به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دوستداران و طرفداران محیط‌زیست سال‌هاست با کمپین‌های مختلف سعی کرده‌اند نسبت به در معرض خطربودن آن به بشر هشدار دهند. انتشار اعلامیه‌های مختلف در این راستا، ازجمله کارهایی است که برای بهبود وضعیت محیط‌زیست و به فکر افتادن انسان‌ها در حفاظت از این گوهر گران‌بها انجام می‌شود. مرگ‌ومیر گونه‌های مختلف جانوری، گرمایش کره‌زمین و خشکسالی بسیاری از مناطق و استفاده بیش‌از‌حد از سوخت‌های فسیلی که به‌عنوان سوخت خودروها مورداستفاده قرار می‌گیرد و نیز دود ناشی از کار کارخانه‌ها که مملو از ترکیبات کربنی هستند، همگی جزء عواملی به شمار می‌روند که به‌مرور حال طبیعت و محیط‌زیست را دگرگون کرده و طی سال‌ها، منجر به بروز تغییرات آب‌و‌هوایی شده است.

  تغییرات احتمالی

به‌دلیل تداوم اثرات ویروس کرونا، دانشگاه‌ها با احتمال دگردیسی و تغییرات فاحش مواجه هستند. درحال حاضر، بحثی اورژانسی وجود دارد مبنی‌بر اینکه اگر دانشگاه‌ها به‌دنبال آن باشند که آموزش عالی در آینده چگونه خواهد بود، به ایده‌ای سریع‌تر برای خلق شدن نیاز دارند که بتواند حمایت گسترده عمومی را پشت خود داشته باشد. این مساله، نقش منحصربه‌فرد آنها را به‌عنوان تولیدکنندگان دانش و مهارت‌های لازم برای مقابله با احتمالات ممکن نشان می‌دهد. این بدان‌معناست که تغییرات ایجادشده در آموزش عالی با عامل دیگری هم که همان تغییرات آب و هوایی باشد، درگیر شده است. با بالا‌رفتن مداوم درجه حرارت و رطوبت کره‌زمین، ذوب‌شدن یخچال‌های قطبی، فوران حوادث غیرمنتظره فراتر از آتش‌سوزی، کاهش سریع اکوسیستم و تخریب زیستگاه‌های انسانی، تغییرات آب و هوایی جزء احتمالی‌ترین تغییراتی محسوب‌ می‌شود که در کره‌زمین می‌توان شاهد آن بود.

در حال حاضر فشارهای جهانی زیست‌محیطی و اجتماعی وارد بر کره‌زمین هر روز بیشتر می‌شود و این مساله به‌طور مستقیم و غیرمستقیم روی تمام مراکز و ابعاد زندگی بشر تاثیر می‌گذارد و آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. علاوه‌بر این، روند انتشار و تمرکز گازهای گلخانه‌ای که در جهان تولید می‌شود، دقیقا برخلاف آن چیزی است که موردنیاز بشر است و هر روز شاهد تولید بیشتر آن هستیم.

  رشد تغییرات و آسیب‌های بیشتر

آمارها حکایت از آن دارد که میزان تولید کربن و گازهای گلخانه‌ای در سال 2019 حدود دو درصد رشد داشته که سریع‌ترین رشد را طی هفت سال گذشته داشته است. اگر این‌گونه ادامه یابد، محیط‌زیست به مرور نابود می‌شود و آنچه نیاز بشر است، ایجاد یک دگرگونی اساسی در کاهش تولید و انتشار کربن و ایجاد سیستم‌های سازگار با محیط‌زیست است. اما این تغییرات در مقایسه با آنچه بشر برای جلوگیری از اثرات گسترده گازهای گلخانه‌ای نیاز دارد، نسبتا کم و ناچیز است. دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نهادهای آموزش عالی و مانند دیگر بخش‌های جامعه، اثرات تغییرات آب‌و‌هوایی را احساس می‌کنند و گاه تحت‌تاثیر آن هم قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، هزینه ویرانی دانشگاه ملی استرالیا ناشی از آتش‌سوزی، توفان و تگرگ حدود 52میلیون دلار تخمین زده شده است. شکست در ایجاد سازگاری در افزایش احتمالی چنین حوادث غیرمترقبه‌ای، تحقیقات را در همه بخش‌ها تضعیف می‌کند. به دلیل اثرات آب‌و‌هوایی مانند اثرات افزایش سطح دریا در آزمایشگاه‌هایی که در حاشیه ساحل قرار گرفته‌اند یا سیاست‌ها و تغییرات بازار که از فعالیت‌های فشرده پیرامون کاهش انتشار کربن دور می‌شوند مانند انرژی حاصل از زغال‌سنگ، سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته روی تحقیقات برای تبدیل شدن به بودجه‌های استاندارد با خطر مواجه می‌شوند. نه‌تنها زیرساخت‌های گران و مجهز از بین نمی‌روند، بلکه مهارت‌های خاص، قابلیت‌ها و پروژه‌ها نیز همین ویژگی را دارند.

