رئیس پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مطرح کرد
به گزارش «فرهیختگان»، سال 1390 بود که پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی در راستای تحقق اهداف چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌های کلی نظام تاسیس شد. پژوهشکده‌ای که به پژوهش‌های آینده‌نگر و چابک با رویکرد اندیشگاهی می‌پردازد. این پژوهشکده از اعتبار مجمع تشخیص مصلحت نظام، ظرفیت وسیع و شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور و همچنین ارتباط ویژه با بدنه نخبگان راهبردی سود برده و از دانش آینده‌پژوهی برای ابتکار و نوآوری در سیاستگذاری بهره می‌برد. ماموریت‌های مختلفی برای این پژوهشکده در نظر گرفته شده است؛ بسط آینده‌پژوهی در نظام تصمیم‌گیری کشور از مسیر نقش‌آفرینی اندیشگاهی مهم‌ترین مأموریت آن است. البته توسعه و ترویج آینده‌اندیشی در میان مسئولان، مدیران، نخبگان، دانشگاهیان و اقشار مختلف جامعه نیز مأموریت دیگری است که در اهداف این پژوهشکده تعریف شده است. این روزها از آنجایی که دانشگاه آزاد اسلامی شعار حل مساله را در پیش‌گرفته است پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی، نیز دوره‌های آینده‌پژوهی را با تمرکز بر حل مساله برگزار می‌کند.
محمدمجید فولادگر، رئیس پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی دانشگاه آزاد اسلامی است. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از چشم‌انداز و مأموریت‌های پیش روی این پژوهشکده سخن می‌گوید. به گفته او اندیشکده‌ها به منزله یکی از بازیگران اصلی ساخت آینده، هم از حیث حل مسائل و هم تربیت نخبگان راهبردی، ناکارآمدی دانشگاه‌ها در حل مسائل، کشور را مرتفع کرده و می‌تواند زمینه ظهور نهادی جدید و جوان و کارآمد را در سطوح مختلف حکمروایی فراهم آورد. او معتقد است پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی به مثابه یک اندیشکده در تلاش است تا ظرفیت‌های دانشگاهی کمتر استفاده شده و تجربه‌های غنی مدیریت کلان کشور را به استخدام حل مسائل آورد.
فولادگر می‌گوید: «با تلاش‌های صورت گرفته توسط معاونت شبکه‌سازی، سامانه طرح اقدام جوانان برای تحقق بیانیه گام دوم با مشارکت دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام طراحی و بارگذاری شده است (www.Tarheeghdam.ir). در این سامانه بیش از 800 نفر از نخبگان توانمند کشور در حوزه‌های تخصصی شناسایی و معرفی شده و سوابق آنها برای ایجاد ارتباط با بخش‌های مختلف دبیرخانه و کمیسیون‌های تخصصی صحن، بارگذاری شده است. این سامانه در حال تکمیل، اکنون به مرحله ارتباط‌گیری با نخبگان راهبردی استان‌ها نائل شده است.» مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی درحال حاضر چه ماموریتی را دنبال می‌کند؟
پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی با سه گروه پژوهشی فعال با عناوین «چشم‌انداز و تمدن»، «آینده‌پژوهی اجتماعی- فرهنگی» و «آینده‌پژوهی و حکمرانی(انقلاب اسلامی)» با بیش از 30 پژوهشگر جوان که میانگین سنی آنها 32 سال است به مثابه یک اندیشکده و با مأموریت حل مسائل اولویت‌دار کشور درحال فعالیت است. این پژوهشکده از سال 90 به‌عنوان اندیشکده مشترک میان دو نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه آزاد اسلامی آغاز به‌کار کرده است. مزیت ارتباط و دسترسی به نهاد حاکمیتی هم از نظر کسب اعتبار و هم دسترسی به تصمیم‌گیران ارشد کشور در کنار اتصال به بدنه علمی و دانشی و قابلیت‌های شبکه‌ای گسترده دانشگاه آزاد اسلامی(اعم از واحدها، گروه‌ها، اعضای هیات‌علمی و دانشجویان)، امکان منحصربه‌فردی برای پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی فراهم آورده است.
