به گزارش «فرهیختگان»، از زمانی که نگارنده این سطور با اشتیاق مباحث علمی استاد سیدکمال حیدری در شبکه الکوثر را دنبال می‌کرد و از استدلال‌ها و استشهادهای آن مشعوف می‌شد قریب ۱۴سال می‌گذرد، در طول این سالیان شایعاتی درخصوص دیدگاه‌ها و رویکردهای خاص ایشان به گوش می‌رسید و بعضا نظرات شاذّ این استاد گرانقدر در رسانه‌های علمی و عمومی منتشر می‌شد که موجب تعجب و احیانا نگرانی می‌شد اما در چند سال اخیر در پس نظرات گوناگون و دیدگاه‌های خاصی که از ایشان در رسانه‌های عمومی و به‌ویژه توسط پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت ایشان در رسانه‌ها منتشر می‌شود جز افسوسی بر مآل چنین عالمی نمی‌‌توان از جان برآورد.

در تازه‌ترین اظهارنظر و ارائه دیدگاهی که از جانب استاد حیدری در سایت دفتر ایشان منتشر شده و در رسانه‌های عمومی بازتاب یافته مقوله بیماری کرونا و پیامدهای شیوع آن در حوزه اندیشه‌ورزی جهان غرب و همچنین بین متدینان مورد توجه قرار گرفته است؛ ایشان در این سخنرانی که در ۲۷ تیرماه ۹۹ ایراد شده کرونا را دارای برکاتی قلمداد می‌کند؛ ازجمله آن برکات اینکه این ویروس از یک طرف موجب شکسته شدن غرور انسان خود خدا انگار غربی شده و توانسته با برهم‌زدن معادلات انسان غربی غرور علمی او را در تسخیر طبیعت پایمال کند و از طرف دیگر تعریف رسمی مراکز دینی اسلامی و غیراسلامی را به زمین زده است، زیرا مراکز دینی جهان امروزه پاسخی برای این پرسش که چرا کرونا این‌گونه جولان می‌دهد و دین، کاری برای در امان ماندن از آن ارائه می‌دهد، ندارند.

در ادامه ایشان متمرکز بر نگاه درون‌مذهبی شیعه، نقد را توسعه داده و از اینکه در وضعیت کنونی چرا امام زمان کمکی به حل این مشکل در جامعه شیعه نمی‌کند یا چرا دینداری ما وجه‌امتیازی در مواجهه با این بلیه در برابر بی‌دینان رقم نزده است.

درخصوص این سخنان اساتید و فضلا از حوزه و دانشگاه نکاتی را در رد و نقد نگاشته‌اند که اندکی بر آن می‌افزایم و نکته‌ای نگفته را بازگو می‌کنم:

۱-  درخصوص پایمال شدن غرور انسان غربی توسط کرونا باید گفت هرچند اثرات جدی این ویروس و پاندمی آن بر حیات عمومی بشریت آنقدر بوده که آثار آن تا سال‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد اما فارغ از این جهات اقتصادی و اجتماعی همچنین جنبه غفلت‌زدایی این حادثه، امروزه انسان غربی دیگر خود خدا انگاری و غروری جاهلانه همچون سده‌های گذشته ندارد؛ بیش از صدها سال است انسان اندیشه‌ورز و علم‌محور(Scientist)  دریافته است که در برابر بخش قابل‌توجهی از پدیده‌های طبیعی فعلا راهی جز صبر و کرنش ندارد، توفان‌های سهمگین، آتشفشان‌ها، سونامی‌های مخرب و حتی بیماری‌های جدید که هرازگاهی رونمایی می‌شوند، گونه‌هایی از قدرت طبیعت برای به خطر انداختن حیات ایده‌آل انسان امروزین هستند که پاسخ درخوری برای آن به دست نیامده و انسان متمدن غربی تا حد زیادی با این امور کنار آمده است.

رواج ساخت و خرید پناهگاه‌های زیرزمینی شخصی که بتوان حتی چند سال بدون نیاز به جهان بیرون در آن زیست و از خطرات بیرونی در امان ماند، در میان متمولان و سیاستمداران غربی به روشنی حاکی از این نگرانی و احساس خطر جدی است.

انسان امروزین خوب می‌داند خطرات گوناگون طبیعی و حتی بیماری‌های ناشناخته نظیر سارس، ابولا، کرونا و... در کمین است، تنها تفاوت جدی کرونا با سایر بیماری‌ها، گستره غیرقابل کنترل آن و تاثیر غیرقابل پیش‌بینی است که بر اقتصاد و شئون مختلف حیات در کره زمین گذاشته که بشر را نسبت به ضعف‌های خود در مهار و جلوگیری از پاندمی این قبیل بیماری‌ها بیش از پیش آگاه کرده است.

به احتمال زیاد در مدت‌زمانی کوتاه شاهد خواهیم بود که همین بشر به اصطلاح مغرور همانند نمونه‌های مشابه بیماری‌های حاد تنفسی راهکار پیشگیری و درمان کرونا را کشف کرده که در این صورت با مدعای استاد حیدری در اندک زمانی بر غرورش افزوده می‌شود و این از برکات کرونا نیست.

