به گزارش «فرهیختگان»، در ماه دسامبر سال 1971 میلادی، زمانی که اتحاد هفت شیخ‌نشین در جنوب خلیج‌فارس منجربه تشکیل و استقلال کشوری به‌نام امارات‌متحده عربی شد، کسی گمان نمی‌کرد کشور استقلال‌یافته که تا پیش از آن به‌نام ساحل دزدان شناخته می‌شد،‌ روزگاری به یکی از ثروتمند‌ترین کشورهای دنیا تبدیل شود و پله‌های توسعه را یکی پس از دیگری، با سرعت زیادی طی کند. اکنون امارات‌متحده عربی یک پادشاهی مطلق فدرال در جنوب‌غربی قاره آسیا و در شرق شبه‌جزیره عربستان، در خاورمیانه است که از جنوب با قطر و عربستان سعودی، از شرق با عمان و از شمال با خلیج‌فارس همسایه است. این کشور از اتحاد هفت شیخ‌نشین کوچک به نام‌های ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، فجیره، راس‌الخیمه و ام‌القوین تشکیل شده و جمعیتی در حدود پنج‌میلیون نفر را در خود جای داده است. همان‌طور که گفته شد، امارات یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفتی دنیا را در اختیار دارد. اقتصاد این کشور با ساختاری شفاف و امن، در دو دهه ا خیر میزبان بخش بزرگی از شرکت‌ها و منابع بین‌المللی بوده است.

تولید ناخالص داخلی این کشور در سال2019، معادل سه‌میلیارد دلار بوده که بر این اساس امارات‌متحده عربی در جایگاه 29 فهرست کشورهای دنیا برپایه تولید ناخالص داخلی قرار گرفته است. آمار جهانی نشان می‌دهد امارات پنجمین کشور مهاجرپذیر در جهان است و درحال حاضر از ملیت‌های مختلف ازجمله هندی، چینی، ایرانی، فیلیپینی و اروپایی‌ها در این کشور زندگی می‌کنند. در این گزارش قصد داریم پس از نگاه اجمالی به امارات‌متحده عربی، وضعیت این کشور را در بخش آموزش‌عالی موردبررسی قرار دهیم.

  آموزش در امارات‌متحده عربی

برای بررسی وضعیت آموزش‌عالی امارات‌متحده عربی، پیش از هرچیز باید نظام آموزشی این کشور بررسی شود، چراکه تا پیش از سال 1962 میلادی،‌ تنها 400 دانش‌آموز و تنها در 20 مدرسه در این کشور تحصیل می‌کردند که بیش از 80 درصد آنها نیز دانشجویان پسر بودند. زندگی بادیه‌نشینی و سبک زندگی ساکنان این کشور، به‌گونه‌ای بود که نیاز به تحصیل در میان جمعیت این کشور،‌ آن‌هم در مقاطع بالا احساس نمی‌شد و هر دانش‌آموزی که مایل به ادامه تحصیل بیش از تحصیلات متوسطه بود، می‌توانست با پشتیبانی دولت به خارج از کشور و ازجمله انگلستان و آمریکا برود.

طبیعی است باوجود چنین فرهنگی، نظام آموزشی خاصی در این کشور شکل نگرفته بود. در سال 1962 که نفت در این کشور کشف و بهره‌برداری از آن آغاز شد، جمیعت این کشور نیز افزایش یافت و نیاز به پیشرفت خدمات مختلف ازجمله پزشکی، صنعتی، اجتماعی، آموزشی و منابع‌انسانی متخصص احساس شد.

در سال 1971 میلادی و پس از آنکه با اتحاد هفت‌ شیخ‌نشین، کشور امارات تشکیل شد، شیخ‌زاید بن‌سلطان آل‌نهیان که موسس و بنیانگذار حکومت امارات‌متحده عربی بود، از محل فروش نفت، بودجه لازم برای توسعه نظام آموزشی این کشور را تامین کرد‌. او با این تفکر که جوانان ثروت واقعی و عامل توسعه یک کشور هستند، بخشی از  درآمد نفتی کشور را در مسیر ارتقای سطح علمی‌ و دانشی ساکنان این کشور صرف کرد.

