‌قیمت و لوکس وارد کشور شده است، چراکه ارزش موبایل وارداتی 3.5 برابر رشد تعداد است.

رشد 50 درصدی گوشی‌های پایین‌رده سامسونگ در یک‌ماه

بررسی قیمت‌های برند سامسونگ در دو مقطع 6 ماهه و یک‌ماهه اخیر نشان می‌دهد در برند سامسونگ قیمت گوشی‌های پایین‌رده و میان‌رده به‌طور میانگین به ترتیب 82 درصد در 6 ماهه اخیر و 36 درصد در یک‌ماهه اخیر (از 30 مرداد تاکنون) افزایش داشته است. البته همان‌طور که تاکید شد این مقدار مربوط به میانگین گوشی‌های برند سامسونگ بوده و میزان تغییرات در گوشی‌های پایین‌رده به‌مراتب بیشتر از گوشی‌های میان رده و نسبتا گران و لوکس است. برای مثال در 6 ماه اخیر میانگین افزایش قیمت در گوشی‌های این برند درحالی 82 درصد و در یک‌ماهه نیز 36 درصد بوده که این افزایش قیمت در گوشی‌های پایین‌رده‌ای همچون Samsung Galaxy A10 حدود 105 درصد و در یک‌ماهه اخیر نیز 57 درصد بوده است. این افزایش قیمت در گوشی Samsung Galaxy A20 نیز به ترتیب 68 و 41 درصد و برای گوشی Samsung Galaxy A01  نیز به ترتیب 79 و 57 درصد بوده است. این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد با افزایش چشمگیر قیمت در بازار موبایل و با کاهش قدرت خرید خانوار، تقاضا برای گوشی‌های پایین‌رده به‌ویژه در ماه‌های اخیر افزایش زیادی داشته و همین موضوع موجب شده  افزایش قیمت گوشی‌هایی پایین‌رده بیش از گوشی‌های میان‌رده باشد.

افزایش 118 درصدی قیمت‌های هوآوی در 6 ماه

برند هوآوی در کنار برند سامسونگ از برندهای پرفروش و پرتقاضا در بازار ایران است. بررسی قیمت گوشی‌های این برند نشان می‌دهد طی 6 ماهه سال‌جاری و یک‌ماه اخیر قیمت‌ها در این برند به‌طور میانگین به ترتیب افزایش 118 درصدی و 41  درصدی داشته است. در این برند همانند برند سامسونگ، میانگین قیمت‌ها گرچه در 6ماهه حدود 118 درصد و در یک‌ماه اخیر نیز 41 درصد رشد داشته که  قیمت گوشی‌های پایین‌رده بین 133 تا 164 درصد در 6ماهه و یک‌ماه اخیر نیز 44 تا 86 درصد رشد داشته است. برای مثال  قیمت گوشی پایین‌رده Huawei Y6 2019 در 6ماهه 164 درصد و در یک‌ماه اخیر نیز 86 درصد رشد داشته است، گوشی پایین رده  Huawei Y5 2019 نیز طی 6 ماه 148 درصد و در یک‌ماه اخیر نیز 55 درصد رشد داشته است. در دیگر محصولات این برند نیز همین موضوع مصداق داشته و قیمت گوشی‌های پایین‌رده که پیشتر اغلب خانوارها برای اتصال به شبکه شاد متقاضی آن بودند، حالا به طرز چشمگیری افزایش یافته و از حدود 1.5 تا 1.8 میلیون تومان به حدود 4 تا 4.7 میلیون تومان نیز رسیده است.

افزایش 35 درصدی قیمت‌های شیائومی  در یک‌ماه

برند دیگری که این روزها در بازار ایران متقاضی زیاد دارد، برند شیائومی است. بررسی قیمت‌های این برند نیز نشان می‌دهد طی 6 ماه اخیر 91  درصد و در یک‌ماه اخیر نیز 35 درصد رشد داشته است. در این برند گوشی‌های پایین‌رده از حدود 2 تا 2.4 میلیون تومان در اوایل فروردین سال‌جاری با رشد 113 تا 120 درصدی حالا به 4.4 میلیون تا 5 میلیون تومان رسیده‌اند. همچنین افزایش قیمت گوشی‌های پایین‌رده در یک‌ماه اخیر نیز 52 تا 66 درصد بوده است.

