به گزارش «فرهیختگان»، بی‌شک نمی‌توان نقش دانشگاه آزاد اسلامی را برای مبارزه با ویروس کرونا نادیده گرفت، اما تمام فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی برای مقابله با این بیماری به تولید ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده یا تولید دستگاه‌های ونتیلاتور خلاصه نشد. فروردین امسال بود که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بخشنامه «تولید دانش مواجهه با چالش‌های حاصل از این معضل جهانی و استخراج روش‌های کاربست این دانش و بررسی حکمرانی در جهان پساکرونا» را صادر کرد. بلافاصله پس از این ابلاغ این بخشنامه مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی این موضوع را در دستورکار قرار داد و در همین راستا اقدامات خود را آغاز کرد.

حسن خیری، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از اقدامات این مرکز برای مقابله با کرونا و البته تلاش برای رسیدن به یک دانشگاه اجتماعی سخن گفت. به گفته او درحال‌حاضر 42 کارگروه در این مرکز تشکیل شده است که خروجی آنها نیز به‌زودی مشخص خواهد شد. خیری معتقد است اگر محتوای این کارگروه‌ها درقالب بحث‌های گفتمانی منتشر کنند، می‌تواند در به‌نتیجه رسیدن خروجی آنها موثر باشند. آن‌طور که او می‌گوید 590 عضو هیات‌علمی با این کارگروه‌ها همکاری داشته و به تولید دانش پرداختند. همچنین هرکدام از این کارگروه‌ها 10 تا 15 جلسه در فضای مجازی داشتند و حدود هفت هزار ساعت- نفر جلسه تشکیل و وقت گذاشته شد.

رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از این گفت‌وگو از راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی سخن گفت. دانشکده‌هایی که به شکل‌گیری یک دانشگاه اجتماعی و مساله‌محور که همان هدف دانشگاه آزاد اسلامی است، کمک می‌کند. آن‌طور که او خبر داده در فاز اول قرار است اولین دانشکده موضوعی حکمرانی اسلامی با محوریت اقتصاد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان راه‌اندازی شود، اما ایجاد این دانشکده‌ها در واحدهای دیگر نیز در دستورکار قرار دارد. به‌گفته خیری بررسی قطب‌های علمی براساس ظرفیت‌ واحدها و اعتبار‌بخشی به گروه‌های علمی و دانشکده‌ها نیز از دیگر اقداماتی است که در دستورکار این مرکز است.

مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

فعالیت‌های هیات‌های اندیشه‌ورز دانشگاه آزاد اسلامی در مبارزه با کرونا چه بوده است؟

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی شانزدهم فروردین امسال بخشنامه‌ای را در پویش علم بومی تحت‌عنوان حکمرانی اسلامی در جهان پساکرونا ابلاغ کردند. این بخشنامه درواقع مبنی‌بر حرکت جهادی، مطالعاتی، تحقیقاتی درزمینه رفع و حل مسائل تولید دانش بومی با محوریت مطالعات مربوط به پساکرونا بود. پس از ابلاغ این بخشنامه توسط دکتر طهرانچی مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، این موضوع را در دستورکار خود قرار داد و با توجه به ظرفیت گروه‌‌های تخصصی مرکز و هیات‌های اندیشه‌‌ورز استانی موضوع را به‌جد پیگیری کرد. 22 کارگروه توسط هیات‌های اندیشه‌ورز و 20کارگروه نیز توسط گروه‌های مرکز با همکاری اعضای هیات‌های اندیشه‌ورز استانی تشکیل شد. همچنین استان‌هایی که نتوانستند کارگروه مستقل تشکیل دهند، استادان خود را با تخصص و حوزه کاری‌ مربوطه به مرکز معرفی کردند که این استادان در کارگروه‌هایی که در مرکز شکل گرفته است، به مطالعه پرداختند.

درنهایت منجر به 42 جزوه تخصصی با عنوان گزارش تحلیلی راهبردی حکمرانی اسلامی پساکرونا در موضوعات مختلفی شد که این 42 کارگروه مورد بررسی قرار گرفته بودند. یعنی هم پیامدها مورد بررسی قرار گرفت و هم راهکار ارائه شد. هیات‌های اندیشه‌ورز  دانشگاه آزاد اسلامی برای تولید دانش مواجهه با کرونا تلاش و اقدامات زیادی را انجام داده‌اند که این روند بعد از این هم ادامه خواهد داشت.

