به گزارش «فرهیختگان»، وضعیت علمی کشورها، قدرت آنها را در سلطه علمی بر جهان نشان می‌دهد. به‌طورکلی، ظرفیت استادان و محققان کشورها در بالا‌رفتن بنیه علمی آن کشور و به‌دنبال آن ارتقای رتبه جهانی نقش مهمی ایفا می‌کند. هرساله پایگاه‌های مختلف رتبه‌بندی جهان، جایگاه دانشگاه‌ها و حتی کشورها را از نظر علمی و تحقیقاتی موردارزیابی قرار می‌دهند تا علاوه‌بر اینکه حس رقابت را بیشتر در آنها برانگیزند، آنها را تشویق کنند تا کیفیت علمی خود را بهبود بخشند. پایگاه معتبر رتبه‌بندی سایمگو هرساله به بررسی ژورنال‌ها و شاخص‌های علمی کشورهای مختلف دنیا می‌پردازد. از این شاخص‌ها می‌توان برای ارزیابی و تحلیل دامنه علمی کشورها استفاده کرد. در رده‌بندی‌ای که سال گذشته از سوی همین پایگاه انجام شد، ایران در جایگاه شانزدهم از نظر علمی قرار داشت و با توجه به قرارگرفتن در میان 20 کشور برتر علمی دنیا، افتخار چشمگیری برای کشور ما به‌شمار می‌آمد. اما در جدیدترین رتبه‌بندی سایمگو 2019، ایران با یک پله صعود توانسته جایگاه خود را به پله پانزدهم جدول برترین‌های کشورهای علمی دنیا برساند. کارشناسان، این رتبه‌بندی را براساس میزان مقالات ارائه‌شده از سوی محققان و دانشمندان کشورهای مختلف می‌سنجند.

ایران، پانزدهمین قدرت علمی جهان

در سال‌های اخیر وضعیت علمی ایران رشد چشمگیری داشته است. البته درحالی شاهد این وضعیت هستیم که تحریم‌ها و سختگیری‌ها علیه ایران روزبه‌روز افزایش یافته و تشدید می‌شود. بسیاری از کارشناسان و محققان براین باورند که همین تحریم‌ها،  خودباوری را در نهاد ایرانیان بیش از پیش شکوفا کرد.

در سال‌های اخیر، رشد سریع شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان گواه رشد علمی کشور بوده است. ایران در بسیاری از زمینه‌های علمی دچار کمبود دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی و تحقیقاتی است که به دلیل وجود تحریم‌ها، محققان قادر به تامین آنها نیستند اما این مساله باعث کناره‌گیری آنها در زمینه‌های تحقیقاتی نشده بلکه آنها را بر آن داشت تا با خلاقیت و با استفاده از هوش بالایی که دارند، خودشان آستین‌های همت را بالا بزنند و دستگاه‌ها و تجهیزات موردنیازشان را  طراحی و تولید کنند. این کار شاید تا سال‌های پیش غیرممکن می‌نمود اما تحریم‌ها به ایران و حتی جهان ثابت کرد محققان ما در سخت‌ترین شرایط هم می‌توانند گلیم‌شان را از آب بیرون بکشند.

در جدیدترین رده‌بندی سایمگو، ایران با بیش از 64هزار مقاله، جایگاه پانزدهم را به خود اختصاص داده که برای اولین‌بار در تاریخ علم ایران شاهد آن هستیم و اگر تحریم‌ها و محدودیت‌های جهانی را هم حساب کنیم، ایران به موفقیت چشمگیری دست یافته که توانسته با وجود تمام دشواری‌های موجود، سطح علمی خود را طی سال‌های اخیر بالاتر بکشد و با کشورهای دیگر رقابت داشته باشد. ایران در سال 2018، با توجه به بیش از 59هزار مقاله ارائه‌شده در رده شانزدهم دنیا از نظر سطح علمی قرار داشت. در مقایسه با رده‌بندی سال 2018، می‌توان گفت در رده‌بندی سال 2019، این مقدار حدود 13 درصد رشد داشته و به بیش از 64هزار مقاله رسیده است. یکی‌دیگر از بخش‌های مهم این رتبه‌بندی تعداد ارجاعات به مقاله‌های علمی است. در این حوزه ارجاعات مقالات علمی ایرانی‌ها در جدیدترین رده‌بندی به 54هزارو671 رسیده که نسبت به سال 2018 دو پله رشد داشته و بالاتر از سوئد، برزیل، روسیه، دانمارک، لهستان و ترکیه قرار گرفته است.

جایگاه پنجمی ایران در میان کشورهای آسیایی

موقعیت مقاله‌های علمی و به‌طور کلی وضعیت علم در کشورهای آسیایی شرایط نسبتا خوبی دارد و حتی شاهد حضور تعدادی از کشورهای آسیایی در جمع 20 کشور نخست دنیا از نظر سطح علمی و ارائه مقالات علمی هستیم. اگر بخواهیم این رتبه‌بندی جدید سایمگو در سال 2019 را در منطقه آسیا بررسی کنیم، چین با داشتن بیش از 684 هزار مقاله علمی، در جایگاه نخست جهان و نیز آسیا قرار دارد. بعد از آن کشورهای هند در رده چهارم، ژاپن در رده ششم، کره جنوبی در رده سیزدهم و نیز ایران در رده پانزدهم دنیا قرار گرفته‌اند. درواقع، ایران در این رده‌بندی، پنجمین کشور آسیایی به‌شمار می‌رود. ایران براساس این رتبه‌بندی، بالاتر از ترکیه، اندونزی، تایوان و مالزی قرار گرفته است. در اینجا، ترکیه در رده 18، اندونزی در رده 21، تایوان در رده 22 و مالزی در رده 23 جای گرفته‌اند. طبق این رتبه‌بندی در سال 2019، ایران پنجمین کشور برتر آسیایی ازنظر سطح علمی و ارائه مقاله علمی است. ایران در سال قبل از آن هم پنجمین کشور برتر آسیایی در زمینه علمی بود.

