امام(ع)، ولی‌الله و فقر در غنا

به گزارش «فرهیختگان»، دکتر محمدجواد رودگر، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: معنویت عاشورایی بر یک سلسله‌مبانی و اصولی استوار است. در این سلسله مطالب ابتدا مقدمه‌ای بر این معنویت تقدیم شد (فرهیختگان 12شهریور99) و سپس به برخی از آن مبانی و اصول پرداختیم (فرهیختگان 17شهریور99) و اکنون نیز همچنان به مبانی و اصول آن معنویت -کماکان با روش حدیث‌محورانه یعنی با محوریت احادیث امام‌حسین علیه‌السلام- می‌پردازیم.

 ولایت و ولی خدا شدن

در معنویت عاشورایی که توحیدی – عبودی و مبتنی‌بر حب به خداست، انسان معنوی به مقام ولایت‌اللهی دست‌یافته و ولی‌الله می‌گردد، بدین‌معنا که او عالم و آدم را تحت‌ولایت حق دیده و به قرب وجودی با او دست یافته و توحید و ولایت را یک‌جا در متن حیات طیبه‌اش متجلی ساخته است. چنان‌که امام‌حسین علیه‌السلام فرمود: «منْ عرف حقّ ابویْه الْأفْضلیْن: محمّد و علّی و اطاعهـما حقّ طاعته، قیـل‌له: تبحْبحْ فی‌ ای جنان شئْت»(1) (جمعی از نویسندگان، 1379، ص590، ح589) یا فرمود:«منْ أحبّنا لایحبّنا إلاّ للّه، جئْنا نحْن و هو کهاتیْن –و قدّر بیْن سبّابتیْه- و منْ أحبّنا لایحبّنا إلاّ للدّنْیا، فإنّه إذا قام قائم‌الْعدْل وسع عدْله الْبرّ و الْفاجر»(2) (مجلسی، 1403، ج27، ص90) یا بسیار عالی و پرمعنا و مضمون رابطه سالک را با امام در تفسیر مودت به قربی بیان فرمودند که: «فی قول‌اللّه عزّوجلّ: «قل لا أسألکم علیه أجرا إلاّ المودّه فی‌القربی. إنّ القرابه الّتی أمر اللّه بصلتها و عظّم من حقّها وجعل الخیر فیها قرابتنا أهل‌البیت الّذین أوجب [اللّه] حقّنا علی کلّ مسلم.»(3) (تأویل‌الآیات الظاهره، 531) همان‌طوری که در نسبت‌شناسی محب امام در حب به اهل‌بیت عصمت و طهارت برای خدا به خودشان را از زبان رسول‌خدا(ص) چنین تبیین فرمود: «من أحبّنا للّه وردنا نحن و هو علی نبیّنا صلی‌الله علیه‌وآله هکذا – و ضمّ إصبعیه- و من أحبّنا للدّنیا فإنّ‌الدّنیا تسع البرّ و الفاجر.»(4) (طوسی، أمالی، 253/455.)

 فقر وجودی

یکی از بنیادهای سلوک معنوی در معنویت عاشورایی، فقرشناسی و فقریابی وجودی است، سالک باید با معرفتی که به خدا دارد و عرفان به نفسی که خواهد یافت مقوله فقرانفسی را با تمام وجودش تجربه کند و مالک مطلق را خدا یافته و او را عالم و قادر مطلق نیز بیابد تا با شناخت شهودی علم، قدرت و مالکیت مطلقه حق‌تعالی توانایی سلوک در نیل به مقامات معنوی و فتوحات غیبی را داشته باشد. او باید به مقام «نیستی»، «نداری محض» و «نیاز صرف» خود دست یابد، همان‌طوری که امام‌حسین(ع) در دعای عرفه فرمود: «إلهی أنا الفقیر فی غنای فکیف لاأکون فقیرا فی فقری؛ خدایا! من در حال بی‌نیازی نیازمندم؛ پس چگونه در حال فقر نیازمند [تو] نباشم؟ (مجلسی، 1403، ج98، ص225) چقدر این عبارت نغز و پرمغز است و اشارت به حقایق وجودی و دقایق باطنی انسان دارد که سالک با فقر نفسی - نه نسبی‌اش- زندگی کرده و هیچ کمالی را به خود نسبت ندهد و در تمامی مراحل سلوکی و منازل معنوی موحدانه سلوک نماید.

 پی‌نوشت‌ها:
1. کسی که حق دو پدر برتر (از پدر طبیعی) خود یعنی حضرت محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله  ‌و ‌علی‌علیه‌السلام) را بشناسد و آنها را آن‌طور که شایسته است اطاعت کند به او گفته می‌شود در هرجای بهشت که دوست داری فرود ‌آی و جای بگیر.
2. امام‌حسین(ع) فرمود: کسی که ما را تنها، به‌خاطر خدا دوست بدارد، ما و او مثل این دو (اشاره به دو انگشت) می‌آییم و کسی که ما را به‌خاطر دنیا هم دوست داشته باشد (باز مفید است زیرا) هنگامی ک امام‌زمان(ع) ظهور کند، عدالت او شامل خوب و بد می‌شود.
3. درباره آیه شریفه «بگو، من به ازای این از شما مزدی نمی‌خواهم مگر دوست داشتن خویشاوندانم»: آن خویشاوندی‌ای که خداوند به صله [و نگهداشت پیوند آن] فرمان داده و آن را حقّی بزرگ داشته و خیر و خوبی را در آن قرار داده، خویشاوندی ما اهل‌بیت است که خداوند حق ما را بر هر مسلمانی واجب ساخته است.
4. امام‌حسین(ع): هر که ما را به‌خاطر خدا دوست بدارد، من و او اینچنین - حضرت دو انگشت خود را به‌هم چسباند- بر پیامبرمان صلی‌الله‌علیه‌وآله وارد خواهیم شد و هر که ما را به‌خاطر دنیا دوست بدارد (بداند که) دنیا، نیکوکار و بدکار را در بر می‌گیرد.

 منابع:
۱. پژوهشکده باقرالعلوم، گروه حدیث، موسوعه کلمات‌ الامام الحسین(ع)، نشر مشرقین، 1379ش، قم.
2. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه الوفاء، 1403، بیروت.