به گزارش «فرهیختگان»، سیستم‌های رتبه‌بندی دانشگاهی شیوه بسیار فراگیری است که پایگاه‌ها و موسسه‌های مختلف دنیا هر سال به کمک آن به بررسی ابعاد مختلف دانشگاه‌های جهان می‌پردازند و از میان آنها، بهترین دانشگاه‌ها را نسبت به رده‌ای که کسب می‌کنند، اعلام می‌کنند. رده‌بندی برحسب دانشگاه‌ها، رده‌بندی موضوعی، ضریب اثر، شهرت و تعداد مقاله‌هایی را که ارائه می‌دهند، شامل می‌شوند. معمولا در رتبه‌بندی‌های جهانی، ثبت‌نام موسسه‌ها براساس تنوع جمعیتی و میزان جذب دانشجویان صورت نمی‌گیرد و این باعث ایجاد نتایج ناعادلانه در دسترسی به آموزش عالی می‌شود، اما در این میان استثناهایی هم وجود دارد؛ در رتبه‌بندی‌های آموزشی آمریکا، گاهی اقداماتی مبنی‌بر عملکرد عادلانه مانند نرخ فارغ‌التحصیلی دریافت‌کنندگان بودجه آمریکا هم موثر است. اما به‌طورکلی، سیستم‌های رده‌بندی دانشگاهی از چنین مساله‌ای رنج می‌برد و برحسب داده‌های موجود انجام می‌شوند، نه اینکه به‌طور اختصاصی برای سیستم رده‌بندی داده‌پردازی شود. به‌عبارت دیگر، سیستم‌های رده‌بندی به‌جای ارزیابی آنچه باید ارزش‌گذاری کنند، تنها ارزش‌هایی را بررسی می‌کنند که قادر به اندازه‌گیری آنها هستند.

  دنیایی متفاوت پیش روی دانشگاه‌ها

در نیمه نخست سال 2020، آموزش عالی دستخوش تغییرات شگرفی شد. شیوع گسترده کووید- 19 دانشگاه‌های سراسر دنیا را به تعطیلی کشاند که به نظر می‌رسد تاثیر آن تا سال‌ها باقی باشد و به این سادگی‌ها از بین نمی‌رود. درست است که برخی دانشگاه‌ها در شماری از کشورها بازگشایی شده و کلاس‌های درس از سر گرفته شده‌اند، اما دانشگاه‌ها بعد از آغاز به کار دوباره خود در دوران کرونایی، با دنیایی متفاوت از آغاز سال جدید میلادی روبه‌رو خواهند شد. پیش‌بینی‌ها با خطر همراه است اما چاره‌ای نیست و باوجود ویروس کرونا، برخی کشورها تصمیم گرفته‌اند به زندگی عادی برگردند و به نوعی سازگاری با ویروس را انتخاب کرده‌اند. درحالی که برخی کارشناسان بر این باورند که به‌رغم شیوع کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها نمی‌توان رتبه‌بندی دقیق و عادلانه‌ای را نسبت به دانشگاه‌ها انجام داد، اما بسیاری هم معتقدند که باید قبل از ادغام این سیستم با سیاست و عمل، به دقت آن را بررسی کرد.