از ابتدا برای تشکیل این 42 کارگروه برنامه‌ریزی شده بود؟

در اغاز برای تشکیل 30 کارگروه برنامه‌ریزی کرده بودیم، اما با توجه به استقبالی که در استان‌ها شد 42 کارگروه تشکیل شد. در هر کارگروه نیز 10 نفر به‌صورت فعال مباحثه و بارش فکری را در حوزه‌های مختلف انجام دادند که این مجموعه‌ها درحال پیاده‌سازی، صفحه‌آرایی و چاپ است.

  محتوای کارگروه‌ها باید درقالب بحث‌های گفتمانی منتشر شود

قرار بود خروجی این کارگروه‌ها مشخص شود. چه زمانی می‌توانیم خروجی آنها را ببینیم؟

این کارگروه‌ها باید با هم دیده شوند تا یک طرح جامع حکمرانی اسلامی ارائه کنیم که درحال‌حاضر این موضوع در دستورکار قرار گرفته است و به‌زودی ارائه خواهد شد. رسانه‌ها در این راستا می‌توانند به‌ما کمک بسیاری کنند. درخواست می‌کنم رسانه‌ها از محققان این کارگروه‌ها و نتایج کارگروه پرسش و نظر آنها را درج و منعکس کنند. رسانه‌ها در افکار عمومی نقش اساسی دارند. اگر محتوای این کارگروه‌ها را در قالب بحث‌های گفتمانی منتشر کنند، می‌توانند در به‌نتیجه رسیدن خروجی آنها موثر باشند، چراکه معتقدم رسانه‌ها در تولید و اشاعه محتوا و جهت‌دهی به افکار عمومی موثرند و نقشی کلیدی دارند. خروجی این کارگروه‌ها آماده است، ولی باید منتظر باشیم تا نظر مسئولان را بگیریم و درنهایت نتایج آن را در اختیار رسانه‌ها قرار دهیم.

عناوین این کارگروه‌ها چیست؟

کارگروه ترجمه زبان‌ها، اندیشه‌ورزان کارآفرینی، آینده‌پژوهی پساکرونا، صنعت گردشگری، ورزش و فعالیت‌های بدنی، اقتصاد، علم و سیاستگذاری، تهدیدها و فرصت‌های فرهنگی و اجتماعی، آموزش‌عالی، مدیریت، آموزش‌وپرورش، چالش‌های تربیتی نظام‌های آموزشی، فضای مجازی، خبرگزاری مسائل زیست‌محیطی، دینی و مذهبی، دین و چالش کرونا، علم دینی، سیاسی و بین‌المللی، حکمرانی اسلامی، فقه و حقوق، علوم سیاسی، روانشناسی، مشاوره، خانواده و جمعیت، روانشناسی فردی و گروهی، سبک زندگی و سلامت اجتماعی، معماری و شهرسازی، هنرهای نمایشی، معماری هوشمند، رسانه افکار عمومی. مدیریت و سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی، علوم اقتصادی، مدیریت شهری و اقتصاد، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، فضای مجازی، ارتباطات و فضای مجازی، سلامت و علوم پزشکی و علوم پایه و آمار زیستی.

  همکاری 590 عضو هیات‌علمی در کارگروه‌های هیات‌های اندیشه‌ورز

در هیات‌های اندیشه‌ورز چند نفر از استادان ورود کرده‌اند و به تولید دانش پرداخته‌اند؟

در این 42 کارگروهی که تشکیل شد هر کارگروه متشکل از هشت تا 15 نفر بود که البته برخی کارگروه‌ها تا 20 نفر نیز عضویت داشتند. درمجموع می‌تواند گفت 590 عضو هیات‌علمی با این کارگروه‌ها همکاری داشته و به تولید دانش پرداخته‌اند که هرکدام از این کارگروه‌ها 10 تا 15 جلسه در فضای مجازی داشتند و حدود هفت‌هزار ساعت- نفر جلسه تشکیل و وقت گذاشته شد. یعنی اگر ساعت-‌نفر حساب کنیم فقط بیش از هفت‌هزار ساعت جلسه بوده که حدود سه‌هزار ساعت نیز برای تجمیع و کارهای مطالعاتی گذاشته شد. به‌عبارت بهتر این پویش با 590 عضو هیات‌علمی و حدود 10هزار ساعت-نفر  ارائه شد.

