تئاتر فجر و چند اما و اگر

به گزارش «فرهیختگان»، قادر آشنا از ابتدای به‌دست گرفتن سکان اداره‌کل هنرهای نمایشی،‌ آن هم در یکی از عجیب‌ترین شرایط اجتماعی ایران، یعنی ظهور کرونا و دگرگون کردن مناسبات اجتماعی و اقتصادی، بر این مهم اصرار ورزید که جشنواره تئاتر فجر باید برگزار شود؛ رویدادی که از سال 1361 تا به امروز بدون یک روز تعطیلی اجرایی شده و حتی باوجود رفتار تحریمی برخی هنرمندان در ادوار مختلف، دبیران آن بر برگزاری این رویداد مصر بوده‌اند. حالا اما وضعیت به نوع دیگری است. تئاتر عملا در ایران تعطیل است و قواعد فجر در یک دهه گذشته به نحوی است که آثار راه‌یافته به آن مستلزم اجرای عمومی هستند؛ اجراهایی که بهترین فصل خود –بهار- را از دست داده‌اند و امیدی به اجرا در فصل تابستان هم نیست. یعنی مهم‌ترین موقعیت برای تولید آثار موفق.

صبح دیروز، حسین مسافرآستانه، دبیر جشنواره سی‌ونهم – که انتهای هفته گذشته ازسوی آشنا معرفی شد– در رادیو نمایش بر برگزاری جشنواره تأکید و اعلام کرد طی یک هفته آینده فراخوان تئاتر فجر منتشر می‌شود، اما برخی بر این پرسش اصرار دارند که چرا در این وضعیت باید جشنواره تئاتر فجر برگزار شود؟ باوجود عدم‌تولید نمایش و انصراف برخی چهره‌های مهم تئاتر از کار – حتی در تئاترشهر – جشنواره چگونه می‌تواند برگزار شود؟ پشتوانه هنری جشنواره چه خواهد بود؟

بیایید کمی به عقب بازگردیم. به پیش از آمدن قادر آشنا و در روزهایی که شهرام کرمی قصد استعفا داشت. هرچند کرمی هیچ‌گاه درباره استعفایش حرفی نزد، اما خبر بدهکاری اداره‌کل هنرهای نمایشی میان دو رقم 8 تا 12 میلیارد تومان مطرح می‌شود. حتی قادر آشنا در یکی از مصاحبه‌هایش به رقم بدهی چند میلیاردی اشاره می‌کند. مشکل از زمانی آغاز می‌شود که باوجود بودجه مصوب تئاتر در مجلس، وزارت ارشاد بودجه تئاتر را به‌همراه دیگر بودجه‌های مصوب در معاونت هنری به این معاونت تزریق می‌کند. به عبارتی بودجه تئاتر از بودجه موسیقی و تجسمی و مد و لباس چندان قابل‌تفکیک نیست و معاونت براساس نیاز خود بودجه را به ادارات و دفاترش تزریق می‌کند. ورود حمید قبادی، مشاور معاون هنری به انجمن هنرهای نمایشی نیز گامی برای وابستگی کامل اداره‌کل هنرهای نمایشی به معاونت هنری بود. پس از شکست در تجمیع انجمن‌ها، راه‌حل حضور نماینده معاون در دستگاه مالی ادارات بود.

با آمدن قادر آشنا و درگیری او با کسری بودجه عظیم، راه نجات یافتن مسیری برای تزریق پول به شکل مستقیم به تئاتر بود. بهترین مسیر بدون شک برگزاری فجر است. بودجه فجر خارج از چارچوب بودجه مصوب تئاتر در مجلس است و به‌عنوان ردیف بودجه اضطراری، به‌سبب اهمیت جشنواره به شکل حتمی پرداخت می‌شود. برای مثال، باوجود مشکلات مالی عدیده، بدهی جشنواره تئاتر فجر دوره قبل به‌جز در مواردی – که به‌نظر می‌آید از اختلاف‌نظر میان خزانه‌دار سابق و مدیرعامل کنونی انجمن هنرهای نمایشی است – حل‌وفصل شده است. با این‌حال، بدهی کمک‌هزینه گروه‌های هنری پابرجاست. پس برای قادر آشنا اهمیت ویژه‌ای دارد که کانال جشنواره تئاتر فجر حفظ شود.

کانال مالی فجر از دل فصل پنجم وزارت ارشاد تأمین می‌شود. آشنا با علم به تأمین مالی فجر و رفع‌ورجوع بدهی اداره‌کل از دل آن، می‌تواند شرایط تئاتر را در وضعیت کرونا بهبود بخشد، اما پول فجر زمانی تأمین می‌شود که فجر برگزار شود. بدون جشنواره تئاتر فجر، بودجه‌ای از فصل پنجم به تئاتر اختصاص پیدا نمی‌کند. با حذف جشنواره‌های عروسکی تهران‌مبارک و خیابانی مریوان نیز نوعی صرفه‌جویی مالی پدید می‌آید تا به‌واسطه آن بدهی‌ها راحت‌تر پرداخت شود.

اما باز مسأله اصلی آن است که تئاتر فجر چگونه باید برگزار شود؟ باید منتظر فراخوان ماند؛ اما تنها یک مسیر محتمل است و آن هم اجرا به‌صورت آنلاین است. به‌عبارتی نمایش‌ها خود را آماده کنند و ازطریق تلویزیون‌های اینترنتی یا همان IPTVها عرضه شوند. این شیوه توسط چند جشنواره خارجی اعمال شده است. برخلاف اوینینون و ادینبورگ، دو جشنواره شاخص تئاتر که تعطیلی جشنواره را برگزیدند، برخی دیگر به اجراهای آنلاین روی آورده‌اند؛ امری که در ایران شدنی است. تاکنون چند برنامه آنلاین در حوزه شهرداری و بخش خصوصی به‌صورت آنلاین اجرا شده است؛ شکلی از تله‌تئاتر با فیلمبرداری چند دوربینه که پیش از این هم در تلویزیون عملی شده است، اما مشکل اصلی بر سر نگاه ماهوی به تئاتر است. جایی که بسیاری باور دارند تئاتر هنر زنده است و استفاده از فضای اینترنت در منافات با ماهیت آن است، و می‌توان از ارزان بودن جشنواره آنلاین استفاده کرد، وقتی می‌توان در بودجه فجر صرفه‌جویی کرد و بدهی‌ها را پرداخت.

* نویسنده: احسان زیورعالم،  روزنامه‌نگار