  مقصدی جدید برای دانشجویان بین‌المللی

بارزترین مساله‌ای که وجود دارد، کاهش چشمگیر میزان جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در دوران شیوع ویروس کروناست. حتی احتمال تداوم شیوع این ویروس در سال‌های بعد هم نشان می‌دهد که ممکن است روند کاهشی آمار دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های مختلف جهان در سال 2021 و 2022 هم ادامه داشته باشد که نوعی محدودیت و نقص برای سیستم آموزش عالی به‌شمار می‌رود. دانشجویان چینی جزء مهم‌ترین بخش از دانشجویان بین‌المللی در کشورهای مختلف به‌ویژه آمریکا محسوب می‌شوند و کارشناسان بر این باورند که انتظار می‌رود در سال‌های آینده هم تعداد دانشجویان بین‌المللی دانشگاه‌های غربی به‌طور چشمگیری کاهش یابد. از این رو احتمال می‌رود که کشورهای مقصد و پذیرای دانشجویان بین‌المللی نسبت به گذشته تغییر داشته باشند. به‌عبارتی، آن دسته از دانشجویانی که برای ادامه تحصیل کشورهای خارجی را انتخاب می‌کنند، معمولا سعی می‌کنند کشورهایی را برای ادامه تحصیل انتخاب کنند که در کنترل همه‌گیری کرونا موفق‌تر عمل کرده و تعداد مبتلایان آن به‌مراتب کمتر باشد. آلمان، کره‌جنوبی، ژاپن، مالزی، سنگاپور و نیوزیلند جزء کشورهایی هستند که انتظار می‌روند با موفقیتی که در کنترل ویروس داشته‌اند، در آینده نزدیک به مقصد جدیدی برای دانشجویان بین‌المللی تبدیل شوند.

با توجه به شیوع بالای ویروس کرونا در برخی کشورهای غربی مانند انگلیس و آمریکا و به‌ویژه کشورهایی که محدودیت‌های سختگیرانه‌ای را درباره قانون ویزا اعمال کرده‌اند و نیز در صورت تداوم ویروس با توجه به بازگشایی بسیاری از دانشگاه‌ها، گرایش به حضور دانشجویان بین‌المللی در این کشورها کمتر شده و سعی می‌کنند برای حفظ سلامت خود، از آنها دور بمانند. البته این دور ماندن شامل حال دانشجویان بومی هم می‌شود. در این میان، بیشتر تمرکزها روی آموزش‌های آنلاین و ادغام برنامه‌های درسی است.

  مشکلات مالی دانشگاه‌ها

شیوع گسترده ویروس کرونا در کنار تعطیلی دانشگاه‌ها و کاهش دانشجویان بین‌المللی، مشکلات مالی عظیمی را به‌وجود می‌آورد. دانشگاه‌ها بدون دانشجو و حداقل بدون وام و کمک‌های مالی که با ثبت‌نام دانشجویان به دانشگاه تزریق می‌شوند، قادر به ادامه حیات نیستند. شاید دولت‌ها وثیقه‌های مالی سخاوتمندانه‌ای را دراختیار دانشگاه‌ها قرار دهند اما دانشگاه‌ها الزاما به‌واسطه این وثیقه‌ها نمی‌توانند جان دوباره پیدا کنند و تعطیلی، ادغام و مشکلات دیگر، درگیری‌هایی هستند که ممکن است گریبانگیر دانشگاه‌ها شوند و هیچ‌کدام از آنها ‌انگیزه‌ای برای جذب دانشجو به‌حساب نمی‌آید و همچنین احتمال این وجود دارد که توانایی تحصیلی دانشجویان هم کاهش یابد. یادگیری آنلاین برای بسیاری از دانشجویان کاربردی نیست و نمی‌توانند همگام با آن پیش روند و بسیاری از دانشجویان فعلی و آینده دانشگاه‌ها برای ادامه تحصیل آمادگی لازم را ندارند. این مساله با توجه به کاهش آزمون‌ها و تست‌های استاندارد در آمریکا و کاهش پذیرش استاندارد در دانشگاه‌های اروپایی، تشدید هم می‌شود.

  کاهش پروژه‌های تحقیقاتی

وخیم شدن اوضاع اقتصادی کشورها در دوران کرونا، کاهش دانشجو و به دنبال آن، کاهش درآمد و بودجه‌هایی که از سوی دولت به دانشگاه‌ها تعلق می‌گیرد، همگی باعث کاهش پروژه‌های تحقیقاتی گران‌قیمتی می‌شود که تا پیش از شیوع ویروس کرونا با حمایت‌های دانشگاه و اعطای بودجه‌های کلان، قابل انجام بود و سطح دانشگاه‌ها را بالا می‌برد. درصورتی‌که کرونا ادامه داشته باشد، کمیت و کیفیت تحقیقات در دانشگاه‌های غربی همچنان با رکورد مواجه خواهد بود و هر روز هم وضعیت وخیم‌تری پیدا می‌کند و همچنین، وضعیت دانشگاه‌ها در غیاب دانشجویان بین‌المللی هر روز خراب‌تر هم می‌شود.