  طرحی برای آغاز آموزش مدرن

در میانه سال‌های1985 تا 1990 و پس از آنکه نظام آموزشی امارات به ثبات رسید، شیخ‌رشید بن‌سعید آل‌مکتوم که در آن زمان شهردار دبی بود، موضوع آموزش مدرن را مطرح کرد و با استقبال سران شیخ‌نشین‌ها مواجه شد. به این ترتیب دولت امارات‌متحده عربی نظام جامع آموزشی برای عموم دختران و پسران با تحصیلات رایگان در مدارس دولتی، دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها تدوین کرد. همزمان با اجرای این سیستم، آموزش خصوصی نیز درحال توسعه در این کشور بود، تا جایی‌که حدود 40 درصد از جمعیت دانش‌آموزی امارات را تحت‌پوشش  قرار داد.

سیاست آموزش زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی به کودکان اماراتی را نیز می‌توان از دیگر سیاست‌های نظام آموزشی این کشور عنوان کرد. در سال‌های پایانی قرن بیستم، وزیر آموزش و جوانان امارات‌متحده عربی، سیاستی را اتخاذ کرد که براساس آن چشم‌انداز 20سال آینده امارات را با هدف توسعه سیستم آموزشی این کشور را نشان می‌داد. سیاست اصلی وزارت آموزش‌وجوانان، کسب اطمینان از توسعه روش‌ها و برنامه‌هایی بود که منطبق‌بر آخرین استانداردهای بین‌المللی و بر منابع IT (فناوری اطلاعات) باشد و در کلیه سطوح آموزشی متمرکز شود. به‌عنوان مثال فراهم‌ کردن یک کامپیوتر برای هر10 کودک در مراکز پیش‌دبستانی، هر پنج دانش‌آموز در مدارس ابتدایی، هر دو دانش‌آموز در مدارس متوسطه و یک کامپیوتر برای هر دانشجو در دانشگاه‌ها ازجمله دستاوردهای اجرای این سیاست بود.

وضعیت حال‌حاضر نظام آموزشی در امارات نشان می‌دهد درحال حاضر کلیه روستاهای امارات‌متحده عربی از حداقل دو مدرسه ابتدایی و متوسطه برخوردار هستند. تعدادی از مدارس متوسطه مستقر در مناطق شهری نیز امکانات خوابگاهی رایگان دراختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند تا از این طریق درصد بیشتری از جمعیت کشور به آموزش دسترسی داشته باشند.

  دانشگاه‌ها و تحصیلات تکمیلی در امارات

در سال 1976 دولت امارات‌متحده عربی با هدف تکمیل سیستم‌ آموزشی این کشور، نخستین مرکز آموزش تکمیلی با نام «دانشگاه امارات‌متحده عربی» را در شهر العین تاسیس کرد. این دانشگاه نخستین دانشگاه ملی و دولتی این کشور که گفته می‌شود پیشرفته‌ترین امکانات آموزشی و تجهیزات فناورانه را در اختیار دارد. این دانشگاه 10 دانشکده شامل دانشکده مدیریت‌ و اقتصاد، علوم‌انسانی و اجتماعی،‌ فناوری اطلاعات، مهندسی، آموزش، حقوق، علوم، کشاورزی، ‌پزشکی و علوم بهداشتی و دانشکده تحصیلات تکمیلی دارد که از زمان آغازبه‌کار تاکنون، بیش از 30 هزار دانشجو از دانشکده‌های مختلف این دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند.

طی چندسال اخیر نیز دانشکده‌های عالی تکنولوژی در ابوظبی، دبی، العین، شارجه، رأس‌الخیمه و فجیره زیر نظر دانشگاه امارات راه‌اندازی شده که در آن رشته‌های آموزشی چون مدیریت تجاری، حسابداری، مهندسی شیمی‌ و بسیاری رشته‌های دیگر تدریس می‌شود.

دانشگاه امارات‌متحده عربی سیاست پذیرش دانشجویان را براساس معیارهای خاصی اتخاذ می‌کند. تحصیل در دانشگاه امارات‌متحده عربی مبتنی‌بر سیاست پذیرش است که دانشگاه سالانه این سیاست‌ها را تدوین می‌کند و معیارهای خاصی را مدنظر قرار می‌دهد. برای مثال اتباع امارات‌متحده عربی و افرادی که از طرف مادر، اماراتی باشند می‌توانند در این دانشگاه رایگان تحصیل کنند. همچنین دانش‌آموزان نخبه (چه اماراتی و چه خارجی) نیز امکان تحصیل رایگان در این دانشگاه را دارند، مشروط به اینکه مشمول ضوابطی باشند که دانشگاه تعیین می‌کند. داشتن مهارت زبان انگلیسی و کسب نمره مطلوب در آزمون‌های بین‌المللی زبان و همچنین شرکت در دو آزمون ریاضیات و زبان عربی، جزء برخی از شروط ورود به دانشگاه امارات است. درحال حاضر این دانشگاه برای ۱۴هزار دانشجوی متقاضی اماراتی و بین‌المللی، در سال دوره‌های مختلف آموزشی برگزار می‌کند.

