کاهش امید به زندگی و خطر مرگ

تاکنون مطالعات علمی متعددی در زمینه ارتباطات معنوی و تاثیر آن روی وضعیت روحی و روانی افراد انجام شده است. سال‌ها پیش که زندگی‌ها ساده‌تر و بعد مذهبی افراد قوی‌تر بود، سرزندگی هم در میان آنها بیشتر بود، اما هرچه زندگی‌ها به سمت صنعتی‌تر شدن پیش رفت و مشغله افراد افزایش یافت، توجه بشر به مذهب کمتر شده و افسردگی هم خود را بیشتر نمایان می‌کند. به‌طورکلی، امید به زندگی در آمریکا از سال 2015 تاکنون سه سال کاهش یافته است. آمار مرگ‌ومیر به‌ویژه در میان مردان و زنان میانسال غیراسپانیایی و بین سنین 25 تا 64 سال بین سال‌های 1999 تا 2016 حدود 5.2 درصد رشد داشته است. افزایش میزان مرگ‌ومیر در میانسالی تا حد زیادی با افزایش مرگ ناشی از خودکشی، مصرف موادمخدر مانند اوپیوئیدها و مسمومیت با الکل و بیماری‌های مرتبط با کبد مانند بیماری‌های مزمن کبد و سیروز کبدی در ارتباط است. این سه عامل مرگ از سال 1999 به‌طور چشمگیری رشد نشان می‌دهند. دو اقتصاددان به نام‌های «کیس» و «دیتون»، در این گزارش از عنوان مرگ‌ومیر ناشی از افسردگی نام برده‌اند چراکه این نوع مرگ‌ها، مفهوم مشترکی از ناامیدی و بی‌تفاوتی نسبت به زندگی را دربرمی‌گیرند. «دیتون» پیش از رأی مجلس سنای آمریکا، اعلام کرده بود که خودکشی، سوءمصرف موادمخدر و نوشیدن مشروبات الکلی جزء عواملی هستند که به مرور زمان، با بی‌مفهوم کردن زندگی، فرد را به سمت پوچی سوق می‌دهند.

 مشکلات اقتصادی؛ عامل پرخطر

مرگ ناشی از عوامل مرتبط با افسردگی از قرن‌ها پیش هم وجود داشته و همه گروه‌های جمعیتی با آن دست به‌گریبان بوده‌اند و موضوع جدیدی نیست که محققان تازه بخواهند به آن بپردازند. باوجوداین، مکانیسم‌های دقیقی که باعث افزایش مرگ‌ومیر در گروه سالمندان سفیدپوست در میان افراد شاغل می‌شوند، هنوز به‌طورکامل روشن نشده است. اما محققان نظریه‌هایی را مطرح کرده‌اند مبنی‌بر آنکه رشد ناامنی اقتصادی مانند افزایش بیکاری تاثیر زیادی روی مرگ‌ومیر افراد ایفا می‌کند به‌طوری که مطالعاتی که روی نسل اول این روزهای تاریخ آمریکا نشان می‌دهد آنها مدام از این قضیه می‌ترسند که نتوانند به لحاظ اجتماعی و اقتصادی به اندازه والدین خود گذران زندگی داشته باشند. چنین انتظاراتی که هیچ بویی از امید به آینده نمی‌دهد با تضعیف سیستم‌های حمایت اجتماعی سنتی، هر روز نسبت به قبل تشدید می‌شوند که نتیجه آن، افزایش حس ناامیدی در جامعه است. یکی از اصلی‌ترین نمونه‌های چنین سیستم ضعیف حمایتی، کاهش مشارکت‌های مذهبی ازجمله کم شدن میزان حضور افراد جامعه در مراسم‌های مذهبی است.

به گزارش محققان دانشگاه هاروارد، ناامیدی و یأس احساسی است که می‌تواند هر کسی را که با مشکلات یا فقدان‌های شدید سر و کار دارد، دچار کند. «مرگ ناشی از ناامیدی» عبارتی است که ابتدا در قالب مفهومی ارائه شد که اول در کارگران از کار بیکار شده آمریکایی مشاهده شد. این پدیده بسیار گسترده‌تر از آن است که تصور می‌شود و اغلب در افرادی مشاهده می‌شود که با مطالبات و افسردگی بیش از حد مقابله می‌کنند یا افرادی که چیزی را در زندگی از دست داده‌اند.