  ویروس و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها

اگر بخواهیم درباره رده‌بندی دانشگاه‌ها در شرایط کرونایی حال حاضر دنیا حرف بزنیم، باید گفت تمام مورادی که اشاره کردیم، به‌طور مستقیم در رده‌بندی‌ها اثرگذار خواهد بود و باعث ایجاد نوساناتی در نمره‌های کسب‌شده توسط دانشگاه‌ها شده و حتی رده دانشگاه‌ها را هم در رتبه‌بندی‌های جهانی تغییر می‌دهد. دانشگاه‌های انگلیس، آمریکای شمالی و استرالیا تا حد زیادی به موقعیت و درآمد حاصل از دانشجویان بین‌المللی وابسته‌اند و بررسی‌های صورت‌گرفته حکایت از آن دارد که دانشگاه‌های این کشورها از نظر رتبه و جایگاه در رده‌بندی‌های مختلف چون تایم، QS و RUR دچار افت شده و رتبه آنها کاهش یافته است. در این میان، شاخص‌های بین‌المللی دانشکده‌ها با افت کمتری در رتبه‌بندی‌ها و نتایج منطقه‌ای همراه‌اند، اما نوسان‌های ایجادشده در رده‌بندی‌ها به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه قطع کمک‌های مالی ایالتی و شرکت‌ها به دانشگاه‌ها هم روی رتبه‌بندی دانشگاهی تایم و RUR هم که شاخص‌های درآمدی را هم در ارزیابی‌های خود لحاظ می‌کنند، تاثیر دارد. همان‌گونه که شمار محققان بااستعداد و بودجه‌های تعلق‌گرفته به دانشگاه‌ها در کشورهای غربی کاهش می‌یابند، در ماه‌های اخیر شاهد نزدیک شدن رتبه‌های جهانی دانشگاه‌های آسیایی به رتبه دانشگاه‌های غربی بوده‌ایم.

  نباید منتظر تغییرات سریع باشیم

البته شواهد حکایت از آن دارد که تاثیرات دوران کرونا روی رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان درازمدت است به‌طوری که در کوتاه‌مدت شاهد بروز تغییراتی عجیب و غریب در رتبه دانشگاه‌ها نخواهیم بود بلکه کارشناسان بر این باورند که طی امسال و یکی دو سال آینده نباید انتظار داشت که نوسان‌های ایجادشده در دانشگاه‌ها، رده‌های دانشگاهی را بالا و پایین کند. معمولا بیشتر پایگاه‌های رتبه‌بندی یا از داده‌های جمع‌آوری شده طی دو یا سه سال گذشته یا داده‌های کتاب‌شناختی طی 4 یا 5 سال گذشته برای ارزیابی‌های خود استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، در رده‌بندی دانشگاه ملی تایوان، معمولا از داده‌های 11سال گذشته استفاده می‌شود بنابراین، نمی‌توان انتظار داشت در سال‌های بعد این تغییرات مشاهده شوند.  یا در نمونه‌ای دیگر، می‌توان به پایگاه رتبه‌بندی تایم اشاره کرد که از داده‌های جمع‌آوری شده دو سال قبل برای جدیدترین رتبه‌بندی‌های خود استفاده می‌کند؛ این در حالی است که در رتبه بندی QS داده‌های بیش از 5 سال قبل مورد ارزیابی محققان قرار می‌گیرد. این پایگاه مکانیسم‌های دیگری هم برای رتبه‌بندی در اختیار دارد که نوسانات ناگهانی در سال‌های متمادی را تعدیل کرده و باعث می‌شود کمترین تاثیر را از این نوسانات داشته باشند.