به‌علاوه کووید-19 خطراتی به مراتب کمتر از بیماری‌هایی چون ایدز دارد، چون ویروس کرونا در 95 درصد افراد خطر جدی را ایجاد نکرده و حداکثر در چند هفته مرتفع می‌شود، در حالی که با مثبت شدن ایدز در یک انسان دیگر راهی برای درمان وجود ندارد و تنها می‌توان بیماری را کنترل کرده و از سرعت انتشار آثار مخرب آن در بدن جلوگیری کرد؛ با این بیان باید پرسید آیا بیماری ایدز که از کشف رسمی آن حدود ۴۰سال می‌گذرد و تاکنون بیش از ۳۰میلیون کشته از بشریت گرفته است و هنوز هیچ دارویی رسمی و قطعی برای درمان آن کشف نشده بیشتر از کرونا غرور علمی انسان غربی را پایمال نکرده است؟

2- درخصوص زیرپا گذاشته شدن قرائت رسمی از دین جدی‌ترین اشکال بر این مدعا آن است که رسمیت این گزاره از کجا به دست آمده است؟ کدام مرجع و مرکز معتبر دینی این ادعا را مطرح کرده است که دین موجب تحقق تمایزی روشن در زندگی دنیایی دینداران در کنار غیرمعتقدان به دین خواهد بود؟ بله این ادعا که دینداری و عمل درست و کامل به دستورات دینی موجب تحقق سعادتی روزافزون و متمایز در زندگی دنیایی بشر می‌شود حقیقتی صحیح و قابل‌دفاع است اما وقتی به شهادت خود متدینان، آموزه‌ها و هدایت‌های دینی در خوشبینانه‌ترین حالت به‌طور حداقلی در جوامع به اصطلاح دینی جریان دارد، چگونه می‌توان توقع داشت تمایزی بیّن و غیرقابل‌انکار در مقام مقایسه دو جامعه دینی و غیردینی ظهور و بروز داشته باشد.

البته به واسطه همین اجرای حداقلی آموزه‌های دینی، تفاوت محسوس ایثارها و فداکاری‌های بی‌نظیر در کمک مالی و خدماتی و حتی بذل جان در مسیر مقابله با این بلای عمومی در جامعه دینی مشاهده می‌شود و به وضوح می‌توان دید که چگونه این رویکرد مومنانه موجب کنترل شدن بیماری و تسلط سیستم درمانی یک کشور بر اوضاع می‌شود، امری که در بسیاری از کشورهای مدعی و دارای سیستم‌های پیچیده بهداشتی و درمانی به‌خاطر فقدان این نوع نگاه ایثارگونه و خدامحور در کمک به همنوع مشاهده نمی‌شود.

یا تقید و تعهد افراد متدین و دین‌مدار برای رعایت اصول بهداشتی در حوزه زندگی فردی و اجتماعی به وضوح موجب کاهش آسیب‌ها از ایشان و افراد پیرامون‌شان می‌شود، امری که از آبشخور باورهای دینی و تقیدات معنوی سرچشمه می‌گیرد و برکات آن در جامعه دین‌مدار ظهور و بروز می‌یابد.

3- اگر از تفکر عوامانه در عنایت و کمک مستقیم حضرات معصومین در همه مشکلات جاری و عادی پیروان‌شان و اثربخشی همه‌جانبه حرم‌ها و مشاهد و مساجد در این امر بگذریم در نگاه یک شیعه آگاه به معارف دینی، وقتی خود امامان بیمار می‌شدند و حتی در پس بیماری عزیزترین عزیزان‌شان و دعا برای بهبود ایشان با وفات آنان مواجه می‌شدند، توقع درمان همه بیماری‌ها توسط ائمه علیهم‌السلام بی‌معناست؛ زیرا شیعه در ورای همه این دعاها و عوامل موثر در درمان و شفا به ساختار ابتلاء و امتحان خداوند در عالم معتقد است و به علاوه می‌داند که همه این عوامل و وسایل، هیچ‌گاه یارایی ایستایی در برابر حکمت‌های کلان الهی را ندارند؛ چنان‌که امام سجاد در دعای سیزدهم صحیفه سجادیه می‌فرماید: «یا مَنْ‌ لَا تُبَدِّلُ‌ حِکمَتَه‌ الْوسایل؛ ای خدایی که وسایل حکمتِ تو را دگرگون نمی‌کند.»

یک مسلمان آگاه، به نیکی می‌داند که خروج از سنت‌های جاری عالم نیازمند شرایط خاص و اراده ویژه الهی است، چنان‌که در میان ده‌ها آسیب طبیعی و حملات اشرار برای تخریب کعبه تنها در یک مورد خداوند به عنایت ویژه با فرستادن ابابیل از این خانه محترم محافظت می‌کند و در موارد عدیده حرم امن الهی گرفتار آسیب‌های جدی می‌شود.