  نقش دانشگاه‌ها

دانشگاه‌ها کلید مهمی هستند که جامعه استرالیا را توانمند می‌کنند تا در مسیری ایمن‌تر و با کمترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای قرار گیرد. این مراکز آموزش عالی وظیفه دارند تا در این مسیر دانش، مهارت‌ها و فناوری‌های مفید، موثر و کارآمد را به‌منظور ایجاد تغییرات مثبت آب‌و‌هوایی برای دانشجویان فراهم کنند. دانشگاه‌ها همچنین باید برای تقویت گفت‌وگوهای اجتماعی و برقراری دستورالعمل گسترده عمومی اقدام کنند. این اقدام اساسی به این معناست که ایده‌های قدیمی که از سوی دانشگاه‌ها به‌صورت جداگانه مطرح شده‌اند و نیز عقیده‌های تازه‌تر و ناب‌تر که می‌توان روی آنها به‌عنوان مشاوران ارزان‌قیمت و کم‌هزینه‌ برای بخش خصوصی حساب کرد، اساسا برای دانشگاه‌ها برای بازی کردن در نقشی که ایفا می‌کنند، ناکارآمد خواهند بود. این راهکارها باید از جنبه عمومی مقبولیت کافی داشته باشند. علاوه‌براین، ماموریتی که برعهده دانشگاه‌ها گذاشته شده، به سرعت درک بشر و اقدام او برای مقابله با بزرگ‌ترین تهدیدهای ناشی از تغییرات آب‌وهوایی کمک می‌کند.

  پایدارشدن دانشگاه‌ها

رکود دانشگاه‌ها اعتماد به آنها را از بین می‌برد؛ به‌ویژه درمیان دانشگاه‌های اصلی و انتخابی که معمولا جوانان را به خدمت گرفته و به‌طور خصوصی و نیز در بخش‌های دولتی فعالیت می‌کنند، این موضوع اهمیت بالاتری دارد. دانشجویان، اهالی کسب‌وکارها، سازمان‌های غیرانتفاعی و دولت‌های خاص گاهی اقدامات موثرتری نسبت به دانشگاه‌ها انجام می‌دهند. اینکه دانشگاه‌ها روی چه چیزی سرمایه‌گذاری می‌کنند، با چه مرکزی مشارکت کرده و کار آموزش را انجام می‌دهد، امری است که تمرکز دانشگاه‌ها را روی اقداماتی که برای تغییرات آب‌و‌هوایی انجام می‌دهند، تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. تمام عوامل موثر در زنجیره ارزشمند سوخت فسیلی شامل کارگزاران بیمه و محققان از سوی دانشگاه‌ها تحت‌فشار هستند تا مانع تسهیل شدن نوعی فرآیند تولید شوند که همه را به خطر می‌اندازد؛ شبکه‌هایی چون اتحادیه آب‌وهوایی دانشگاه‌های بین‌المللی، اتحادیه جهانی دانشگاه‌ها در زمینه آب و هوا و دانشکده‌های استرالیایی که به سمت پایدار شدن حرکت کرده‌ و تغییراتی را هم در دستورکار خود قرار داده‌اند.