شکل‌گیری اندیشکده‌ها چه تاثیری در ساخت آینده کشور دارند و چگونه به حل مسائل کشور کمک می‌کنند؟
اکنون نزدیک به 20 سال است که اندیشکده‌هایی در کشور بنیانگذاری شده و ثمرات و برکات آن را امروز به مرور مشاهده می‌کنیم. تاثیرگذاری و نقش‌آفرینی راهبردی آینده اندیشکده‌ها مستلزم عنایت ویژه و آینده‌نگرانه تصمیم‌گیران و مدیران ارشد کشور در حوزه‌های بخش‌های مختلف است. به جرأت می‌توان گفت شکل‌گیری اندیشکده‌ها و تقویت آنان، آینده انقلاب اسلامی و کشور ایران را دگرگون خواهد کرد و زمینه‌های کارآمدسازی امور مرتبط با حکمرانی را میسر می‌سازد. اندیشکده‌ها به منزله یکی از بازیگران اصلی ساخت آینده، هم از حیث حل مسائل و هم تربیت نخبگان راهبردی، ناکارآمدی دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور را مرتفع کرده و می‌تواند زمینه ظهور نهادی جدید، جوان و کارآمد را در سطوح مختلف حکمروایی فراهم آورد؛ اگر چه لازم است در این طریق، قابلیت و بضاعت خود را بسیار تقویت کند و با جذب و به‌کارگیری نخبگان راهبردی در قالب هیات‌علمی اندیشگاهی، امکان خلق جریان‌های راهبردی و سیاستگذاری مستمر و عمیق را در فرآیندهای بومی پدید آورد. متاسفانه تاکنون چنین نگاهی کمتر مورد توجه قرار گرفته و عموما اعضای هیات‌علمی در بستر دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی آموزش عالی، سازماندهی شده‌اند. در همین راستا نقش‌آفرینی پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی به مثابه یک اندیشکده مقدمه‌ای بر پیوند راهبردی این دو نهاد یعنی دانشگاه آزاد اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده و در تلاش است تا ظرفیت‌های دانشگاهی کمتر استفاده شده و تجربه‌های غنی مدیریت کلان کشور را به استخدام حل مسائل آورد.
پژوهشکده ارتباط میان دانشگاه آزاد اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام را چگونه مدیریت می‌کند؟
پژوهشکده چشم‌انداز می‌تواند ظرفیت دانشی و علمی دانشگاه را که در اقصی نقاط کشور گسترده شده، در مجمع تشخیص مصلحت نظام نمایندگی کند و فکرها و ایده‌ها و راهبردها و تجویزهای اساتید و صاحب‌نظران دانشگاه را در حوزه‌های مختلف به مجمع تشخیص مصلحت نظام منتقل کند و در مقابل، از ظرفیت عظیم و شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی برای ماموریت‌های راهبردی مجمع یعنی تدوین و بازبینی سیاست‌های کلی، نظارت بر حسن اجرای سیاست‌ها و سایر موضوعات اقتضایی و اولویت‌دار کشور بهره‌برداری کند.
دغدغه‌های پژوهشگران چشم‌انداز چیست؟
پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی یکی از اندیشکده‌های نوظهور است که با سابقه 9 ساله تلاش دارد خود را در خط تصمیم‌گیری و سیاستگذاری کشور تعریف کند. هوشمندی نسبت به تغییرات و تحولات، فهم عمیق و چند بعدی مسائل و کشف نسبت پیچیده و به‌هم تنیده آنها، در کنار تلفیق رویکردهای کمی و کیفی و تقاطع‌گیری نگاه‌های کارشناسی مختلف، ازجمله دغدغه‌های پژوهشگران چشم‌انداز و آینده‌پژوهی به‌شمار می‌رود.
