به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، محمدباقر بهرامی، رئیس دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکزی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: شفافیت در آشکارشدن تصمیم‌گیری حاکمان، در عرصه قدرت، شاخصی از کیفیت سیاست و حکمرانی است.از محورهای مهم و اساسی شفافیت، شفاف‌سازی نظام تصمیم‌گیری و تخصیص منابع کشور است که باتوجه به اهمیت و نقش بی‌بدیلش در منظومه حکمرانی کشور به‌دنبال پیشرفت و توسعه به‌طور عام و کاهش فاصله دولت- ملت، افزایش پاسخگویی، ارتقای کارآمدی و پیشگیری از انحرافات و جرائم به‌طور خاص است. در این میان، عناصر و کنشگران اصلی نظام حکمرانی کشور دارای کارکردها و نقش‌های متعدد و کاملی هستند که درصورت شفاف نبودن عملکرد آنان جلب مشارکت عمومی و ظهور حاکمیت مردم تضعیف می‌شود. از این‌رو، در راستای راهبردهای قوه مقننه در پیشگیری از وقوع فساد، سلسله گزارش‌های شفافیت در راستای صورت‌بندی نظری و کاربردی شفافیت(ادبیات، اقتضائات و محورهای اصلی آن) منتشر می‌شود. مبارزه با فساد نیز از اهداف اصلی و راهبردی شفافیت است که اهمیت و جایگاه توجه به این مقوله را مشخص میکند. ضرورت توجه به حوزه شفافیت در نظام اسلامی در این است که باید با هرگونه ناکامی، فساد و تباهی در سیستم سیاسی و اقتصادی مقابله شود و زمینه برای تحقق مردم‌سالاری دینی فراهم شود. شفافیت به‌عنوان یکی از ابزارهای نظارت مردمی بر پارلمان و تاثیرگذار بر فرآیند تصمیم‌گیری در کشورهاست و می‌تواند بستر تحول در عرصه قانون‌گذاری را آماده کرده و فرصتی برای آغاز اصلاحات ساختاری در بخش‌های مختلف جامعه باشد. تجارب بین‌المللی در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که پارلمانها برای بهره‌گیری از فواید شفافیت، راهکارهای مختلف و نوآورانه‌ای در پیش‌گرفته و تلاش کرده‌اند تا اطلاعات عملکردی نمایندگان و پارلمان را به روش‌های مختلف دراختیار صاحب‌نظران و همه مردم قرار دهند. به این ترتیب، نمایندگان می‌توانند علاوه‌بر مصون‌سازی خود از فعالیت‌های مخل منافع ملی با جلب اعتماد و مشارکت مردم عملکرد خود را ارتقا دهند. شفافیت پارلمانی از زیرشاخه‌های شفافیت سیاسی و حاکمیتی است. شفافیت پارلمانی علاوه‌بر تحقق حق ذاتی مردم در آگاهی و نظارت بر کارگزاران حکومتی، سبب افزایش اعتماد مردم به این نهاد و در نتیجه افزایش مشارکت مردم در انجام وظایف پارلمانی و کمک به پارلمان شود. با شفاف‌شدن پارلمانها مردم می‌توانند اطلاعات مربوط به نماینده خود را از سایت‌‌های رسمی مربوط به پارلمان و صفحات مربوط به نمایندگان دریافت کنند. این اطلاعات شامل عملکرد فردی نمایندگان، کمیسیون‌ها، صحن علنی، حوزه نظارتی و سایر بخش‌های مرتبط با پارلمان است. بیانیه جهانی شفافیت پارلمانی در سال ۲۰۱۲ اعلام شد و هم‌اکنون به امضای بیش از ۱۴۰ سازمان در ۷۵ کشور جهان رسیده است. شفافیت عملکرد پارلمان چندی است که به‌عنوان یکی از ابزارهای نظارت مردمی بر پارلمان و راهکارهای شفاف‌سازی فرآیند تصمیم‌گیری و تخصیص منابع در کشورهای مختلف مطرح شده است. مفهوم شفافیت پارلمانی بر ارائه اطلاعات پارلمانی بهصورت دقیق و با طرح‌های مختلف برای استفاده