به گزارش «فرهیختگان»، احمدرضا مقدم‌امیدی، پژوهشگر فیزیک هسته‌ای طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: پزشکی هسته‌ای امروز به قسمتی جدایی‌ناپذیر در تشخیص و درمان بیماری‌ها بدل شده است، به‌گونه‌ای که برای تشخیص یا درمان بسیاری از بیماری‌های مدرن تنها راه‌حل، استفاده از روش‌های پزشکی هسته‌ای است. در این شاخه از علم پزشکی با استفاده از مواد (رادیوداروها) یا دستگاه (‌شتاب‌دهنده‌ها) پرتوزا از بافت یا عضو موردنظر پزشک تصویر‌برداری کرده یا آن بافت را به‌وسیله پرتوهای رادیواکتیو تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

به‌طور کلی پزشکی هسته‌ای به دو بخش تشخیصی و درمانی تقسیم می‌شود. در بخش تشخیصی، ترکیبات شیمیایی شامل مواد پرتوزا را به بدن بیمار تزریق می‌کنند و این ترکیبات با توجه به ساختار شیمیایی خود در عضو موردنظر پزشک تجمیع می‌شوند. در این حالت دستگاه‌های اندازه‌گیری پزشکی هسته‌ای با اندازه‌گیری پرتوهای ساطع‌شده از ماده پرتوزا تصویری دقیق از شکل اندام موردنظر و دیگر ویژگی‌های مدنظر پزشک معالج ارائه می‌دهند.

تکنسیوم 99‌-ام، عنصر پرتوزایی است که در روش‌های تشخیص پزشکی هسته‌ای بیشتر از همه رادیونوکلئوییدها مورد استفاده قرار گرفته است. از این‌‌رو عملیات اجرایی تولید این رادیودارو در پایان سال 85 با حضور وزرای علوم و بهداشت و رئیس سازمان انرژی اتمی در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای صورت پذیرفت. پس از آن آزمایش‌ها برای کنترل کیفی و تست‌های حیوانی و بالینی در بیمارستان‌های تهران ازجمله بیمارستان دکتر شریعتی، میلاد، شهدای تجریش و... انجام شد و در پی نتایج مثبت آزمایش‌ها، پروانه بهره‌برداری از این رادیودارو صادر شد و برای اولین‌بار در کشور ایران، تولید این رادیودارو در آزمایشگاه‌های رادیواکتیو تهران و جابربن حیان انجام شد. ناگفته نماند رادیوداروی موردنیاز قبلا از کشور بلژیک با هزینه چند میلیون دلاری وارد می‌شد. توسعه توان علمی و فنی در تولید رادیودارو‌ها باعث شد بخشی از کار در ایران صورت پذیرد و لذا نیاز صددرصدی به واردات محصول نهایی، با درصدی کاهش مواجه شود.

  پرکاربردترین عنصر چیست؟

رادیونوکلئویید تکنسیوم از پرکاربردترین عناصر پرتوزا در پزشکی است که به‌عنوان ماده اصلی 80درصد رادیوداروها در حوزه پزشکی جهت تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. تکنسیوم 99‌-ام به علت نیمه عمر کوتاه ( 6 ساعت) و حداقل پرتوزایی به بدن رادیوداروی خوبی در پزشکی است چراکه ساعتی پس از ورود دارو به بدن خود به خود از بین می‌رود.

تکنسیوم 99‌-ام به وسیله فرآیند ایزومریک استحاله می‌یابد و پرتو گاما و بتا منتشر می‌کند. تکنسیوم عنصری است که می‌تواند در بافت‌های گوناگونی ازجمله غدد بزاقی، استخوان‌ها، کبد، طحال، مغز استخوان و... تجمیع پیدا کند. از این‌رو از آن در عکس‌برداری اسکلت استخوانی، ماهیچه قلب، مغز، کبد، طحال، کلیه، مثانه، مغز استخوان، غدد بزاقی و اشکی، پاراتیروئید، سینه، شش‌ها و... استفاده می‌شود.

نیمه عمر کوتاه این عنصر موجب عدم‌توانایی ذخیره‌سازی و استفاده طولانی‌مدت از رادیودارو‌ها شده و به همین دلیل برای استفاده باید بلافاصله پس از تولید دارو به بدن بیمار تزریق شده و تصویربرداری‌های پزشکی صورت پذیرد. حیاتی‌بودن روش‌های تشخیصی و درمانی که بر پایه پزشکی هسته‌ای و رادیوداروهای مربوط به آن است موجب شده تمام کشورهای پیشرو در علم پزشکی منابع و تجهیزات لازم در تولید این داروهای ارزشمند را در داخل کشور خود ایجاد کنند، چراکه کمبود یا عدم‌دسترسی به این دارو‌ها به صورت روزانه زندگی هزاران انسان را با خطر مواجه می‌کند.

  مسیر تولید چیست؟

نکته مهم اینجاست که تکنسیوم یک عنصر طبیعی نیست و نمی‌توان آن را از معدن خاصی یا طی یک فرآیند شیمیایی تولید کرد. بنابراین  برای دستیابی به این عنصر ارزشمند به ژنراتورهای تکنسیوم نیاز داریم. ژنراتور تکنسیوم 99 یک محفظه سربی است که لوله‌ای شیشه‌ای محتوی مولیبدن 99 با نیمه عمر بالاست (67 ساعت) که تدریجا به تکنسیوم 99 واپاشی می‌شود. درصورت لزوم با افزودن یک حلال مناسب، می‌توان تکنسیوم را از محفظه خارج و استفاده کرد. از این‌رو برای تولید تکنسیوم نیاز به عنصر رادیواکتیو مولیبدن 99 است. اما مولیبدن 99 نیز یک عنصر طبیعی نبوده و در طبیعت یا معادن یافت نمی‌شود. برای تولید این عنصر که عمده کاربرد آن پزشکی است، (مصارف محدودی نیز در صنعت و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی دارد) هدفی از اورانیوم غنی‌شده در یک رآکتور هسته‌ای قرار داده و طی واکنش‌های که صورت می‌گیرد مولیبدن 99 تولید می‌شود.

درحال حاضر پنج رآکتور تحقیقاتی معروف در جهان عمده تولیدات این عنصر را برعهده دارند شامل:

1-  NRU کانادا (رآکتور آب سنگین با سوخت اورانیوم با غنای پایین و هدف اورانیوم با غنای بالا)
2- BR2 بلژیک (رآکتور آب سبک با سوخت با غنای بالا و هدف با غنای بالا)
3- 1-SAFARI آفریقای جنوبی (رآکتور با سوخت با غنای پایین و هدف با غنای پایین)
4- HFR هلند (رآکتور با غنای پایین و سوخت با غنای بالا)
5- Osiris reactor فرانسه (سوخت با غنای بالا و هدف با غنای پایین)

نکته مهم در تمام این پنج رآکتور هسته‌ای آن است که آنها یا از تکنولوژی آب سنگین استفاده می‌کنند یا غنای سوخت‌شان بالاست. علت این امر آن است که برای تولید رادیوداروهای پرتوزا به شارنوترونی بالایی نیاز است که در رآکتور‌های آب‌سنگین مانند رآکتور اراک در ایران به راحتی تولید می‌شود اما دیگر رآکتور‌های تحقیقاتی که مسئولیت تولید رادیودارو‌ها را برعهده دارند برای ایجاد این حجم از شارنوترونی الزاما به سوخت با غنای بالا نیاز دارند.