مهم‌ترین جهت‌گیری‌های راهبردی این پژوهشکده در چه راستایی تعریف می‌شود؟
با توجه به فشارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی به‌وجود آمده برای کشور و لزوم تقویت ظرفیت‌های اندیشگاهی در این میدان، فعالیت‌های پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی در معاونت‌های سه‌گانه علمی، شبکه‌سازی و ترویج سامان یافته و همان‌طور که گفته شد سه گروه پژوهشی، اجتماعی، فرهنگی، حکمرانی و چشم‌انداز مشغول همفکری و ارائه گزارش‌های کارشناسی به نهادهای بالادستی هستند. این گروه‌ها متشکل از دانش‌آموختگان جوان دانشگاهی با حیطه‌های کارشناسی آینده‌پژوهی، خط‌مشی‌گذاری، علوم اجتماعی و تاریخ از یک‌سو و از سوی دیگر علوم ریاضی و کامپیوتر و اقتصاد، توأمان از مشاوران بیرونی در طیف دانشگاهی و سازمانی بهره گرفته و مطالعات خود را به‌صورت مساله‌محور پیش می‌برند.
اگر بخواهید مهم‌ترین توانمندی‌ها و قابلیت‌های پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی را نام ببرید این توانمندی‌ها چیست؟
از مهم‌ترین توانمندی‌ها و قابلیت‌های پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی می‌توان به آینده‌پژوهی مساله‌محور و سیاست‌پژوهی، امکان توسعه سامانه‌های مشورتی خبرگان و نظرسنجی، امکان تحلیل داده‌های بزرگ مقیاس فضای مجازی (Big Data) و متن‌کاوی (Text Mining) در سطح وسیع و نهایتا آموزش آینده‌پژوهی به‌صورت کاربردی و کارگاهی(دانشجویی و سازمانی) اشاره کرد.
نقش‌آفرینی پژوهشکده در گام دوم انقلاب اسلامی
گفتید پژوهشکده با3 گروه پژوهشی فعالیت می‌کند. گروه چشم‌انداز و تمدن مشخصا چه وظایفی برعهده دارد؟
به‌عنوان یکی از ماموریت‌های اصلی پژوهشکده، حوزه آینده‌پژوهی بلندمدت با تمرکز بر منظومه فکری رهبر معظم انقلاب درخصوص شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس، دستورکارهای مشخصی در حوزه بیانیه گام دوم انقلاب و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در این پژوهشکده دنبال می‌شود. در حوزه بیانیه گام دوم تلاش شده در قالب یک طرح پژوهشی مشخص، سهم و نقش قوای سه‌گانه و بخش‌های کلیدی نظام در جاری‌سازی بیانیه مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین شبکه اندیشگاهی ایران و ظرفیت نیروی انسانی آن که می‌تواند در بازه کوتاه‌مدت تا 10 برابر ارتقا یابد، به‌عنوان یکی از نقش‌آفرینان اصلی گام دوم، مورد تمرکز قرار گرفته است.
شناسایی 800 نفر از نخبگان کشور در حوزه‌های تخصصی
سامانه طرح اقدام جوانان در چه راستایی طراحی شده است؟ چند نفر از نخبگان در این سامانه معرفی شده‌اند؟
با تلاش‌های صورت گرفته توسط معاونت شبکه‌سازی، سامانه طرح اقدام جوانان برای تحقق بیانیه گام دوم با مشارکت دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام طراحی و بارگذاری شده است (Tarheeghdam. ir) در این سامانه بیش از 800 نفر از نخبگان توانمند کشور در حوزه‌های تخصصی شناسایی و معرفی شده و سوابق آنها برای ایجاد ارتباط با بخش‌های مختلف دبیرخانه و کمیسیون‌های تخصصی صحن، بارگذاری شده است. این سامانه درحال تکمیل، اکنون به مرحله ارتباط‌گیری با نخبگان راهبردی استان‌ها نائل شده است.
یکی دیگر از کارویژه‌های گروه چشم‌انداز و تمدن، تمرکز بر جایگاه انقلاب اسلامی در قرن پانزدهم هجری خورشیدی(1500-1400) است؛ با طرح بحث ورود ایران به قرن جدید، زمینه خلق تصاویر امیدبخش و شوق‌انگیز آینده و گشودن پنجره‌های فرصت، فراهم می‌شود. آغاز قرن جدید همچون موعد تحویل سال، فرصت بازاندیشی و افق‌گشایی است که در تیررس نگاه پژوهشگران چشم‌انداز قرار می‌گیرد. مختصات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران، امکان ترسیم تصاویر امیدبخش و تحول‌آفرین را به‌شدت ضعیف کرده، اما در این موقعیت، سخن از آغاز قرنی جدید، می‌تواند باب گفت‌وگوی ملی را بگشاید و نگاهی جدید به صورت‌بندی و پاسخ به مسائل پیشین را بسط دهد.