بهتر از این اطلاعات تاکید میکند. با ارائه اطلاعات پارلمانی(اعم از اطلاعات عملکردی نمایندگان و اطلاعات اداری پارلمان) مردم و نخبگان این فرصت را پیدا می‌کنند از فرآیندهای قانون‌گذاری در کشور آگاه شوند. همچنین بتوانند در این فرآیندها مشارکت کنند. شفافیت آرای نمایندگان از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که همه پارلمان‌های جهان درخصوص انتشار یافتن و انتشار نیافتن اطلاعات آن سیاست‌هایی وضع کرده‌اند. رأی هر نماینده در حقیقت نتیجه همه فعالیت‌ها و اقدامات او در مورد طرح‌ها و لوایح و بارزترین وجه کارکرد نمایندگی او است. بنابراین شفافیت آرا، علاوه‌بر اطلاع مردم از عملکرد نمایندگان خود در پارلمان، موجب خواهد شد تا نمایندگان نسبت به رأی خود پاسخگو باشند. از این‌رو، ضمن ارتقای بلوغ سیاسی - اجتماعی مردم، موجبات تقویت ساختار انگیزشی عموم مردم برای مشارکت‌جویی در فرآیند قانون‌گذاری کشور را فراهم می‌آورد. می‌توان گفت رأی هر نماینده به طرح‌ها و لوایح و تایید یا رد صلاحیت‌ها و... نتیجه نهایی و خروجی همه جلسات پارلمان و مشاوره‌ها و مطالعات و فعالیت‌های یک نماینده است. به همین دلیل، دانستن آرای نمایندگان برای مردمی که این نمایندگان را انتخاب کرده‌اند، امکان ارزیابی عملکرد نماینده را فراهم میکند. شایان توجه اینکه تا شفافیت آرا وجود نداشته باشد، امکان ارتقای پاسخگویی نمایندگان و شناسایی مصادیق تعارض منافع در پارلمان وجود نخواهد داشت. با شفافیت آرا، نمایندگان مجبور هستند برای آرای خود به افکار عمومی پاسخگو باشند؛ در نتیجه در رأی‌گیری‌ها عادلانه‌تر شرکت می‌کنند و آرای خود را با دقت بیشتر و با توجه به مباحث کارشناسی و منافع ملی انتخاب می‌کنند. یکی از مشکلات مجلس کنونی در ایران جدا از نوع رأی نمایندگان به طرح‌ها و لوایح، عدم مشارکت فعالانه نمایندگان در رأی‌گیری‌هاست که بارها رئیس مجلس در این‌باره تذکر داده است؛ اما به‌دلیل محرمانه بودن فضا و نبود نظارت، این مساله همچنان ادامه دارد. شفافیت آرای نمایندگان خوراک مناسبی برای رسانه‌ها جهت ارائه تحلیل‌های درست و ارزشمند از رفتار نمایندگان فراهم میکند.
ارائه این تحلیل‌ها در جامعه هم به بهبود رفتار نمایندگان کمک میکند و هم دانش مردم نسبت به رفتار نمایندگان را برای انتخاب نمایندگان بهتر و صالح‌تر در دوره‌های مختلف مجلس بالا می‌برد. همچنین سبب کاهش فساد در زمینه لابی‌گری‌ها و جلوگیری از خرید رأی برخی نمایندگان توسط ذی‌نفعان بعضی طرح‌ها و لوایح مطروحه در مجلس می‌شود. احزاب و گروه‌های سیاسی نیز در صورت شفافیت آرا می‌توانند عملکرد اعضای خود را تحلیل کنند و به فعالیت نمایندگان عضو خود ساختار بهتری دهند. در نتیجه، این موضوع باعث ارتقای سطح احزاب و عملکرد گروه‌های سیاسی خواهد شد. بررسی ضرورت تحقق شفافیت آرای نمایندگان می‌تواند به نوع برگزاری انتخابات مجلس در کشور مربوط باشد. انتخابات در کشور ما بهصورت حزبی برگزار نمی‌شود، هرچند در سال‌های اخیر رأی دادن به لیست در کشور باب شده است، اما این دلیل برگزاری انتخابات حزبی نیست. در هر صورت اگر نظرات هر نماینده در موافقت و مخالفت با طرح‌ها، لوایح و هر موضوعی که نیاز به رأی نماینده دارد