شیعیان از تخریب حرم ائمه بقیع در حدود 100 سال پیش تا انفجار حرم سامراء در 15سال قبل، بارها و بارها آسیب دیدن این بقاع متبرکه را به چشم دیده‌اند، ولی به گمان ضرورت حفاظت این اماکن توسط ائمه از آسیب‌های طبیعی و غیرطبیعی ایمان‌شان گرفتار تکدر و تنقیص نشده است؛ حال به چه دلیل به خاطر وفات جمعی از شیعیان و امت اسلام بر اثر این ویروس باید دچار حیرت و تردید شوند؟

حتی در جوامع مسیحی نیز به نظر نمی‌رسد که وقوع این پاندمی حتی مشاهده بیشترین آمار کشتگان کرونا در کشورهای نسبتا پایبند‌تر به مناسک دینی در اروپا مانند ایتالیا و همچنین در آمریکای شمالی و جنوبی موجب ناکارآمد دانسته شدن باورهای دینی شده باشد، زیرا لااقل بعد از فاجعه عظیم زلزله لیسبون درسال 1755 که آمار کشتگان آن تا 100000 نفر نیز گزارش شده است و بخش زیادی از کشتگان در کلیساهای شهر مشغول عبادت بودند تاکنون در حدود سه قرن در مورد رابطه اعتقاد دینی و شرور عالم و نقش دیانت پیشگی در رهایی از این آسیب‌ها سخن گفته شده و این اتفاق به هیچ‌وجه اتفاق جدید و تکان‌دهنده‌ای محسوب نمی‌شود.

4-ابهامات درخصوص این بیماری و عوارض آن و میزان گسترش و محدوده ابتلای افراد با ژن‌های مختلف و نژادهای گوناگون به‌گونه‌ای است که نمی‌توان به درستی توضیح داد که چرا این بیماری در کشوری بیشترین کشته را به‌جا گذاشته و در کشوری مجاور کمترین تلفات را به‌بار آورده است؛ بر همین اساس بررسی اثربخشی اموری معنوی همچون دعا یا امداد ذوات مقدسه نیز نه قابل‌اثبات است و نه قابل‌انکار؛ درواقع نمی‌توان گفت دعا و توسل مردم در کشوری مانند عراق عامل کاهش میزان تلفات به نسبت کشورهای مشابه از نظر امکانات و خدمات بهداشتی مثلا در آفریقا و آمریکای جنوبی محسوب می‌شود یا نمی‌شود. با این بیان احتمال اثرات مثبت این امور معنوی – چنان‌که در باورهای دینی ما به نحو جزء العله دیده می‌شود - ممکن است در این بلای عمومی نیز نقش جدی خود را ایفا کرده باشد و همین احتمال استدلال مخدوش شدن باورهای دینی را ابطال می‌کند.

5- کرونا و آثار منفی آن به پایان خواهد رسید، اما اثرات مخرب برخی اظهارنظرها در اعتقادات توده جامعه امری نیست که به آسانی قابل تدارک و جبران باشد؛ این همان افسوسی است که باید به رویه نادرست استاد محترم جناب سیدکمال حیدری(حفظه‌الله) ابراز داشت که برخلاف سنت سلف در احتیاط و حزم کامل در طرح مباحث شاذّ و مخالف با نظر مشهور متکلمان و فقها در امور گوناگون معرفتی و اعتقادی اظهارنظر کرده و از انتشار وسیع آن ابایی ندارند؛ اموری همچون رجعت، عصمت، حجاب، حقوق زنان، تعهد و تقوای بزرگان سلف همچون شیخ مفید، اعتبار تراث شیعه و... اموری هستند که به‌گونه‌ای بسیار خام توسط دفتر ایشان در رسانه‌ها منتشر شده و موجبات ایجاد ابهام و تردید و تزلزل در باورها و اصول و امهات شئون اعتقادی و عملی را برای کسانی که ورودی عمیق در مباحث ندارند فراهم آورده است.

در تاریخ شیعه کم نبوده‌اند بزرگانی که بنا بر مصالحی حتی آثار ارزشمند علمی خود را از خوف استفاده‌های ناصواب و احتمال بروز آسیب در ایمان و باور عموم مخاطبان از بین بردند یا تنها به خواص از شاگردان مورد اعتماد خویش منتقل کردند تا بعد از احراز کامل صحت و سقم، در موقعیت مقتضی به بدنه جامعه علمی عرضه شده و موجبات تصحیح یک مسیر علمی را فراهم کند.

سزاوار است دیدگاه‌های استاد حیدری - که در یک استقرای اجمالی می‌توان گفت در طول زمان همواره به دلیل همین رویکرد غلط از عمق و ارزش استدلالی آن کاسته شده – قبل از هرچیز در جمعی از فضلا و مدققین – و نه جمع محدود شاگردان ارادتمند - طرح شود و مورد بررسی کامل قرار گیرد و سپس در فرض اتقان و حذف آسیب‌های احتمالی در فضای علمی حوزه‌های علمیه مطرح شود تا برکات رشد و شکوفایی علمی و آزاداندیشی شیعی در زمان مناسب شامل حال جامعه اسلامی شود.

 * نویسنده: روح‌الله حبیبیان، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و معاون علمی مجموعه مدارس حوزوی مشکات