اما طی سال‌های آینده و درصورت ادامه روند شیوع بیماری کرونا، اگر شیوه ارزیابی پایگاه‌های رده‌بندی همچنان بدون تغییر باقی بماند، شاهد آن خواهیم بود که برخی دانشگاه‌های غربی شناخته‌شده و مطرح جهان برای باقی ماندن در رده‌های بالا و حفظ این جایگاه تلاش خواهند کرد. کاهش ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی و به دنبال آن، کاهش درآمد حاصل آن و به‌ویژه کاهش درآمد حاصل از بودجه‌های دولتی، اوضاع نابسامان نسبت استاد به دانشجو، محدود شدن مشارکت‌های صنعتی و بین‌المللی، کاهش تعداد انتشار مقاله‌های دانشجویی و در نتیجه کمتر شدن استناد به مقالات علمی جزء عواملی به‌شمار می‌روند که به‌طور مستقیم روی رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و شیوه ارزیابی پایگاه‌های رتبه‌بندی تاثیر می‌گذارند. بالا و پایین شدن هرکدام از این موارد در دوران کرونا، می‌تواند جایگاه یک دانشگاه را تغییر دهد. در همین حال، در آسیای‌شرقی و برخی نقاط جنوب‌شرقی، جنوبی و آسیای‌غربی و اروپای‌غربی، بهبود شرایط اقتصادی، ثبات نسبی سیاسی و افزایش پذیرش و سیاست‌های استخدامی و ارتقا باعث رشد پایدار پژوهش و نوآوری خواهد شد.

  آینده رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان

پایگاه‌های رتبه‌بندی دانشگاهی تایم یگی از معتبرترین پایگاه‌هایی است که نسبت به بحران شیوع ویروس کرونا واکنش نشان داد و تا آوریل امسال، درباره اصلاح شیوه ارزیابی رتبه‌بندی دانشگاهی جهان به‌ویژه شاخص استناد صحبت کرد که واکنش‌های خوبی را به دنبال نداشت و مورد استقبال قرار نگرفت و درحال حاضر قرار شده که اعمال این تغییرات تا رتبه‌بندی‌های سال 2022 و 2023 به تعویق بیفتد و تا آن زمان در ارزیابی‌ها اعمال نشوند. هر آنچه بر سر رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاهی بیاید، پایگاه تایم سیاست ارتقای رتبه‌بندی‌های ملی خود را مانند اظهارنظر نسبت به ارزیابی تدریس و یادگیری در اروپا، آمریکا و ژاپن و رده‌بندی ضریب تاثیر جهانی آن ادامه می‌دهد. البته انتظار می‌رود پایگاه‌های رتبه‌بندی دیگر هم همین کار را انجام دهند و با شروع ارزیابی‌های خود در دوران تدریس آنلاین دانشگاه‌ها به‌ویژه در مراکز آموزشی تجاری، تکنیک‌های به‌کاررفته آنها را در جدول رتبه‌بندی‌های جهانی اعمال کنند. از آنجایی که دانشگاه‌ها به‌دنبال بازتعریف خود و تغییر اولویت‌های خود هستند، رتبه‌بندی‌ها نیز مطابق این روند دنبال می‌شوند؛ درصورتی‌که ممکن است رتبه‌های اعمال‌شده به سرعت بروز تغییرات در رده‌بندی‌ها اعمال نشوند. البته کارشناسان معتقدند ممکن است تغییر رده‌بندی‌ها از تاکید بر تحقیقات، منابع، جهت‌گیری‌های بین‌المللی و شهرت به سنجش فراگیری، تاثیرات زیست‌محیطی، موضوعات اجتماعی یا تجربه دانشجویی تغییر یابد.

 *  مترجم: ندا اظهری