پایان سلطه علمی آمریکا

بیش از یک‌دهه است که آمریکا از نظر علمی در دنیا حرف اول را می‌زند و بر جهان سلطه دارد. به‌طور ویژه، در 10 سال گذشته یعنی از سال 2010 تاکنون آمریکا، چین و انگلیس به ترتیب سه کشور برتر جهان از نظر علمی بوده‌اند و در تمام این سال‌ها با توجه به اختلافی که از نظر میزان تعداد مقالات چین نسبت به آمریکا وجود داشته، آمریکا همواره دست برتر دنیا بوده و با اختلاف زیادی در صدر جدول برترین کشور علمی جاخوش کرده بود اما تحلیل‌ها و بررسی‌های جدید 2019 پایگاه سایمگو و رتبه‌بندی‌های ارائه‌شده از این مرکز، حاکمیت علم آمریکا را شکست و به این سلطه پایان داد. سرانجام چین پس از سال‌ها موفق شد خود را به‌عنوان برترین کشور علمی دنیا اثبات کند.

چین درحال حاضر، با تعداد بیش از 684هزار مقاله علمی، از آمریکا پیش افتاده و رتبه نخست جهان را از نظر علمی و تعداد مقاله علمی از آن خود کرده است. تعداد مقاله‌های علمی آمریکا طبق این رده‌بندی بیش از 678هزار مقاله است که نسبت به سال 2018 که بیش از 699هزار مقاله بود، حدود 200 مقاله کاهش داشته است. این درحالی است که چینی‌ها نسبت به 605هزار مقاله علمی سال 2018، در رده‌بندی جدید رشد قابل‌توجهی داشته و حدود 800 مقاله رشد داشته است. اما در رده‌بندی جدید 2019، آمریکا با بیش از 582هزار استناد، بالاترین ارجاع مقاله‌های علمی را داراست و بعد از آن چین با بیش از 544هزار ارجاع علمی قرار دارد. در رده‌بندی سال 2018، آمریکا از نظر ارجاعات به مقاله‌های علمی با  دومیلیون‌و539 ارجاع، در رتبه نخست قرار داشت. این مقدار در ارجاعات مقاله‌های علمی چین بیش از دومیلیون‌و161هزار ارجاع بوده است. به‌طورکلی، طبق رده‌بندی 2019 سایمگو، بعد از چین و آمریکا، انگلیس با بیش از 212 مقاله علمی در رده سوم جهان قرار گرفته است. انگلیس همچنان مانند سال 2018 رده سومی خود را در جهان از نظر سطح علمی حفظ کرده است. بعد از آن، کشورهای هند، آلمان، ژاپن، ایتالیا، فرانسه، کانادا و روسیه در رده‌های چهارم تا دهم قرار گرفته‌اند.

ایران، قدرت علمی اول منطقه

ایران در میان کشورهای منطقه همیشه حرف‌های زیادی برای گفتن داشته و طی سال‌های اخیر هم یک سروگردن بالاتر از دیگر کشورها ایستاده است. در جدیدترین رده‌بندی سال 2019 پایگاه رتبه‌بندی سایمگو، ایران با بیش از 64 هزار مقاله و با اختلاف چشمگیری، قدرت نخست منطقه است. بعد از ایران، به‌ترتیب ترکیه با بیش از 49 هزار مقاله، عربستان سعودی با بیش از 27 هزار و مصر با بیش از 25 هزار مقاله در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار گرفته‌اند. بعد از آن هم عراق، امارات متحده‌عربی، اردن، قطر، لبنان، عمان، کویت، فلسطین، بحرین، یمن و سوریه در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. ایران در سال 2018 در رده نخست منطقه قرار داشت و بعد از آن هم به ترتیب، ترکیه، عربستان سعودی، مصر و عراق در رده‌های دوم تا پنجم قرار داشتند.

بیشترین مقالات علمی ایران در چه حوزه‌هایی بوده است؟

ایران در رده‌بندی جدید سایمگو در سال 2019، در مقایسه با سال 2018، از نظر سطح علمی و تعداد مقالات علمی ارائه‌شده پیشرفت چشمگیری داشته است. ایران با مجموع 64744 مقاله پانزدهمین کشور دنیا از نظر سطح علمی لقب گرفته است. طبق این بررسی‌ها، بیشترین شمار مقالات ارائه‌شده ازسوی ایران در سطح بین‌المللی با تعداد 17636 در حوزه پزشکی بوده است. بعد از آن، مقالات حوزه مهندسی با 16209 مقاله، بیشترین مقاله‌های علمی را در ایران به‌خود اختصاص داده‌اند. سومین رتبه مقالات علمی در ایران با 9395 مقاله، به حوزه فیزیک و نجوم می‌رسد. رتبه‌های چهارم و پنجم بیشترین مقالات علمی در کشور هم به‌ترتیب با 9443 و 8414 مقاله، به حوزه علم مواد و شیمی می‌رسد. پس از آنها بیوشیمی، ژنتیک و بیولوژی مولکولی، علوم کامپیوتر، ریاضیات، مهندسی شیمی و کشاورزی و علوم بیولوژیک بیشترین مقالات علمی را در سال 2019 به خود اختصاص داده‌اند.

 *  مترجم: ندا اظهری