کارآفرینی ایرانی کنار گوش آمریکا

  به گزارش «فرهیختگان»، تهران یک بار دیگر در تلاش برای محکم کردن جاپای خود در آمریکای لاتین است. راه‌اندازی پالایشگاه‌های ونزوئلا و اعزام 5 نفتکش با یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه سوخت و محصولات نفتی و به دنبال آن ایجاد یک فروشگاه بزرگ ایرانی در کاراکاس، بار دیگر تهران را وارد حیاط‌خلوت آمریکا کرد. شاید افتتاح یک فروشگاه، آن هم در ونزوئلا بی‌اهمیت‌تر از آن چیزی باشد که گمان می‌رود ولی همان‌طور که خبرگزاری بلومبرگ در ونزوئلا نوشته «صرفا افتتاح یک فروشگاه خبر با ارزشی برای پوشش نیست؛ اما این فروشگاه را ایران تاسیس کرده؛ یکی از معدود کشورهایی که به نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا کمک می‌کند تا تحریم‌های آمریکا را دور بزند.»

این فروشگاه ایرانی که با نام «مگاسیس» پنجشنبه هفته گذشته در کاراکاس افتتاح شد، زیرنظر سازمان اتکا(وابسته به وزارت دفاع ایران) فعالیت می‌کند. این فروشگاه ۲۰ هزار مترمربع مساحت دارد و در آن بیش از ۲۵۰۰ قلم انواع کالاهای ایرانی ازجمله مواد غذایی؛ پوشاک؛ مواد سلولزی؛ انواع شوینده‌ها؛ مواد پلاستیکی و یک‌بار مصرف؛ انواع آجیل و تنقلات،  تراکتور و... به فروش می‌رسد. با افتتاح این فروشگاه، تمایل برای خرید کالاهای ایرانی شدت یافته و بر همین اساس سازمان اتکا از کلیه تولید و صادر‌کنندگان ایرانی خواسته یا کالاهایشان را به سازمان اتکا بفروشند یا به صورت مستقیم کالای خود را در فروشگاه اتکا عرضه یا یک نمایندگی فروش محصولات ایجاد کنند. آن‌طور که وزارت دفاع اعلام کرده تجار و بازرگانان ونزوئلا تقاضا برای خرید مصالح ساختمانی، تجهیزات کشاورزی و معدنی، دارو، تجهیزات و لوازم پزشکی، خودروهای ارزان قیمت و قطعات یدکی مربوطه، تراکتور، باتری‌های خودرویی، ابزار یراق، شیرآلات و... دارند.

برای ایران، ونزوئلا دروازه ورود به آمریکای لاتین بوده است. آمریکای لاتین گروهی از 20 کشور و 13 وابستگی در نیم‌کر‌ه‌غربی است که در آن زبان‌های اسپانیایی، فرانسوی و پرتغالی به‌طور عمده صحبت می‌شود. این منطقه از مرز شمالی مکزیک تا نوک جنوبی آمریکای جنوبی در کارائیب امتداد دارد و با سهم 13 درصدی از کره زمین، بیش از 560 میلیون نفر جمعیت دارد.

شروع همکاری‌های ایران و ونزوئلا به سال 2001 بازمی‌گردد که هوگو چاوز، رئیس‌جمهور این کشور به ایران سفر کرد و به دنبال آن تهران و کاراکاس بر سر افزایش تجارت و همکاری به تفاهم رسیدند. در دوره اصلاحات ایران و ونزوئلا به‌طور پیوسته همکاری‌های تجاری و انرژی را افزایش دادند و در مارس 2005 با سفر محمد خاتمی، رئیس‌جمهور ایران به کاراکاس، اولین توافقنامه تجارت آزاد ایران با ونزوئلا به ارزش یک میلیارد دلار شامل همکاری در معدن، حمل‌ونقل، تجارت دریایی و صنعت نفت و گاز بین دو طرف به امضا رسید. در دولت‌های نهم و دهم، تهران و کاراکاس، با توجه به درآمدهای نفتی سرشار خود، بیش از 270 توافقنامه امضا کردند که عمده آنها معاملات تجاری و توافقنامه‌های مربوط به پروژه‌های ساختمانی، تولید خودرو، ابتکار انرژی و برنامه‌های بانکی بود. همکاری ایران و کاراکاس به حوزه انرژی هم رسید و دو کشور یک شرکت مشترک نفتی تاسیس کردند و توافق کردند 760 میلیون دلار در بخش انرژی یکدیگر سرمایه‌گذاری کنند. ایران و ونزوئلا در سال 2009 به دنبال ایجاد یک شرکت نفتی به نام «بنیرو» بودند که به واسطه آن در کشورهای دیگر ازجمله کوبا و سودان سرمایه‌گذاری و فعالیت کنند.