  اهداف دانشگاهی در راستای بهبود آب‌و‌هوا

در سال 2019، سه شبکه جهانی دانشگاهی نامه‌ای سرگشاده تنظیم کردند و بیش از هفت‌هزار نفر در مقاطع عالی دانشگاهی و موسسه آموزشی آن را امضا کردند. این نامه، فراخوان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری روی تحقیقات مرتبط با آب و هوا و تدریس در این زمینه بود. از مفادی که در این نامه در قالب اعلامیه اورژانسی آب‌و‌هوایی به چشم می‌خورد، دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. براساس این نامه، دانشگاه‌ها موظفند از منابع بیشتری در راستای اقداماتی چون تحقیق و ایجاد مهارت‌هایی با محوریت آب‌وهوا استفاده کنند. علاوه‌بر این، طبق این نامه، کشورها موظف هستند تا سال 2030 یا 2050، میزان انتشار کربن و گازهای گلخانه‌ای را به حالت طبیعی و خنثی برسانند. از دیگر وظایفی که دانشگاه‌ها در مواجهه با تغییرات آب و هوایی در دنیا برعهده دارند، هدایت آموزش‌ها در راستای افزایش آموزش‌های زیست‌محیطی و پایدار و ارائه برنامه‌های درسی دانشگاهی است.

برخی دانشگاه‌ها از مدت‌ها قبل و پیش از این نامه، جنبه‌هایی از رویکرد نسبت به تغییرات آب‌وهوایی را در اقدامات خود گنجانده بودند. بیشتر دانشگاه‌های پیشگام دراین زمینه تلاش کرده‌اند منابع مالی دانشگاه‌ها را از حمایت مستقیم سوخت‌های فسیلی منحرف کنند. درحالی‌که برخی موسسات آموزشی هنوز در این زمینه فعال هستند، دانشگاه کالیفرنیا اعلام کرده قرار است به‌طور کامل حمایت‌های مستقیم منابع مالی خود را که حدود 126میلیارد دلار را دربرمی‌گیرد، از سوخت‌های فسیلی منحرف کند. پردیس‌های دانشگاهی استرالیا برای مقابله با تغییرات آب‌و‌هوایی در قالب مناطق تولید و مصرف انرژی تغییرشکل داده‌اند. دانشگاه استرات‌مور در کنیا و دانشگاه RMIT در استرالیا جزء آن دسته از دانشگاه‌هایی هستند که تولیدکننده انرژی تجدیدپذیر خود بوده و سعی کرده‌اند منابع مالی خود را از این منبع تامین کنند. به‌طور کلی، تعداد محدودی از دانشگاه‌ها در دنیا راهکارهایی را به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در دستور کار خود قرار داده‌اند و برنامه‌ها و طرح‌های سازگارکننده آب‌‌و‌هوایی و ابتکاری ارائه داده‌اند و امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک شاهد رشد تعداد این قبیل دانشگاه‌ها در دنیا باشیم تا در ادامه، با اقدامات موثر و مفیدی که آنها انجام می‌دهند، بتوانیم آب‌وهوا و محیط‌زیست سالم‌تری داشته باشیم.

  تغییر رویکرد تدریس و تحقیق

همان‌طور که برخی دانشگاه‌های دنیا نقش موثری در کاهش تغییرات آب و هوایی دارند، نوع تدریس و روند تحقیقات نیز باید دستخوش تغییراتی شود تا بتواند نیاز دانشجویان را به کسب مهارت در کنترل این تغییرات برآورده کند. دانشجویان می‌توانند برنامه‌ها و گزینه‌های انتخابی موردنظر خود را که پیرامون مقابله با تغییرات آب و هوایی در نظر گرفته شده، انتخاب کنند اما تنها این موضوع کفایت نمی‌کند. تغییرات آب‌و‌هوایی و مباحث مرتبط برای مقابله با آن باید در تمام رشته‌ها گنجانده شود تا دانشجویان در هر رشته‌ای که هستند با این مقوله آشنا شده و راهکارهای مواجهه با آن را بیاموزند. تجزیه و تحلیل‌های اخیر که روی مطالعات حوزه مدیریت در دانشگاه‌ها صورت گرفته، حاکی از عدم‌تعامل عمیق در رشته‌های دانشگاهی با پیامدهای تغییرات آب‌و‌هوایی است؛ به‌عبارتی، رشته‌هایی که در حال حاضر در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند، ارتباط تنگاتنگی با پیامدهای این تغییرات و راهکارهای مقابله با آن ندارند.

