خودتحریمی بلای جان پزشکی هسته‌ای

  به گزارش «فرهیختگان»، عوارض مستقیم و غیرمستقیم کرونا محدود به‌همین مواردی نیست که این روزها خیلی به‌چشم می‌آید و مورد توجه است، بلکه گاهی سختی‌هایی ایجاد می‌کند که درد و رنجش کمتر از سختی‌های پیش‌آمده برای مبتلایان به ویروس کووید-19 نیست. در روزهایی که مبادلات تجاری و حمل‌ونقل‌های بین‌المللی به‌دلیل اوج‌گیری کرونا، محدود و حتی مسدود شده بود، واردات یکی از مهم‌ترین اقلام دارویی به کشور برای چند هفته متوقف شد و بسیاری از بیماران و مراکز درمانی دچار مشکلات بزرگی شدند.

 رادیوداروهای تشخیصی (که در اینجا منظور ما بیشتر مواد اولیه برای تولید محصول نهایی آنهاست) ازجمله اقلام وارداتی حیاتی به کشور هستند که با توجه به نیمه عمر کوتاه‌شان باید به‌صورت هفتگی واردات آنها انجام شود.

 مولیبدن ۹۹ عنصر مادر برای تولید یکی از پرمصرف‌ترین رادیوداروهای تشخیصی یعنی تکنسیوم است که واردات آن متناوبا از مبدا روسیه و یکی، دو کشور اروپایی صورت می‌گیرد. در بهار گذشته و روزهایی که پروازهای اروپا به تهران متوقف شده بود، مسیر واردات مولیبدن هم به‌چالش کشیده شد. متاسفانه همزمان با این اتفاق یکی از رآکتورهای هسته‌ای روسیه که ایران خریدار محصول نهایی آن یعنی مولیبدن است با ایراد فنی مواجه و برای چند هفته وارد دوره تعمیرات شد، لذا هر دو مسیر اصلی واردات این ماده به کشور بسته شد. در این چند هفته‌ای که این مشکل به‌وجود آمده بود مراجعه به مراکز درمانی نشان می‌داد که این وقفه چه شرایط سختی را ایجاد کرده است.

 البته این وقفه برای اولین‌بار نبود که اتفاق می‌افتاد، زیرا چندسال پیش به‌دلیل بالا گرفتن تحریم‌ها و دست گذاشتن کشورهای غربی روی نیازمندی‌های کشور، واردات مولیبدن99 با چالش مواجه شده بود و برای مدتی کشور نتوانست از ماده وارداتی استفاده کند. درهمان برهه دانشمندان جوان کشور توانستند به دانش فنی تولید تکنسیوم دست یابند و چرخه صنعتی آن را به‌صورت بومی کامل کند؛ اتفاقی که نهایتا باعث شد کشورهای غربی دوباره و به‌میل خود اقدام به صادرات مولیبدن به ایران کنند، همین مساله که البته بعدها با برخی ملاحظات همراه شد، چرخه کامل تولید این رادیوداروی تشخیصی را در کشور شکست و دوباره واردات آن از سر گرفته شد، هرچند تولید محدودی نیز درکشور صورت می‌گرفت.

توضیح بیشتر درخصوص نقاط اصلی و مهم در چرخه تولید تکنسیوم، مربوط به دو بخش است؛ اول تولید ماده مادر یعنی مولیبدن99؛ مولیبدن ۹۹ خود محصول نهایی یک فرآیند شار نوترونی است، رویدادی که قرار بود با تکمیل رآکتور آب‌سنگین اراک برای همیشه در کشور انجام شود و توقف تکمیل این رآکتور و بعدا به‌درازا کشیدن بازطراحی آن ذیل برجام، باعث تداوم نیازمندی کشور به خارج شد. بخش دوم مربوط به فراوری مولیبدن است، یعنی همان فرآیندی که باعث می‌شود مولیبدن به تکنسیوم تبدیل شود. این بخش نیز نیازمند یک رآکتور دیگر مانند رآکتور تحقیقاتی تهران است که متاسفانه اگر مشکلی برای این رآکتور ایجاد شود، بخش دیگری از چرخه تولید تکنسیوم با مشکل مواجه می‌شود، اتفاقی که امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است و درمقاطعی رآکتور تحقیقاتی تهران نیازمند خاموش شدن است. این فرآیند چند هفته زمان نیاز دارد و در چنین مواقعی واردات مولیبدن هم دیگر جوابگو نیست، چراکه امکان فرآوری آن در کشور از دست می‌رود.

در این خصوص ایده‌ای که پیش‌تر وجود داشت، راه‌اندازی چند رآکتور مشابه یا توانمندتر از رآکتور تحقیقاتی تهران بود که درصورت بروز مشکلی برای مجموعه موجود در تهران، جایگزین‌ها بتوانند نیازمندی کشور را مرتفع سازند. یکی از این مجموعه‌ها رآکتور شیراز بود که البته طرح آن سال‌هاست متوقف شده است.

با این توضیحات باید گفت هرچند مشکل بروزکرده در دوران همه‌گیری کرونا، بعد از چند هفته مرتفع شد، اما در بلندمدت نیازمندی‌های کشور به رادیوداروها هم افزایش می‌یابد و هم با تشدید دشمنی‌ها ممکن است درمسیر واردات آنها چالشی ایجاد شود، لذا باید دولت برنامه دقیق و عملیاتی برای رفع این نیازمندی مهم کشور داشته باشد. راه‌اندازی رآکتور اراک و درنظر گرفتن جایگزین‌هایی برای رآکتور تهران اولین قدم است. ناگفته نماند اجرای طرح کلان ملی فناوری تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن99 در اسفندماه گذشته از سوی سازمان انرژی اتمی آغاز شد که البته به‌نظر می‌رسد بیشتر درحد یک‌طرح تحقیقاتی باقی‌مانده و با عملیاتی شدن فاصله زیادی دارد.