نقش عاشقی

به گزارش «فرهیختگان»، تلفیق کلام، تصویر و اجرا در پرده‌خوانی سبب شده که این هنر، موثر‌ترین و نمایشی‌ترین شکل قصه‌گویی در میان هنرهای سنتی ایران به حساب‌ آید و در عین حال می‌توان آن را تنها هنر قصه‌گوی تصویری در جهان اسلام محسوب کرد. ساختار پرده‌خوانی بر دو رکنِ «پرده» و «پرده‌خوان»، استوار است. غالبا روی پرده‌ها، نقاشی‌هایی ازمصیبت‌های اهل بیت(ع) و به‌خصوص واقعه عاشورا نقش می‌شد و شخصی که پرده‌خوان می‌نامیدندش به نقل داستان با صدایی رسا و آهنگین می‌پرداخت. در هر پرده به سبب قداست عدد 72 و تعداد یاران امام حسین(ع) در کربلا، 72 مجلس از صحنه‌های نقاشی شده فرعی و اصلی وجود دارد.

نمایش پرده‌خوانی، متکی بر کلام است که به دو شیوه «زینتی» و «طوماری» توسط پرده‌خوان اجرا می‌شود؛ در شیوه طوماری، پرده‌خوان، پرده را به تدریج و آرام آرام باز می‌کند و در این حین قسمتی از پرده که گشوده شده را برای تماشاگران روایت می‌کند. این تصاویر کوچک‌تر نقش شده و به صورت طوماری است. اما در روش زینتی، پرده تنها برای جلب توجه تماشاگران نصب می‌شد.

در پرده‌خوانی‌ها، پارچه‌ای با صورت‌های منقوش در دو گروه اشقیا و اولیا استفاده می‌شود. این پارچه از جنس «متقال» یا «کرباس» و به ابعاد 150 در 300 سانتی‌متر است. در این پرده، نقش‌های اشقیا با حالتی زشت و گاه هیولا مانند به‌طوری که پلیدیِ آنها را بیننده حس می‌کرد و نقش انبیا و امامان در هاله‌ای از نور و یاری دهندگان‌شان با چهره‌ای زیبا و آرام به تصویر در می‌آمد. نقاشی قهوه‌خانه‌ای به رعایت تکنیک خاص خود و اسلوب خودجوش ایرانی تکیه دارد و مستقیما از ذهن نقاش بدون استفاده از مضامین خارجی نشأت می‌گیرد.

نقاش در این سبک با عدم پرداخت دقیق به آناتومی و پرسپکتیو، چهره‌هایی را می‌آفریند که کاملا زاییده تفکر اوست. این نقش‌ها، ترکیبی از واقع‌گرایی و خیال‌پردازی در ارائه پهلوانی، حق‌جویی و حق‌گرایی است. از خصوصیات بارز این سبک از نقاشی همگامی و هماهنگی با هنرهایی چون نقالی، پرده‌خوانی و درنهایت تعزیه است. نقاشان موضوعات را مطابق با شرحی که از زبان نقال، تعزیه‌خوان، مداح و روضه‌خوان می‌شنیدند و همان‌گونه که در ذهن مردم کوچه و بازار وجود داشت به تصویر می‌کشیدند و درواقع به میل و خواست مردم آثار خود را خلق می‌کردند. نقاش قهوه‌خانه‌ای آنچه را که مردم باور داشتند اصل می‌دانست و خود یکی از آنها بود. ارزش نقاشی‌ها به مردمی بودن آنها و سادگی در بیان موضوع بستگی داشت. نقاشی قهوه‌خانه‌ای توانست قهرمانان حماسی و مذهبی مردم را در پیش چشمان آزادیخواه آنان ترسیم کند.