 نقش انکارناپذیر مذهب در جامعه

مذهب علاوه‌براین که نگرش و رویکرد افراد یک جامعه را به مسائل پیرامون مشخص می‌کند، نوعی معیار اجتماعی برای سلامت هم به‌شمار می‌رود که با جوانب مختلفی سلامت و خوب بودن وضعیت روحی افراد در ارتباط است. دانشمندان تاکنون در تحقیقات متعددی که انجام داده‌اند، اعلام کرده‌اند که مشارکت‌های مذهبی و حضور در امور مختلف مذهبی با تقویت مشارکت‌های اجتماعی، ترغیب رفتارهای سالم و ایجاد حس امیدواری و القای حس زندگی در افراد، سلامت افراد را بهبود می‌بخشد و به نوعی، حال خوبی را در آنها ایجاد می‌کند. شواهد قبلی نشان می‌دهند که جنبه‌های اجتماعی دین و مذهب به‌طور معکوس با عوامل مختلفی چون ناامیدی و افسردگی مرتبط هستند به‌گونه‌ای که میزان خودکشی، مصرف مشروبات الکلی، سوءمصرف موادمخدر و افسردگی را کاهش می‌دهد. باوجوداین، میزان حضور افراد در مراسم‌های دینی و مذهبی به‌طور معکوس با میزان مرگ‌ومیر ناشی از ناامیدی و افسردگی در ارتباط است.

محققان برای توجه به این موضوع، از داده‌های به‌دست آمده از دو گروه متخصص سلامت برای بررسی ارتباط میان حضور در مراسم‌های مذهبی و مرگ‌ومیر مرتبط با افسردگی در مردان و زنان استفاده کرده‌اند. در این مطالعات، میزان افسردگی و ناامیدی افراد در میان گروه‌های جامعه‌شناسی متفاوت است. در این گروه‌ها، فرآیندهای اساسی مانند از بین رفتن معنای زندگی که منجر به بروز افسردگی و ناامیدی می‌شود و مکانیسم‌هایی که مشارکت‌های مذهبی به مقابله با آنها می‌پردازند، ممکن است از تنظیمات مشابهی برخوردار باشند. بنابراین، شواهد به‌دست آمده از این مطالعه به افزایش درک از روند اخیر مرگ‌ومیرهای ناشی از ناامیدی و یأس در جمعیت‌های مردمی کمک می‌کند.

دانشمندان هارواردی در این مطالعات، داده‌هایی را از تحقیقات صورت گرفته روی سلامت 66 هزار و 492 زن و 43 هزار و 141 مرد مورد مطالعه قرار دادند. یافته‌ها نشان داد که در میان زنان، 75 مورد مرگ ناشی از ناامیدی اشاره شده است که 43 مورد خودکشی، 20 مورد مرگ ناشی از مسمومیت و 12 مرگ هم به دلیل بیماری کبدی و سیروز کبدی بوده است. در میان مردان هم، 306 مرگ ناشی از ناامیدی ثبت شده که 197 مرگ بر اثر خودکشی، 6 مرگ بر اثر مسمومیت و 103 مرگ به دلیل بیماری کبدی و سیروز کبدی را در بر می‌گیرند.

 زنان و مردان مذهبی سالم‌ترند

به گزارش دانشگاه هاروارد، محققان بعد از محاسبه متغیر‌های مختلف، نشان دادند زنانی که دست‌کم هفته‌ای یک‌بار در مراسم و برنامه‌‌های مذهبی شرکت می‌کنند، در مقایسه با زنانی که هرگز در مراسم مذهبی شرکت نمی‌کنند، 68درصد کمتر به‌دلیل افسردگی و ناامیدی می‌میرند. از سوی دیگر، خطر مرگ‌ومیر ناشی از افسردگی و ناامیدی در مردانی هم که حداقل هفته‌ای یک‌بار در مراسم مذهبی حضور می‌یابند تا 33درصد کاهش می‌یابد. محققان دانشگاه هاروارد براین باورند که مشارکت‌‌های مذهبی و حضور در مراسم دینی و مذهبی به‌مثابه پادزهری برای ناامیدی و افسردگی عمل می‌کند و نوعی حس امید و معنای زندگی را در دل افراد زنده می‌کند. به گفته آنها، دین و مذهب با تقویت حس آرامش و القای نگاه مثبت در افراد و نیز ایجاد ارتباطات اجتماعی موثرتر، میزان تاب‌آوری روانی افراد را تقویت می‌کند.

محققان در این گزارش که اولین‌بار در‌ بخش روانپزشکی شبکه «جاما» منتشر شده، معیار‌هایی را چون سن، نژاد، منطقه جغرافیایی، مناسبت‌‌های زندگی، وضعیت اشتغال، استفاده از مراقبت‌‌های پیشگیرانه، مصرف مشروبات الکلی، استعمال دخانیات، مصرف قهوه و کافئین، نمایه توده بدنی، فعالیت بدنی، سابقه ابتلا به فشارخون، کلسترول بالا و دیابت مورد ارزیابی قرار دادند. آنها برای بررسی مراسم‌‌های مذهبی، مستقل از دیگر جنبه‌‌های همبستگی اجتماعی، تحقیقات قبلی را هم مطالعه کردند تا نتیجه دقیق‌تری به دست آورند. محققان همچنین، معیار‌هایی ازقبیل برنامه کاری شیفت شب، درآمد خانوار، کودک‌آزاری، وضعیت یائسگی در زنان، استفاده از هورمون‌‌های یائسگی، علائم ترس اضطرابی و سابقه نارسایی کلیه را مورد مطالعه قرار دادند. از آنجا که محققان پیش از این تاثیر شرکت در مراسم مذهبی را روی افسردگی مطالعه نکرده بودند و تنها مطالعه روی دارو‌های ضدافسردگی صورت گرفته بود بنابراین، نتایج به‌دست‌آمده نگاه محققان را به‌کلی تغییر داد.