  موضوعات پساکرونا موضوع تحقیق اعضای هیات‌علمی می‌شود

نتایج این کارگروه‌ها می‌تواند موضوع رساله دکتری یا پایان‌نامه‌ها شود؟

بعد از اینکه این موضوعات انجام شد طبیعتا می‌توان از کار هسته‌ها برای استخراج موضوعات استفاده کرد و هم کرسی‌هایی برگزار شود که این موضوع هم در دستورکار است. برخی استان‌ها کارگروه‌های مستقلی شکل داده‌اند، به‌طوری که مثلا نجف‌آباد کارگروه فقه و حقوق، اصفهان کارگروه فضای رسانه‌ای، خوزستان کارگروه فضای رسانه‌ای، گیلان بحث حکمرانی را ایجاد کرده و موضوع را مورد بررسی قرار داده‌اند. قرار است موضوعات پساکرونا به‌عنوان موضوع رساله دکتری، پایان‌نامه دانشجویان و همچنین موضوع تحقیق اعضای هیات‌علمی و پژوهشکده‌ها قرار بگیرد. بحث موضوع‌شناسی یکی دیگر از وظایفی است که به ما محول شده که در کارگروه‌های بارش‌فکری به آن پرداخته می‌شود، درنهایت قرار است موضوعات تحقیق مرتبط با کرونا در نظام پایش قرار گیرد و به‌عنوان پیشنهاد در اختیار محققان و پژوهشکده‌ها ارائه شود.

فکر می‌کنید راهکار گسترش کرسی‌های ترویجی و نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها چیست؟

معتقدم در ابتدا باید تولید گفتمان شود؛ فضاسازی و بسترسازی در دانشگاه‌ها لزوم برقراری یک گفتمان است تا دیدگاه‌های علمی در جامعه جاری و عرضه شود. بسیاری از اساتید ما هنوز با کم‌وکیف کرسی‌ها آشنا نیستند و نمی‌دانند فلسفه وجودی این کرسی‌ها چیست و چه فرآیندی دارد. لذا پیش از آنکه معاونت علوم انسانی شکل بگیرد حدود یک‌سال برای این موضوع وقت گذاشتیم و به استان‌ها رفتیم و درخصوص این موضوع توضیحات لازم را ارائه می‌دادیم. همچنین اساتید را با این کرسی‌ها مخصوصا کرسی‌های ترویجی آشنا کردیم تا هر استادی اگر نظری دارد آن را به نقد گذاشته و چند ناقد درخصوص آن بحث کنند. بنابراین فلسفه این کرسی‌ها نظریه‌پردازی است، ولی درعین‌حال کرسی‌های ترویجی بحث گفتمان‌سازی است، یعنی رفتار عالمانه دانشگاهی بر پایه گفت‌وگوی علمی اتفاق بیفتد و از فرصت اساتید استفاده شود. در این کرسی‌ها اگر استاد فکر یا نظری دارد می‌توان آن را به نقد گذاشت تا فرصت برای او ایجاد شود و دانشگاه امکاناتی را دراختیار اساتید خود قرار دهد تا این مباحث علمی مطرح و پخته شود و فضای نقد، بررسی، نوآوری و نظریه‌پردازی رونق پیدا کند. این موضوع بعد از بحث ضرورت نهضت علمی و تولید دانش بومی بود که مقام‌معظم‌رهبری مطرح کردند و کرسی‌ها برای آن هدف تولید علم بومی را پیگیری می‌کنند که درقالب کرسی‌های تخصصی و نظریه‌پردازی و هم کرسی‌های ترویجی است. خوشبختانه دانشگاه آزاد اسلامی در این چندسال اخیر فعالیت خوبی داشته و گواهینامه حدود 300 کرسی صادر شده است. این کاری است که البته هنوز درحد مطلوب نیست، اما تلاش می‌شود این اتفاق بیفتد.

شرط ورود افراد برای این کرسی‌ها چیست؟

شرطی ندارد و هر استاد می‌تواند تقاضا دهد و متنی را ارائه و اعلام کند که می‌خواهد این متن را به‌نقد بگذارد. دانشگاه نیز واحدی را مشخص می‌کند و کسی را که متن را دیده می‌تواند اعلام آمادگی کند که درخصوص آن موضوع، نقد کرده و طبیعتا جلساتی در این زمینه برگزار می‌شود. پس از آن سوابق فرد به اداره‌کل پژوهش معاونت علوم انسانی و هنر ارائه می‌شود و گواهینامه‌ای با امضای ریاست دانشگاه آزاد اسلامی و مسئول کرسی‌های شورای‌عالی اتقلاب فرهنگی صادر می‌شود.

