چرا هسته معاملات به معضل بورس تبدیل شده است؟

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بازار سرمایه ایران درحالی طی سه‌ماه نخست امسال بازدهی 130 درصدی را ثبت کرد که با آزادسازی سهام عدالت در آینده‌ای نزدیک، جمعیت سهامدار فعال در بورس به بالای 50 میلیون نفر یا 65 درصد از جمعیت ایران می‌رسد که به‌نظر می‌رسد در سال‌های آینده، بورس و مباحث بورسی جزئی از زندگی روزمره هر فرد ایرانی باشد. همزمان با شعار عمق‌بخشی به این بازار درکنار حمایت‌های دولت و پیوستن افراد جدید به جرگه سهامداران، اساسی‌ترین سوالی که می‌توان مطرح کرد این است که آیا زیرساخت‌های موجود در سازمان بورس تا چه اندازه، امکان خدمت‌رسانی صحیح و به‌موقع را به این جمعیت از سهامداران دارد؟ این روزها که بورس ایران به‌تازگی وارد عمر 53 ساله خود شده است، فارغ از اتفاقات و مسائل جهان درگیر با کرونا و دیگر متغیر‌های کلان اقتصادی کشور، هسته معاملات به اساسی‌ترین ریسک ساختاری این بازار تبدیل شده و متاسفانه سهامداران درکنار سایر ریسک‌ها، مجبور به پذیرش ریسک هسته معاملات هم هستند و آن را به‌عنوان عضو جدا‌ناپذیر سرمایه‌گذاری در بورس ایران می‌شناسند. این درحالی است که براساس قوانین و مقررات بازار سرمایه، مصوب سال ۱۳۷۸، یکی از وظایف شورای عالی بورس اتخاذ تدابیر لازم جهت ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهاردار و اعمال نظارت عالی بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار است؛ اما امروزه تقریبا همه سهامداران متوجه نقش اختلال هسته در سود و زیان مستقیم خود هستند.

 هسته چیست؟

با افزایش فعالان بازار بورس و عمومیت یافتن آن بین مردم موضوعات مرتبط با آن نیز دامنه گسترده‌تری یافته‌اند. شاید تا یک‌سال گذشته مکانیسم عمل و حتی عبارت هسته معاملات تنها موضوعی تخصصی بود که اشخاص خاصی درمورد آن صحبت می‌کردند. اما اینک اختلالات پی‌درپی در هسته سیستم معاملات بازار سرمایه تبدیل به موضوعی شده که گمانه‌زنی‌های فراوان، حواشی و ناراضیان بسیاری یافته است. هسته معاملات درحقیقت سیستم پردازشگر اطلاعات مختلف و انجام معاملات بورس است. درواقع هسته معاملات یا به‌عبارت بهتر، مرکز انجام تبادلات سهام از مهم‌ترین بخش‌های معاملات برخط است که این روز‌ها بخش قابل‌توجهی از حجم معاملات را به خود اختصاص داده است؛ همچنین این هسته، سیستم پردازشگر اطلاعات مختلف و انجام معاملات بورس است. در تعریفی دیگر می‌توان گفت هسته معاملات، سیستم رایانه‌ای است که عملیات مربوط به معاملات از قبیل دریافت سفارش‌های خریدوفروش، تطبیق سفارش‌ها و درنهایت اجرای معاملات از طریق آن صورت می‌گیرد.

 نیاز به‌سرعت بالا، ماژول‌های مختلف، حجم بالای اطلاعات و کاربری‌های مختلف چنین سیستمی را به یک ابرسامانه پیچیده تبدیل کرده است. این هسته از سه فاز پیش از معامله، معامله و پس از معامله تشکیل شده که هر خریدوفروش در بازار سهام ملزم به طی‌کردن این سه فاز است. هسته فعلی بازار بورس ایران در سال 1387 توسط شرکت فرانسوی اتوس به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان در این زمینه طراحی و تحویل داده شد؛ اما بنابه مسائل تحریم این سیستم تا سال 1395 به‌روز‌رسانی نشده بود. در این سال سیستم به‌روزرسانی شد اما ساختار قبلی سیستم چندان تغییر نکرد و این امر تاکنون ماندگار بوده است.

 هسته چرا خراب است؟

براساس اطلاعات منتشرشده سازمان بورس، جدول انتهایی تعداد معاملات یا همان تعداد خریدوفروش از سال 94 تا پایان خردادماه امسال را نشان می‌دهد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مشکلات هسته ناشی از افزایش بار تعداد معاملات روی هسته است. این درحالی است که در سه‌ماهه نخست امسال به‌اندازه نصف سال 98 و همچنین به‌اندازه جمع سال‌های 96 و 97 در بازار بورس ایران معامله صورت گرفته است. در سال 96 تا پیش از بروز بحران ارزی در حدود 64 هزار معامله در روز اتفاق می‌افتاد اما امروز به‌دلیل رکود بازار‌های موازی، افزایش تورم انتظاری، کاهش ارزش پول و حمایت‌های مستقیم دولت درکنار عرضه اولیه‌های متنوع، نقدینگی سرگردان وارد بازار سرمایه شده و آمار معاملات روزانه ‌تنها برای سه‌ماهه نخست سال 99 به یک‌میلیون معامله در روز رسیده است. بنابراین، این افزایش بار معاملاتی روی هسته قابل کتمان نیست و می‌توان علت کندی سیستم را توجیه کرد ولی سهامداران با توجه به مبلغ کارمزدی که در معامله پرداخت می‌کنند انتظار رفع این مشکل را از سازمان بورس و نهاد‌های مربوطه دارند. بدیهی است هرچه بازار اصولی و روان‌تر به فعالیت خود ادامه دهد، معامله‌گران با اشتیاق بیشتری به انجام معامله می‌پردازند؛ تعداد معاملات به‌صورت مستقیم بر درآمد سازمان بورس و نهادهای مالی ازجمله کارگزاری‌ها تاثیرگذار است.

 راه‌حل

در زمان عرضه اولیه‌ها، با دخالت سازمان بورس در کشف قیمتی سهام شاهد قیمت کمتر از ارزش ذاتی و موقعیت بسیار کم ریسک و انتظار بازده بالا از سهام مذکور هستیم، بنابراین در هر عرضه شاهد افزایش بیشتر کد‌های معاملاتی و فشار بیشتر روی هسته هستیم. در این حالت نیاز سرمایه‌گذاران برای تحلیل نیز از بین می‌رود و می‌توان برای کاهش تعداد سفارش ارسالی، محدوده قیمتی عرضه‌های اولیه را حذف و رقابت کامل قیمتی را جایگزین آن کرد. همچنین طی روز‌های معاملاتی بعد برای کاهش فشار بر هسته می‌توان دامنه نوسان را حذف یا دوسه برابر حالت معمول قرار داد تا سهم هرچه زودتر به قیمت تعادلی دست یابد. پدیده صف‌نشینی نیز ارزش تحلیل بازار را کاهش می‌دهد و رسیدن به نقطه تعادلی سهم را طولانی و فرسایشی می‌کند؛ بنابراین کاهش صف‌های خریدوفروش اثرات قابل‌توجهی بر کاهش فشار روی هسته معاملات دارد. وجود حجم مبنا نیز مانند پدیده صف‌نشینی، رسیدن به قیمت تعادلی سهم را طولانی و فرسایشی می‌کند؛ لذا پیشنهاد می‌شود حجم مبنا به‌صورت تدریجی کاهش یابد تا درنهایت به‌طور کامل حذف شود.

 * نویسنده: حسین جعفری، روزنامه‌نگار