یافته‌‌های اخیر با شواهد قبلی مطابقت دارند که نشان می‌داد حضور در مراسم مذهبی به‌طور معکوس با مرگ‌ومیر ناشی از ناامیدی و افسردگی مرتبط است و به‌طور مثبت با بهبود وضعیت روحی و روانی افراد ارتباط دارد و زندگی آنها را از بی‌هدفی نجات می‌دهد و باعث می‌شود افراد ارتباطات اجتماعی بیشتری داشته باشند. طبق بررسی‌‌های صورت‌گرفته، ارتباط میان حضور در مراسم مذهبی و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از ناامیدی در زنان بسیار محسوس‌تر از مردان است. این اختلاف، تفاوت‌‌های بالقوه جنسیتی را در تجربه‌‌های اجتماعی و عاطفی هنگام حضور در مراسم مذهبی نشان می‌دهد، به‌طوری‏که نشان می‌دهد زنان با حضور در چنین مراسمی، تاثیر روحی بیشتری را در مقایسه با مردان تجربه می‌کنند. این اثرات مثبت به‌ویژه در سنین جوانی و سالمندی بیش از هر سن دیگری است.

 افسردگی و ناامیدی، آفت هر جامعه‌ای

در این گزارش به برخی عوامل مستعدکننده و ایجادکننده ناامیدی و افسردگی اشاره شد اما معمولا، میزان ناامیدی ایجادشده، با وضعیت اجتماعی-اقتصادی هر کشور و منطقه رابطه مستقیمی دارد. این مطالعات بیشتر بر پایه تحقیق روی شماری از سفیدپوستان شاغل انجام گرفته که سطح تحصیلات پایین‌تری دارند و فرصت‌‌های نامناسب شغلی‌ای که داشته‌اند، آنها را با مشکلات مالی عدید‌ه‌ای روبه‌رو کرده و انتظارات آنها را از زندگی برآورده نکرده است. چنین موقعیت‌‌هایی زمانی که در کنار ضعف ساختار‌های حمایت اجتماعی مانند نرخ ازدواج، فرزندآوری و شرکت در مراسم مذهبی و نیز فقدان شبکه‌‌های قوی امنیت اجتماعی و عدم دسترسی به مراقبت‌‌های بهداشتی برابر قرار می‌گیرد، ممکن است به افزایش خطر بروز رفتار‌های پرخطر مانند سوءمصرف موادمخدر در این گروه‌‌های موردبحث منجر شود. اگرچه بسیاری از این عوامل ممکن است متناسب با جمعیت هر منطقه باشد، اما به‌نوعی ناامیدی و افسردگی را در جامعه تزریق می‌کند.

البته در گروه‌‌های مختلف اجتماعی، این ناامیدی دلایل مختلفی پیدا می‌کند؛ به‌عنوان مثال، در میان افراد تحصیلکرده مانند پزشکان، به‌دلیل تحمل بار دشواری کار، مرگ‌ومیر ناشی از ناامیدی و افسردگی دوبرابر بیشتر از کل جامعه است و یافته‌‌های دانشمندان هاروارد بر این نکته تاکید می‌کند که شرکت در مراسم مذهبی حتی در این گروه هم می‌تواند تا حد قابل‌توجهی آمار مرگ‌ومیر ناشی از افسردگی را کاهش دهد.

 راه‌حلی برای روز‌های کرونایی

یینگ چن، دانشیار و دانشمند داده فعال در برنامه شکوفایی انسانی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه هاروارد و نخستین نویسنده این گزارش می‌گوید: «نتایج امیدبخش این تحقیقات به‌ویژه در بحبوحه همه‌گیری ویروس کرونا که ناامیدی، یأس و افسردگی را بر جهان غالب کرده، بسیار می‌تواند موردتوجه باشد و انس و الفت دوباره انسان را با خالق هستی برقرار کرده و او را با پروردگارش آشتی دهد.» او ادامه می‌دهد: «این یافته‌‌ها بسیار چالش‌برانگیز است؛ از سویی، متخصصان در بیمارستان‌‌ها به‌دلیل شدت بیماری و شمار زیاد بیماران با مطالبات شدید کاری و شرایط دشوار روبه‌رو هستند و از سوی دیگر، ‌بخشی از مراسم‌‌های مذهبی در بسیاری از کشور‌های دنیا به حال تعلیق درآمده است. با توجه به یافته دانشمندان مبنی‌بر تاثیر حضور در مراسم مذهبی در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از ناامیدی و افسردگی، محققان به‌دنبال راه‌حلی هستند تا از این طریق به کاهش هرچه بیشتر ناامیدی کمک کنند تا افراد حداقل دوران کرونا را با روانی آسوده‌تر پشت‌سر بگذارند.»

* مترجم: ندا اظهری