 دانشگاه «زاید» دومین دانشگاه دولتی امارات‌متحده عربی است. مسئولان این دانشگاه مدعی هستند دانشگاه زاید یک موسسه علمی مدرن است که از مدرن‌ترین نظام‌های آموزشی جهان الگوبرداری و تبعیت می‌کند. شعبه یک این دانشگاه در ابوظبی و شعبه شماره دو آن در دبی قرار دارد و به‌همین دلیل تعداد دانشجویان بین‌المللی این دانشگاه بیشتر از سایر دانشگاه‌های این کشور است. دانشکده هنر و صنایع خلاق، ارتباطات و علوم رسانه، کالج نوآوری فنی،‌ دانشکده مدیریت، آموزش،‌ علوم طبیعی و بهداشت و دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، مجموعه دانشکده‌های دانشگاه زاید است. در سند چشم‌انداز 2030 این دانشگاه عنوان شده است که دانشگاه زاید در سطح بین‌المللی و به‌ویژه در منطقه خاورمیانه به‌عنوان یک الگو در زمینه نوآوری‌های آموزشی و پژوهشی و توسعه مهارت‌های دانشجویان شناخته شود و در خدمت پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قرار گیرد. یکی از اهداف این دانشگاه در سند چشم‌انداز 2030 ارتقای سطح علمی دانشگاه درجهت کمک به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ذکر شده است.

  سند چشم‌انداز 2020 وزارت آموزش امارات

زمانی‌که چشم‌انداز آموزشی سال 2020 در امارات‌متحده عربی تدوین شد، وزارت آموزش و جوانان سیاست استراتژیکی را درپیش گرفته که هدف آن دستیابی به آموزش بهتر برای تعداد افراد بیشتر با هزینه کمتر بود. اکنون که در سال 2020 قرار داریم، نگاهی به روند اجرای سیاست‌های وزارت آموزش و جوانان این کشور نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از این سند چشم‌انداز اجرا شده است؛ ارتقای مهارت‌های کارمندان موسسات آموزشی و امکان آموزش ضمن خدمت درازمدت برای این افراد یکی از دستاوردهایی است که اجرای سند چشم‌انداز 2020 به همراه داشته است.

عموما یکی از باورهای ساکنان کشورهای غیرعربی این است که ساکنان کشورهای عربی به‌واسطه درآمدهای کلانی که از فروش نفت به‌دست می‌آورند و زندگی مرفهی دارند، افرادی تنبل یا به‌عبارتی تن‌پرور هستند. ناگفته نماند که دولت‌های عربی غالبا به این خصیصه واقف هستند.

وزارت آموزش امارات، شاید با علم به این موضوع، طرح تقویت حس مسئولیت‌پذیری شهروندان را در سند چشم‌انداز 2020 قرار داد و تقبل مسئولیت‌های کاری و اجتماعی در میان اکثریت شهروندان اماراتی و ایجاد کشش و تمایل درمیان تمام طبقات مختلف اجتماعی و کلیه سطوح مختلف آموزشی را در اولویت کاری قرار داد.