آنتونی اینگرافیا، استاد دانشگاه کورنل معتقد است زمانی که بحث آموزش نسل آینده به میان می‌آید، انجام راهکار درست مقابله با تغییرات آب و هوایی باید با حساسیت و دقت بالایی انجام شود؛ مانند زمانی که یک مهندس علم ژنتیک درحال بررسی رشته DNA است. چالش‌های اجتماعی و عقلانی ایجاد‌شده بر اثر تغییرات آب‌وهوایی شاید بزرگ‌ترین توجیه باشد برای اینکه چرا ما به کشف آزادانه، بحث آزاد و گفت‌وگو با دانشگاه‌های مختلف نیاز داریم تا بتوان راهکار مناسبی برای مواجهه با این تغییرات یافت. وظیفه دانشگاه‌ها در این مسیر این است که دانشی را ارائه دهند که‌ انگیزه لازم را برای دیگر دانشگاه‌ها و مراکز علمی دنیا فراهم کنند. درواقع، وظیفه همه ماست تا همگام با دانشگاه‌ها در راستای این تغییرات اقداماتی انجام دهیم.

  توافقنامه جهانی

در توافقنامه‌ای که مدتی پیش بین برخی مدیران دانشگاهی دنیا منعقد شد، موسسات، افراد، سازمان‌های حمایت‌کننده و سازمان‌های دانشجویی متعهد شدند تمام اهداف توسعه پایدار را که شامل آموزش، تحقیق، هدایت و فعالیت‌های عملی و مشارکتی می‌شود، در دستور کار خود قرار دهند. در این توافقنامه به این نکته اشاره شده که تمام گروه‌های مشارکت‌کننده در تمام شهرها، مناطق، کشورها و قاره‌ها در واکنشی جمعی و بین‌المللی، یافته‌های خود را به اشتراک بگذارند و از اجتماعات جهانی خود برای پیشرفت اهداف توسعه پایدار استفاده کنند. درواقع، این توافقنامه نوعی ابتکار بین‌المللی است که با اتحادی جهانی آغاز می‌شود و طی آن بخش آموزش‌عالی از تعهدات خود برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار بهره‌مند می‌شوند. این ابتکار عمل مشارکتی و جمعی مورد تایید بخش ابتکار پایدار آموزش‌عالی سازمان ملل متحد و دیگر شرکای جهانی است. این توافقنامه پلتفرمی را ارائه می‌دهد که مراکز مختلف آموزش‌عالی از نقاط مختلف جهان بتوانند دور هم جمع شوند و نقش حیاتی خود را در آموزش و رسیدن به هدف توسعه پایدار ایفا کنند. این اتحادیه هرسال باید گزارشی سالانه به سازمان ملل متحد، دولت‌ها، کسب‌وکار و جوامع وسیع‌تر ارائه دهد. این تجمیع به‌طور قطع روی مقیاس تاثیر آن بسیار موثر است. با این حرکت، موسسات و دانشگاه‌های دنیا حرکت به سمت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را آغاز کرده‌اند. پیشرفت آموزش در این زمینه در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی به‌دنبال رشد مقالات و تحقیقات علمی صورت گرفته است که محققان در قالب مقاله به بررسی دلیل فاجعه‌آمیز بودن تغییرات آب‌وهوایی پرداخته‌اند.

  چالش‌های پیش‌رو

بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در ادغام اهداف توسعه پایدار پیش‌روی موسسات آموزشی جهان قرار دارد، فقدان ظرفیت بالای استادان، نبود بودجه کافی و درک محدود از اهداف توسعه پایدار را دربرمی‌گیرد. در این مسیر، استادان دانشگاهی باید آنقدر مهارت‌دیده باشند که بتوانند برنامه‌های درسی را به سمت‌وسویی هدایت کنند که اهداف توسعه پایدار تامین شود. به‌عنوان مثال، کیفیت آموزشی ماموریت اصلی دانشگاه کویت است که بازار کار لازم را برای فارغ‌التحصیلان کارآزموده و بامهارت فراهم می‌کند تا این گروه از فارغ‌التحصیلان بتوانند در مسیر تغییرات آب‌وهوایی اقدامات موثری را انجام دهند. کویت روی فعال کردن کیفیت آموزشی در سال‌های اخیر فعالیت‌های زیادی انجام داده است. دانشگاه UCSI مالزی در پروژه‌ای دانشجویی در قالب طراحی و اجرای پروژه‌های مهندسی و پایدار توانسته با بحران زباله مقابله کند و راهکار موثری برای کاهش زباله‌های دانشگاهی ارائه دهد.

 *  مترجم: ندا اظهری