پس از انتخابات سال 92 و روی کار آمدن دولت روحانی به‌ویژه پس از در گذشت هوگو چاوز در سال 2013، روابط ایران و ونزوئلا کمرنگ شد. دولت روحانی در ماه‌های ابتدایی تعامل با کشورهای منطقه و آمریکای لاتین را خیلی جدی نگرفت و بیش از هر چیز تمرکز خود را بر تعامل با کشورهای غربی(اروپا و آمریکا) قرار داده بود. به دلیل همین رویکرد نیز ارزش صادرات ایران به ونزوئلا افت قابل‌توجهی پیدا کرد. بیشترین صادرات ایران به ونزوئلا نیز مربوط به سال 92 با ارزشی معادل 120 میلیون و 600 هزار دلار است که نیمی از آن در دولت احمدی‌نژاد و نیمی از آن در دولت روحانی گذشته است. پس از آن ارزش صادرات ایران به ونزوئلا بلافاصله در سال 93 به 20 میلیون و 300 هزار دلار کاهش یافت. یک سال بعد ارزش صادرات ایران به رقم ناچیز 85 هزار و 502 دلار کاهش یافت. با این حال در ژوئن سال 2015( خرداد 94)، دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، مالی، فناوری و علمی 6 توافقنامه امضا کردند. یک سال بعد و پیش از سفر ظریف به ونزوئلا و قول همکاری تجاری بیشتر، تهران به دنبال اعزام هیاتی سیاسی و اقتصادی به 6 کشور آمریکای لاتین بود تا از این طریق بتواند گام‌هایی در جهت توسعه همکاری‌های اقتصادی با این کشورها بردارد.

  توسعه روابط پس از بازگشت تحریم‌ها

ناکامی برجام در تحقق اهداف خود که با خروج آمریکا از آن، تقریبا تمامی منافع ایران از این توافق را نابود کرده بود، باعث تغییراتی در دیپلماسی اقتصادی دولت شد. پس از این اتفاق بود که همکاری با شرکای منطقه‌ای و هم‌پیمانان فرامنطقه‌ای‌ در دستور کار وزارت امورخارجه قرار گرفت. فروردین‌ماه سال گذشته، هواپیمایی ماهان پروازهای تجاری بین تهران و کاراکاس را از سر گرفت و به دنبال آن، ایران و ونزوئلا برای همکاری در زمینه‌های آموزش، فناوری نانو، بیوتکنولوژی و مهندسی، موافقتنامه‌های علمی و فناوری جدیدی به امضا رساندند. در سال جاری میلادی اوج همکاری دو کشور رقم خورد و تهران و کاراکاس با هدف دورزدن تحریم‌های آمریکا، همکاری در زمینه نفت و گاز را تقویت کردند.

در 23 آوریل( 3اردیبهشت)، ونزوئلا اعلام کرد که برای کمک به شروع مجدد پالایشگاه Cardon، مواد لازم را از ایران دریافت کرده است و به واسطه همین کمک‌ها می‌تواند تا 310 هزار بشکه بنزین در روز تولید کند. ایران از طریق خطوط هوایی خود در دورانی که شرکت‌های نفتی از ونزوئلا خارج شده بودند و این کشور در تولید بنزین با مشکل مواجه شده بود، کاتالیست‌هایی را که مواد شیمیایی لازم برای تولید بنزین هستند، به فرودگاه لاس پیدراس در شبه‌جزیره پاراگوئه در غرب ونزوئلا، جایی که این پالایشگاه در آن قرار دارد تحویل داد. بنابر گزارش‌ها، پس از ورود قطعات یدکی از ایران، پالایش نفت ونزوئلا از 110 هزار بشکه در روز به حدود 215 هزار بشکه در روز افزایش یافت. ایران با وجود مخالفت صریح آمریکا، 5 نفتکش حاوی 1.5 میلیون بشکه نفت و مشتقات نفتی را در سال جاری میلادی به ونزوئلا صادر کرد. در آن زمان رسانه‌های غربی ادعا کردند که ونزوئلا هزینه نفت ایران را با 9 تن طلا پرداخت کرده است. درحال حاضر ایران در ونزوئلا در حوزه تولید سیمان، خانه‌سازی، کارخانه‌های خودروسازی، تولید آرد و لبنیات درحال فعالیت است.

ایران علاوه‌بر ونزوئلا با کشورهای دیگر آمریکای لاتین نیز روابط اقتصادی خود را توسعه داده بود. به‌عنوان نمونه روابط تجاری بین ایران و برزیل در بازه 5 ساله ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷، چهار برابر شد و حتی سخن از ارتقای آن به ۱۰ میلیارد دلار هم زده می‌شد. علاوه‌بر برزیل، ایران چندین قرارداد اقتصادی با بولیوی، کوبا، اکوادور، و نیکاراگوئه نیز امضا کرده‌ بود. در نیکاراگوئه، ایران و ونزوئلا موافقت کردند تا ۳۵۰ میلیون دلار برای ساخت بندر دریایی در سواحل دریای کارائیب، سیستم لوله‌کشی، راه‌آهن و بزرگراه‌های میان کشوری سرمایه‌گذاری کنند. دیگر اقدامات ایران عقد قرارداد با اکوادور برای ساخت کارخانه سیمان و انعقاد چندین تفاهمنامه دیگر در زمینه همکاری‌های اقتصادی بود.

درحال حاضر به دلیل تحریم‌های آمریکا، دولت ایران در تلاش برای توسعه همکاری‌های اقتصادی خود است. احمد سبحانی، سفیر اسبق ایران در ونزوئلا معتقد است در آمریکای لاتین ونزوئلا به کالای مصرفی و صنعتی احتیاج دارد و ایران می‌تواند در سال، چند ۱۰ میلیارد دلار با این کشور تجارت داشته باشد. محسن شاطرزاده، سفیر اسبق ایران در برزیل می‌گوید می‌توانیم با هدف‌گذاری صحیح نزدیک به ۷۰ میلیارد دلار کالا به کشورهای جنوب، صادرات داشته باشیم. او می‌گوید نیمی از این رقم یعنی چیزی حدود ۳۵ میلیارد دلار آن را تنها می‌توانیم به ونزوئلا و چند کشور در آمریکای لاتین صادر کنیم.