نوکیا خریدار پیدا کرده

از دیگر برندهایی که این روزها مورد توجه خانوارها قرار گرفته، گوشی‌های برند نوکیا است. البته این نکته لازم به ذکر است که برخلاف گوشی‌های ساده نوکیا که سال‌ها قبل در بازار ایران به‌واسطه کیفیت بالا فروش خوبی داشتند، اما در گوشی‌های اندرویدی محصولات برند چندان تعریفی نداشته و عمدتا در شرایط فعلی است که به‌واسطه گرانی موبایل متقاضی برای آنها زیاد شده است. در این برند نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد طی 6 ماهه اخیر قیمت‌های نوکیا 88 درصد و در یک‌ماه اخیر نیز 33 درصد رشد داشته است. در این برند قیمت گوشی‌های پایین‌رده همچون Nokia 2. 2 از حدود1.7 میلیون تومان در اوایل سال با رشد 112 درصدی طی 6 ماهه حالا به 3.6 میلیون تومان در روزهای اخیر رسیده است. همچنین افزایش قیمت همین برند در یک‌ماه اخیر 53 درصد بوده است. درمجموع بررسی قیمت‌ها در این برند نیز نشان می‌دهد گوشی‌های با قیمت 1.7 تا 2.9 میلیون تومان اوایل سال حالا به قیمت 4 تا 5.7 میلیون تومان در بازار به فروش می‌رسند. برخی از فعالان بازار موبایل می‌گویند خانوارها در سال‌های گذشته کمتر راضی به خرید محصولات اندرویدی نوکیا بودند اما امسال به‌واسطه کاهش قدرت خرید و افزایش شدید قیمت‌ها مجبور شده‌اند حتی گوشی‌های دست دوم این برند را نیز خریداری کنند.

رشد 42 درصدی واردات و کمبود موبایل!

یکی از مواردی که در ماه‌های اخیر درخصوص افزایش چشمگیر قیمت‌ها در بازار گوشی‌های موبایل مطرح شده، موضوع کمبود گوشی به‌واسطه کاهش واردات بوده است. در این خصوص بسیار استدلال شده که با ورود حجم عظیم تقاضاهای ناشی از شبکه «شاد» و کاهش شدید واردات، درکنار این دو مولفه، افزایش نرخ ارز سه عاملی بوده‌اند که موجب افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها در بازار موبایل شده‌اند، اما اینها درحالی است که آمارهای جدید گمرک ایران نشان می‌دهد درمدت زمان ابتدای سال ۹۸ تا ۲۵شهریور سال گذشته درحالی سه میلیون و ۱۲۴ هزار و ۶۵۹ دستگاه تلفن همراه به ارزش ۳۰۵میلیون و ۷۷ هزار و ۸۲۲ دلار از گمرک ترخیص شده بود که در سال جاری از اول فروردین تا 25 شهریور چهارمیلیون و ۴۵۱ هزار و ۷۶۳ دستگاه تلفن به ارزش ۷۳۶میلیون و۴۳۰ هزار و۸۸۰ دلار وارد کشور شده است. به‌عبارتی طی نیمه‌اول امسال درمقایسه با مدت مشابه سال گذشته میزان ترخیص گوشی موبایل از گمرک به‌لحاظ تعداد رشد بیش از 42 درصدی (یک میلیون و ۳۲۷ هزار و ۱۰۴ دستگاه) و ازلحاظ ارزش نیز رشد ۱۴۱ درصدی داشته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال 1398 درمجموع نزدیک به 15 میلیون دستگاه گوشی موبایل وارد کشور شده که نسبت به مدت مشابه سال 1397 رشد 150 درصدی یا افزایش نزدیک به 9 میلیون دستگاهی را نشان می‌دهد.
البته کمبود موبایل در بازار یک موضوع پیچیده و چندوجهی است، چراکه فعالان بازار می‌گویند موضوع کمبود گوشی‌های موبایل از این قرار است که با وجود اینکه از حدود هفت‌ماه پیش با شیوع کرونا نیاز به گوشی‌های اندرویدی ارزان‌قیمت یا رده‌پایین برای اتصال به شبکه شاد یا برقراری ارتباط آنلاین با مدارس و... احساس می‌شد، با این حال در فقدان ایفای نقش سیاستگذار، بخش قابل‌توجهی از گوشی‌های وارداتی جزء گوشی‌های گرانقیمت بوده و مطابقتی با نیاز بازار موبایل (عمدتا نیاز به راه‌اندازی شبکه شاد) ندارند. محمد یکی از این فعالان بازار موبایل است که می‌گوید: «جای تعجب است که سال گذشته به اندازه چندسال گوشی وارد کشور شده و امسال نیز گفته می‌شود واردات رشد قابل توجهی نسبت به سال گذشته داشته، اما این افزایش واردات عمدتا در گوشی‌هایی و برندهایی اتفاق افتاده که قیمت آنها بالای 6 میلیون تومان هستند، همان گوشی‌هایی که بسیاری از خانوارها قدرت خرید آنها را ندارند.»
این موضوعی است که مقایسه میزان ارزش واردات گوشی‌های موبایل در 6 ماهه سال‌جاری با سال گذشته نیز آن را به‌خوبی نشان می‌دهد، چراکه با وجود کاهش 2 تا 10درصدی قیمت گوشی‌های موبایل در بازارهای جهانی، درحالی واردات گوشی موبایل در 6ماهه گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال 98 به‌لحاظ تعداد رشد 42 درصدی داشته که ارزش آن در همین مدت رشد 141 درصدی یا 3.4 برابری را نشان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد همین تفاوت 4/3 برابری رشد ارزش و تعداد گوشی‌های وارداتی در سال جاری به‌خوبی بیانگر فزونی واردات گوشی‌های گران قیمت‌تر را بیان می‌کند که در فقدان حضور سیاستگذار رخ داده است.