مشخص باشد، این امکان برای مردم محقق خواهد شد که عملکرد وکلای خود را نسبت به شعارهای انتخاباتی‌شان ارزیابی و آنان را پاسخگوکنند. شفافیت آرای نمایندگان می‌تواند به رفع پنهان‌کاری و پاسخگو بودن نمایندگان در سطح ملی در ابعاد تقنینی و نظارتی منجر شود. زمانی که مردم بدانند، چرا نمایندگان این تصمیمات را گرفته‌اند، این آگاهی تضمین‌کننده شفافیت است. این شفافیت حفاظت‌کننده راه عدالت و تضمین منافع آنهاست و این اطمینان را می‌دهد که تصمیمات همه به‌طور مساوی در شرایطی مساوی برای رفاه همه افراد جامعه است. شفافیت آرا، علاوه‌بر اطلاع مردم از عملکرد نمایندگان خود در مجلس شورای اسلامی، موجب خواهد شد تا نمایندگان نسبت به رأی خود پاسخگو باشند. از این‌رو، ضمن ارتقای بلوغ سیاسی- اجتماعی مردم، موجبات تقویت ساختار انگیزشی عموم مردم برای مشارکت‌جویی در فرآیند قانون‌گذاری کشور را نیز فراهم می‌آورد. تجربه کشورهای گوناگون نشان می‌دهد هر کشور بنابر شرایط و مقتضیات خاص خود برای انتشار اطلاعات آرای نمایندگان پارلمان، تصمیماتی گرفته است. درواقع در بیشتر کشورها پیش‌فرض بر شفافیت و ارائه اطلاعات آرای نمایندگان در جلسات مختلف است؛ مگر آنکه موارد استثنایی موجب شود تا اطلاعات آرای نمایندگان مخفی بماند. در این صورت موارد استثنا و انتشار نیافتن اطلاعات باید از پیش بهصورت دقیق مشخص شده باشد. با این سازوکار انتشار نیافتن اطلاعات نیاز به توضیح، استدلال و تصمیم‌گیری خواهد داشت. درواقع، حتی موارد غیرعلنی در رأی‌‌گیری نیز بهصورت شفاف به اطلاع مردم رسیده و توضیحات کافی درباره آنها ارائه می‌شود.
شفافیت در مجلس شورای اسلامی یکی از بخش‌های مهم شفافیت حاکمیتی است. به تأسی از فرمایش حضرت امام(ره) که فرمود: «مجلس خوب همه چیز را خوب میکند و مجلس بد همه چیز را بد میکند»، می‌توان گفت: «شفافیت مجلس شورای اسلامی به فراگیرشدن شفافیت در سایر بخش‌های حکومت می‌انجامد و سبب بهر‌ه‌مندی کل حاکمیت از مزایای شفافیت می‌شود. شفافیت آرای نمایندگان از عوامل تعیین‌کننده در فرآیند تصمیم‌گیری مجلس شورای اسلامی است و در بسیاری از کشورها، به‌عنوان یک اصل پذیرفته شده است. براین اساس، به جز جلسات غیرعلنی یا موارد امنیتی، آرای نمایندگان به همراه اسامی ایشان انتشار عمومی می‌یابد. بررسی وضعیت موجود مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که شفافیت آرای نمایندگان می‌تواند آغازی بر تحول در این نهاد سرنوشت‌ساز بوده و الگویی برای دیگر ساختارهای کشور در جهت فرمایشات مقام عظمای ولایت در امر تحول باشد.
مقاله را با کلامی از امام علی(ع) در نامه مشهورشان به مالک اشتر درباره شفافیت که از تعبیر «و اصحر لهم... » استفاده می‌کنند و از این عبارت، قاعده اصحار در حکمرانی به‌‌دست می‌آید به پایان می‌رسانیم:
اصحار یا صحراگونگی یعنی مانند صحرا که فضای باز است، همه چیز بهصورت شفاف در محضر مردم باشد و می‌فرمایند: «من هیچ چیز به جز اسرار نظامی را پنهان نمی‌دارم.» بخش اول این عبارت نیز تاکید بر صحراگونگی است و بخش دوم، تخصیصی بر این قاعده کلی است و آن استثنا کردن مسائل محرمانه است. پس اصل بر شفافیت است مگر آنکه با دلیل خارج شود.
مطالب پیشنهادی