در گروه آینده‌پژوهی اجتماعی- فرهنگی چه اهدافی دنبال می‌شود؟
در این گروه کلان موضوع پایداری و پیش‌روندگی انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته و در این مسیر، تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی به‌عنوان مرحله اول و مقدماتی برای حرکت به سمت جامعه فعال و اقتصاد پویا و مقاومتی، مدنظر قرار گرفته است. تحلیل‌های کمی و پردازش داده‌های اقتصادی در کنار تحلیل نظرسنجی‌ها و داده‌های بزرگ مقیاس فضای مجازی (Big Data) از یک‌سو و نیز تحلیل خبرگانی و مصاحبه‌های عمیق و پنل‌های تخصصی و نشست‌های علمی از سوی دیگر، دو بازوی اصلی تحلیل تاب‌آوری انقلاب اسلامی محسوب می‌شوند.
حوزه رفاه یکی از مهم‌ترین حوزه‌های راهبردی کشور است
بر این اساس یکی از کارویژه‌های گروه آینده‌پژوهی اجتماعی- فرهنگی، حوزه رفاه و تامین اجتماعی است. در این حوزه، تاکنون بیش از 70 مصاحبه عمیق با صاحب‌نظران و کارشناسان و خبرگان حوزه رفاه اعم از مدیران ارشد با سابقه در نهادهای مرتبط، پژوهشگران و تحلیلگران توانمند اندیشگاهی و اساتید دانشگاهی انجام شده است. همچنین داده‌های آماری 35 ساله مربوط به هزینه- درآمد خانوارها با جامعه حدود 100هزار نفر در هر سال، مورد تحلیل کمی قرار گرفته و شاخص ترکیبی رفاه با ملاحظه بیش از 40 زیرشاخص، برای سه دهه گذشته محاسبه شده است. در نتیجه این اقدامات، فرازوفرود وضعیت رفاهی کشور و صورت‌های سیاستگذاری آن مشخص شده و امکان تحلیل سیاستی در نقاط عطف رفاه ایرانیان پدید آمده است. بررسی‌های گروه آینده‌پژوهی اجتماعی- فرهنگی نشان می‌دهد، حوزه رفاه یکی از مهم‌ترین و با اولویت‌ترین حوزه‌های راهبردی کشور است. به همین دلیل، پژوهشکده چشم‌انداز با نظر دبیر محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام درخصوص تمرکز بر سیاستگذاری اجتماعی، از ابتدای امسال در تدوین سیاست‌های کلی رفاه و تامین اجتماعی ایفای نقش می‌کند و در این زمینه می‌کوشد سایر اندیشکده‌های فعال، توانمند و جوان کشور را در این فرآیند مشارکت دهد.
گفتید یکی دیگر از گروه‌ها نیز گروه آینده‌پژوهی و حکمرانی است؛ در این گروه چه کاری انجام می‌شود؟
سومین گروه پژوهشی با محورهای مطالعاتی هزینه‌زایی برای تصمیم‌گیری اشتباه در عرصه حکمرانی، سیاست‌پژوهی و تحلیل اثرات و پیامدهای سیاستگذاری و نهایتا آینده‌پژوهی در خط‌مشی‌گذاری، فعالیت‌های خود را از انتهای سال 1397 آغاز کرده است. پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی با محوریت این گروه در سال 1398، میزبان یازدهمین عصرانه اندیشگاهی با عنوان «تاوان صیاثط گذاری» بوده و برای «تبیین گفتارهای کارشناسی با هدف هزینه‌زایی برای سیاستگذاری غلط و نقش اندیشکده‌ها در این میدان» نتایج و مهم‌ترین یافته‌های خود را به سمع‌ونظر جمع اندیشگاه‌ها رساند. این گروه در تلاش است تا با ادغام حوزه‌های سیاست‌پژوهی و آینده‌پژوهی، دلالت‌های محکم برای شیوه‌های حکمرانی نرم را شناسایی کرده و به تولید گزارش‌های کارشناسی و خلاصه‌های سیاستی بپردازد.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