  امارات میزبان دانشگاه‌های بین‌المللی

مجموع اقدامات دولت امارات در نظام آموزشی این کشور، نه‌تنها موجب رشد و توسعه آموزش‌عالی این کشور شد، بلکه زمینه تاسیس شعب دانشگاهی دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی و حتی ایرانی را نیز در این کشور فراهم کرد. مضاف‌بر اینکه بخش خصوصی با حمایت‌های دولت توانستند سهمی در آموزش عالی این کشور داشته باشند. دانشگاه شهیدبهشتی تهران‌ یکی از دانشگاه‌هایی بود که درقالب پردیس دانشگاهی شهیدبهشتی در شهر دبی مستقر بود، اما در سال 97 این واحد دانشگاهی به‌دلایلی به داخل کشور منتقل شد. دانشگاه الغریر، دانشگاه آمریکایی دبی، دانشگاه بریتانیایی دبی، دانشگاه جمیرا،  دانشگاه کانادایی دبی،‌ دانشکده پزشکی دبی، دانشگاه دبی، آکادمی مدیریت هتلداری امارات، کالج هواپیمایی شرکت هواپیمایی امارات و  دانشگاه الکترونیکی حمدان بن محمد نیز ازجمله دانشگاه‌های خارجی و بخش خصوصی در امارات هستند که سالانه تعداد قابل‌توجهی از دانشجویان بین‌المللی از آن فارغ‌التحصیل می‌شوند. سایر دانشگاه‌ها و کالج‌های امارات نیز عبارت از دانشگاه‌هایی است که به‌طور عمده ازسوی سایر بخش‌ها‌ی اداری، کمپانی‌های حاضر در امارات و موسسات خصوصی هستند که با بودجه‌های شخصی اعضای خانواده شیوخ امارات اداره می‌شوند. این دانشگاه‌ها به ارائه مدارک دیپلم،‌ گواهینامه تحصیلی، کاردانی،‌ کارشناسی و کارشناسی ارشد می‌پردازند. در این بین دانشگاه‌های «حکمت» و دانشکده «مطالعات اسلامی و عربی» نیز اقدام به ارائه مدرک دکتری می‌کنند.

  سرمایه‌گذاری برای رشد علم

آنچه در این گزارش موردبررسی قرار گرفت، نشان می‌دهد امارات‌متحده عربی، آموزش‌عالی را در سطح بین‌المللی با همکاری و ارتباط جدی با دانشگاه‌ها و کالج‌های معتبر و نظام‌های آموزشی حرفه‌ای جهان ارائه می‌دهد. همین امر باعث شده برخی از معروف‌ترین برنامه‌های آموزشی و تحصیلی جهان در این کشور نیز به متقاضیان ارائه شود. آموزش‌عالی امارات‌متحده عربی ازسوی دانشگاه‌ها و کالج‌های دولتی، سایر دانشگاه‌ها و کالج‌ها و واحدهای دانشگاهی و دانشکده‌های خارجی حاضر در امارات ارائه می‌شود که در این بین تحصیل در دانشگاه‌های دولتی تنها مختص شهروندان اماراتی و در مواردی شهروندان خارجی (مشروط‌به دارا بودن شرایط لازم) است. نکته قابل‌توجه درمورد نظام آموزش‌عالی در امارات این است که یک نظام نمره‌دهی ملی و ثابت برای دانشگاه‌ها در این کشور وجود ندارد و لذا هرکدام از موسسات آموزش‌عالی، نظام نمره‌دهی منحصربه‌فرد خود را دارند. از این حیث می‌توان نتیجه گرفت که نمرات دانشگاه‌ها،‌ کالج‌ها و دانشکده‌های مختلف در این کشور ممکن است معانی و تعبیرهای را القا کند و حتی نشان از ضعف و قوت سیستم آموزشی حاکم بر آن دانشگاه باشد. البته برخی از موسسات آموزش‌عالی از نظام نمره‌دهی غربی استفاده می‌کنند.

ناگفته نماند که تعدادی از دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی در امارات، شعبه یا دوره آموزشی دارند. برخی از آنها در مناطق خاصی نظیر دهکده آموزشی دبی و شهر آکادمیک حضور دارند. این دانشگاه‌ها مجموعه‌های چنددانشگاهی هستند و امکان تحصیل دانشجویان مناطقی که توانایی تحصیل در دوردست ندارند را با همان مدرک و کیفیت دانشگاه‌های مبدأ فراهم می کند.

به هرحال، اکنون امارات‌متحده عربی پایگاه شمار زیادی از دانشگاه‌های دولتی و خصوصی است و سالانه متقاضیان زیادی برای تحصیل در این دانشگاه‌ها عازم امارات می‌شوند.

رشد سریع جمعیت در امارات مسئولان این کشور را بر آن داشت تا سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در بخش آموزش انجام دهند. امروزه در این کشور آموزش جامع به تمام زنان و مردان، از کودکستان تا دانشگاه، ارائه می‌شود و این کشور به پایگاه اصلی شمار زیادی از دانشگاه‌های دولتی و خصوصی تبدیل شده است. شهروندان این کشور می‌توانند به‌صورت رایگان در دانشگاه‌های دولتی تحصیل کنند، ضمن اینکه امارات یکی از کشورهای دارای بالاترین آمار ثبت‌نام در دانشگاه‌ها محسوب می‌شود.

 * نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار