درنگی در زندگی حکیم میرداماد

  به گزارش «فرهیختگان»، دکتر سیدمجتبی میردامادی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت:

  میرداماد(ره) دانشمند برجسته ایران

محمدباقر داماد حسینی معروف به میرداماد (فوت1041ق) و ملقب به معلم ثالث فرزند میرشمس‌الدین و نوه محقق کرکی (محقق ثانی مرجع تقلید شیعیان و فقیه ممالک اسلامی در دوره شاه‌طهماسب صفوی) دانشمند مشهور الهی دوره صفوی و چهره برجسته حکمای ایران است. علاوه‌بر تسلط وی بر حکمت اسلامی و یونانی و ریاضیات و هندسه و نجوم در علوم نقلی همانند فقه و حدیث، درایه و رجال و ادب فارسی و عربی و بعضی علوم خاص، به انصاف میرداماد برجسته‌ترین فقیه فیلسوف در دوره‌‌های مختلف و جامع دین و خرد و در زمانه خود صاحب مسند مرجعیت دینی بوده است. وی دارای نظام فلسفی حکمت‌یمانی و متاثر از حکمت‌مشاء افلاطونی و اشراق سهروردی و موجد آرا وافکار تاسیسی است.

 آثار میرداماد

میرداماد در بسیاری از علوم صاحب‌نظر بوده و دارای تصنیفاتی است. در حکمت کتاب «قبسات» و «صراط‌المستقیم» و «تقویم‌الایمان» و درفقه و حدیث «ضوابط‌الرضاع» و «الرّواشح السّماوّیه» ازمهم‏ترین آثار اوست. کتاب‌ها، رسائل و حواشی او در فقه و حدیث و تفسیر بالغ بر چهل اثر ارزشمند از هفتادوسه اثر برجسته وی از مجموع صد و اندی میراث به‏جای مانده، نشان از تضلّع و علاقه وی نسبت به علوم نقلی در کنار آثار عمیق فلسفی وی دارد. میرداماد در عرفان نظری و عملی نیز دارای آثار علمی و حکایات عملی است که در جای خود سزاوار گفت‌وگو و بررسی است. جانشین علمی و وصی میرداماد، علامه سیداحمد علوی‌عاملی شاگرد و داماد اوست که بعضی آثار مشکل وی مانند تقویم‌الایمان را شرح و بسط داده و یا بعضی دیگر را به اتمام رسانده است.

اهم آثار میرداماد چندی پیش‌تر با تلاش مرکز علوم کامپیوتری قم در قالب یک لوح فشرده منتشر شده است.

 میرداماد و حمایت از مردم محروم

میرداماد علاوه‌بر فعالیت علمی- فراگیری علوم در مشهد رضوی- و دارا بودن کرسی درس در دو پایتخت ایران، قزوین و اصفهان و تربیت شاگردان بسیاری مانند صدرای شیرازی، با درایت و هوشمندی به حمایت از مردم مسلمان و دفاع از کیان و حدود و ثغور ایران همواره تلاش می‌نموده است و به‌سبب مرتبه بلندی که نزد شاه‌عباس صفوی داشته به تمشیت امور و دستگیری مردم نیازمند پرداخته است. وی به شهادت تاریخ در هر فرصتی برای کمک به محرومان استفاده می‌کرده و از این جهت پشتوانه مطمئنی برای احقاق حق مظلومان و اعاده حقوق آحاد مردم ایران و کمک به حاجتمندان بوده است.

  اقامه نمازجمعه و جاری کردن خطبه عقد

میرداماد در محل میدان امام کنونی اصفهان نمازجمعه باشکوهی را امامت می‌کرده و براساس اسناد، یک جمعه میرداماد و جمعه دیگر شیخ‌الاسلام بهاءالدین عامل (شیخ بهایی) نمازجمعه می‌گزارده و پس از نماز با مردم به گفت‌وگو می‌نشسته و به سؤالات آنان پاسخ می‌داده است. دست‌نوشته خطبه‌‌های نمازجمعه میرداماد در مجموعه «اوراق پراکنده از مصنفات میرداماد» به کوشش آقای حسین نجفی توسط موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به چاپ رسیده است. در قسمتی از آن خطبه‌‌ها آمده «معشرالمؤمنین! انّ یوم الجُمعه سیّد الایام واکرم الأعیاد فیما جعله الله تعالی لکم وانّ صلاه الجمعه فیه فریضهً مکتوبهً افترض‌ها الله علی کُلّ مؤمن الا الصبی والمرأه والعبد والمریض ومن کان فی نأی اوعلی سفر» ای مردم! روز جمعه آقای روز‌ها و بهترین اعیاد که خدا آن را برای شما قرار داده و نمازجمعه که بر هر انسانی غیر کودک و زن و مریض و کسی که در منطقه دور و یا در سفر است واجب [یا مستحب] گردیده است (اوراق پراکنده از مصنفات میرداماد، ص92). خلاصه خطبه‌‌ها با نگارش عربی است و بیان آنها در مسند امامت جمعه غالبا به فارسی بوده. وی همچنین برای ازدواج کسانی که مایل و مفتخر بودند میرداماد خطبه عقد ایشان را بخواند [و] نزدش حاضرمی‌شدند، خطبه عقد را جاری می‌کرده، دست‌نوشته خطبه‌‌ها نیز منتشر شده است.

  دفاع از کیان ایران

درجریان مراوده‌‌ها و مکاتبه‌‌ها میان سلاطین صفوی و میرداماد آمده است که شاه‌عباس پیرامون جنگ با سپاه روم از میرداماد استفتاء مفصلی کرده و میرداماد درپاسخ نوشته است: «... مجاهده با عسکر روم که محاصر قلعه مدینه‌الاسلام بغداداند، جهاد شرعی است و درحکم آن است که در مُعَسکرامامِ واجب‌الطاعه واقع بوده باشد و تقاعد [نشستن] از این جهاد به‌منزله فرار و گریختن از معرکه قتال اهل بغی است، هر مؤمن که در این واقعه خالصا مُخلصا لوجه الله الکریم و از برای ابتغای [=کسب] رضای الهی مقاتله و محاربه نماید غازی [و مجاهد] فی سبیل‌الله است و اگر مقتول شود در زمره شهداست.» دیگر نامه میرداماد به علمای بغداد است که در آن علما را به حضور بیشتر در صحنه اجتماع و نقش داشتن در تصمیمات حاکمان خود ترغیب کرده و راه‌‌های عملی را بدان‌ها کرده است. (اوجبی، 1389: ص 160و 164)

وی همچنین کتاب شِرعه التسمیه –در مسأله جواز و حرمت نام‌گذاری به‌نام «محمد» در عصر غیبت در پایان مباحثه فقهی خود با شیخ بهایی- را نوشته است و بدین سبب به مجادله در این مسأله خاتمه داد و یا رساله حج را درپاسخ درخواست عد‌ه‌ای از حَمَله [کارگزاران] حج که خود اهل فضل و فرع و احکام بوده‌اند، نوشته است.

  رحلت میرداماد

میرداماد در سال 1041 هجری قمری به هنگامه سفر از نجف به کربلا در مکانی به‌نام خان‌یونس که حد فاصل بین نجف و کربلاست پس از هشتاد سال عمر بابرکت از دنیا رفت و همانجا دفن شد. اکنون مدفن آن دانشمند پرآوازه همراه دیگرانی از مشاهیر فلاسفه و شاگردانش، زیارتگاه ارباب علم و دانش و علاقه‌مندان و دوستداران حرم حسینی (ع) است.