3.5  میلیون دانش‌آموز بدون موبایل

موضوع افزایش شدید قیمت‌ها در بازار گوشی موبایل آن‌هم در گوشی‌های پایین‌رده درحالی است که بنابه اظهارات سیدحسن الحسینی، مشاور وزیر و مسئول شبکه آموزشی دانش‌آموز (شاد) طبق بررسی‌ها، حدود ٨ میلیون دانش‌آموز به‌صورت تراکنش‌های متقابل و به شکل تعاملی در شبکه شاد فعالیت می‌کنند و همچنین حدود ٥٥٠ هزار معلم و ١١٣ هزار مدرسه هم به شبکه شاد متصل هستند. به گفته وی، دو دسته از دانش‌آموزان به شبکه شاد دسترسی ندارند؛ یک‌دسته از دانش‌آموزان در مناطقی زندگی می‌کنند که تحت پوشش اینترنت و شبکه اطلاعات کشور نیستند، این دانش‌آموزان تعدادشان زیاد نیست. یک‌سری دانش‌آموزان هم گیرنده‌های هوشمندی را که توسط آن بتوانند از برنامه‌های مجازی آموزش‌وپرورش استفاده کنند دراختیار ندارند. این دانش‌آموزان تعدادشان حدود 3.5 میلیون نفر است. از این تعداد هم حدود 1.5 میلیون نفر دانش‌آموزانی هستند که به‌لحاظ اقتصادی در محرومیتند و نمی‌توانند گوشی هوشمند برای خودشان تهیه کنند. عده‌ای هم هستند که توانایی نسبی برای تهیه گوشی هوشمند دارند، اما گوشی هوشمند در بازار موجود نیست.

حتی گوشی‌های زغالی را هم فروختند !

در مطالب پیشین گفتیم که با افزایش تقاضا برای گوشی‌های پایین‌رده، قیمت این گوشی‌ها نسبت به گوشی‌های میان‌رده و گوشی‌های لوکس و گران به شکل عجیبی افزایش یافته است. در این خصوص یکی از فعالان بازار موبایل به «فرهیختگان» گفت: «در سال جاری با راه‌اندازی شبکه شاد، مراجعات خانواده‌ها برای خرید موبایل‌های هوشمند به‌حدی زیاد بوده که حتی آنها توانسته‌اند گوشی‌هایی که سال‌ها در مغازه خاک می‌خورد یا گوشی‌های دست‌دوم را هم به فروش برسانند.» وی اضافه کرد: «البته در مواردی هم والدین مجبور شده‌اند گوشی موبایل خود را به فرزندان داده و خود آنها گوشی‌های پایین‌رده و ساده را خریداری کنند. حالا علاوه‌بر اینکه موبایل‌های قدیمی (با اندروید پایین و محصولات سال‌های 2017 و 2018) ارزشمند شده‌اند، در این میان فروشندگانی هم بوده‌اند که محصولات بدون گرانتی را با ترفندهای مختلف ریجیستری کرده و بدون گارانتی به مردم می‌فروشند و به این دلیل که قیمت محصولات را پایین‌تر از رقبای خود می‌گویند، موجب شده‌اند مشتری بدون توجه به مشکلات نداشتن گارانتی، محصول را خریداری کند.» وی به مشکلات خانوارها هم اشاره می‌کند که گرفتار طمع برخی فروشندگان شده‌اند و حالا کسی نیست به شکایات خانواده‌ها از کیفیت پایین و خرابی گوشی‌ها رسیدگی کند.

«شادی» به قیمت نقض حریم شخصی والدین

یکی از فروشندگان موبایل به «فرهیختگان» گفت: «خانوارهای بسیاری را دیده که وقتی برای خرید گوشی‌های اندرویدی به نزد وی یا دوستانش مراجعه می‌کنند، اظهار کرده‌اند توان کافی برای خرید گوشی موبایل را ندارند اما مجبورند با قرض گرفتن از دیگران اقدام به تهیه موبایل یا تبلیت کنند. بنابر ادعای این فعال بازار موبایل، خانوارهایی هم بوده‌اند که در زمان خرید گوشی به فروشنده گفته‌اند از زمانی که سامانه شاد راه افتاده، به‌واسطه نداشتن قدرت خرید گوشی مجبور شده‌اند گوشی موبایل یکی از والدین را دراختیار فرزندان بگذارند، موضوعی که با کنجکاوی فرزندان، حریم شخصی والدین را نیز نقض کرده است.»

 * نویسنده :  مهدی عبداللهی،دبیر گروه اقتصاد