  کمک به شکل‌گیری دانشگاه اجتماعی با دانشکده‌های موضوعی

چند روز پیش از راه‌اندازی اولین دانشکده موضوعی حکمرانی اسلامی با محوریت اقتصاد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان صحبت کرده بودید. علت راه‌اندازی این دانشکده چیست و الان در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

یکی از اهداف در راستای تعالی علوم انسانی، شکل‌گیری دانشکده‌های موضوعی است. یعنی اگر دانشگاه بخواهد همان‌طور که راهبرد دانشگاه است که یک دانشگاه اجتماعی و مساله‌محور باشد و به‌مرور زمان بخش اجتماعی دانشگاه پررنگ‌تر شود، طبیعتا باید ساختار دانشگاه هم از این جهت خود را بازسازی کند.

یکی از راه‌هایی که می‌تواند در این فرآیند کمک کند بحث دانشکده‌های موضوعی است، به‌طور مثال خانواده در کشور ما جایگاه ویژه‌ای در جامعه اسلامی دارد و از سوی دیگر امروز با مسائل خانواده و جمعیت مثل تضعیف بنیان خانواده و کاهش جمعیت و... مواجهیم. طبیعتا دانشگاه باید رسالت خود را در این زمینه ایفا کند و یکی از راه‌ها این است که دانشکده‌ها به این مسائل جهت دهند، مثلا دانشکده خانواده اعلام کند که گروه‌ها شکل بگیرند و دغدغه‌مند باشند و نشریات براساس محوریت این مسائل منتشر شوند و گفتمان‌های علمی شکل گیرند و پژوهش‌های علمی جهت‌دار اتفاق بیفتند و از پراکنده‌کاری پرهیز شود. حکمرانی نیز در همین راستاست، چراکه ما مسئولیت تولید مدیران انقلابی را در جامعه برعهده داریم و طبیعی است حوزه‌های مختلف باید جایگاه خود را نسبت به حکومت و حکمرانی مشخص کنند و در این راستا ریل‌گذاری کنند. به این جهت اولین مجوز به واحد اصفهان برای راه‌اندازی دانشکده موضوعی حکمرانی اسلامی داده شد که با رویکرد اقتصادی است. براساس مساله‌شناسی که مسئولان واحد اصفهان در این راستا انجام دادند و همچنین بنگاه‌های اقتصادی فراوانی که وجود دارد، قرار است این دانشکده راه‌اندازی شود. دانشکده‌های موضوعی دانشکده‌های ماموریت‌گرا بر پایه مساله‌شناسی و تربیت دانش‌آموختگان با رویکرد کارآمدی است. در این دانشکده‌ها افرادی تربیت خواهند شد که در یک حوزه خاص مفید و موثر باشند. درحال‌حاضر راه‌اندازی این دانشکده به‌تصویب نهایی رسیده که امیدواریم در سال تحصیلی جدید شاهد افتتاح آن باشیم.

  بررسی قطب‌های علمی براساس ظرفیت‌ واحدها

بنابراین به غیر از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در سایر واحدها هم این دانشکده‌ها راه‌اندازی خواهد شد؟

پیشنهادهای دیگری وجود دارد، اما باید درخصوص آنها بحث و بررسی‌های لازم انجام شود. برای رسیدن به جامعیت یک دانشکده شورایی وجود دارد که این شورا درحال پیگیری است که چگونه کار این دانشکده‌ها به‌سامان برسد. بررسی قطب‌های علمی براساس ظرفیت‌ واحدها و اعتباربخشی به گروه‌های علمی و دانشکده‌ها نیز ازجمله موضوعاتی است که در دستورکار قرار داده‌ایم و براساس آن راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت علوم انسانی ارائه خواهد شد.

مهم‌ترین برنامه‌های مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در سال تحصیلی جدید چیست؟

موضوعات مختلفی در دستورکار مرکز مطالعات قرار گرفته است؛ وضعیت‌شناسی، اولویت‌شناسی و نیازسنجی رشته‌های موجود از مهم‌ترین این موضوعات هستند. همچنین برای سال جدید درصددیم در سرفصل دروس تغییراتی ایجاد کنیم. توانمندسازی استادان نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه در دستورکار داریم.