به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «خاطره‌نگاری بیماری کرونا اگر ثبت نشود، فراموش می‌شود»؛ این شعاری است که مسئولان ​دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان به آن باور دارند. از روزی که خبر شیوع بیماری کرونا رسید، مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی تلاش کردند به‌عنوان یک دانشگاه با مسئولیت اجتماعی وارد عمل شده و تمام توان علمی و تجهیزاتی خود را در این روزهای سخت برای خدمت‌رسانی به مردم بسیج کنند. اما این تنها بخشی از فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی برای موضوع کرونا بود. بخش دیگر مربوط به ثبت خاطرات کرونایی است که مسئولیت انجام آن را دانشگاه استاد فرشچیان برعهده گرفت تا از تکرار هزینه‌های مادی و معنوی در بیماری‌های بعد جلوگیری شود. ثبت خاطرات کرونایی بخشی از ثبت تاریخ شفاهی است که این دانشگاه مدتی است در دستورکار خود قرار داده است.

بهمن نامورمطلق، سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان معتقد است برای اجرایی کردن ثبت تاریخ شفاهی کرونا، باید رویدادها نوشته شوند، زیرا اگر رویدادی نوشته نشود، درواقع اتفاق نیفتاده است. او معتقد است خاطرات و رویدادها اگر ثبت و نوشته نشوند، اتفاق افتادن و نیفتادن آن یکی است. او می‌گوید خاطره‌نویسی و حافظه‌نگاری یکی از ملاک‌های پیشرفت جامعه است؛ درواقع جامعه‌ای که بیشتر از دیگر جوامع تولید متن می‌کند، از جوامع دیگر پیشرفته‌تر خواهد بود. جامعه‌ای که تولید متن نمی‌کند، براساس شاخص‌های پیشرفت به‌عنوان یک جامعه عقب‌افتاده شناخته می‌شود.

به همین دلیل است که این روزها دانشگاه استاد فرشچیان مسئولیت سنگینی را برعهده گرفته و می‌خواهد خاطرات کرونایی را ثبت کند. این دانشگاه در مرحله اول خاطره‌سازی کرده که این خاطره‌سازی به‌صورت گفت‌وگو و مصاحبه با هنرمندان و کادر پزشکی است و در مرحله دوم خاطره‌یابی می‌کند. برای خاطره‌یابی نیز خاطرات دیگران را گردآوری می‌کند.

جمع‌بندی این خاطرات آغاز شده و در مرحله اول عکس‌ها روی سایت بارگذاری شده است. همچنین در «وب‌یاد» دانشگاه قرار است از راه دور، هنرمندان این کشور اگر با کادر پزشکی و بیماران به‌صورت مستقیم مرتبط بودند، خاطرات‌ خود را به‌صورت آنلاین تعریف کنند.  مشروح گفت‌وگو با سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان را در ادامه می‌خوانید.

پیش از این از ثبت خاطرات کرونایی صحبت کرده و گفته بودید حافظه تاریخی دوران کرونا باید ماندگار شود. حال سوال اینجاست که اصلا فلسفه ثبت خاطرات چیست و چرا خاطرات باید ثبت شود؟

به‌نظر من چیزی که ثبت نشود، اتفاق نیز نیفتاده است؛ وقتی تعداد زیادی از کادر پزشکی در زمان شیوع کرونا شهید شده و بسیاری از خانواده‌ها آسیب‌های فراوانی دیدند، اگر اینها ثبت نشود مثل این است که هیچ‌کدام از این اتفاقات رخ نداده است، بنابراین وقتی خاطرات و اتفاقات ثبت می‌شود مانند این است که اتفاق افتاده است و وارد تجربه جمعی ما می‌شود. این تجربه جمعی باعث می‌شود اشتباهات گذشته را تکرار نکنیم.

برای اجرایی کردن ثبت تاریخ شفاهی کرونا، شعاری در فعالیت‌های خود لحاظ کرده‌ایم که وقتی رویدادی نوشته نشود، درواقع اتفاق نیفتاده است؛ یعنی چیزی که ثبت و نوشته نشود، اتفاق افتادن و نیفتادن آن یکی است. درطول تاریخ لحظات، روزها، ماه‌ها و رویدادهای ویژه‌‌ای داریم که بعضی از آنها خوب و بعضی‌ دیگر خوب نیستند، بعضی از آنها شادی‌آور و برخی از آنها اندوه‌آور هستند.

تفاوت یک فرد دنیادیده و صاحب‌تجربه با بقیه افراد این است که تجربه دارد و از تجربه دیگران نیز استفاده می‌کند تا به‌طور مثال چرخ را دوباره ابداع نکرده و هزینه‌های معنوی و مادی بیشتری را پرداخت نکند، بنابراین خاطرات را ثبت می‌کنیم تا فراموش نشود. اگر خاطرات را ثبت نکنیم نمی‌توانیم تجربه کسب کنیم. درحال‌حاضر در بحث کرونا هزینه‌های زیادی را پرداخت کردیم تا تجربیاتی را کسب کنیم. اگر این تجربیات ثبت نشود، قطعا فراموش می‌شوند.

درواقع سعی می‌کنیم از رشادت‌ها تجلیل کنیم؛ به‌طور مثال در جنگ تحمیلی رشادت‌های زیادی صورت گرفت. اگر این رشادت‌ها ثبت نمی‌شد و به‌طور مثال برخی از خیابان‌ها به نام شهدا مزین نمی‌شد، جنگ و شهدا نیز فراموش شده بودند. الان نیز در چنین وضعیتی هستیم؛ اتفاق بزرگی در کشور رخ داده و عده زیادی در کشور برای مردم از جان خود مایه می‌گذارند و درسوی مقابل برخی از افراد نیز دنبال زراندوزی هستند. بین این افراد باید تفاوتی وجود داشته باشد.

چه کسی باید این تفاوت را ایجاد کند؟

با نوشتن، روایت و حکایت کردن خاطرات کرونایی می‌توانیم بین خوب و بد تمییز قائل شویم. همچنین می‌توانیم عمق حادثه را تشریح کنیم. یکی از تفاوت‌های فرهنگ ما با فرهنگ‌های دیگر در این بوده که متاسفانه فرهنگ‌مان شفاهی است و باید نسل‌به‌نسل فرهنگ خود را تکرار می‌کردیم. علت هم مشخص بود، چون خاطرات و فرهنگ خود را ثبت نمی‌کردیم. این‌بار می‌خواهیم این طلسم را شکسته و خاطرات کرونا را نوشته و ثبت کنیم. حتی امیدواریم این خاطرات را بهتر از کشورهای دیگر ثبت کنیم تا زمانی که کرونا را شکست می‌دهیم ایران جزء فرهنگ‌های پیشگام و پیشرو در حوزه خاطره‌نویسی، حافظه‌نگاری و تاریخ‌نویسی باشد.

با این اوصاف خاطره‌نویسی یکی از ملاک‌های پیشرفت در جوامع است.

بلــه، خـــاطــره‌نــویســی و حافظه‌نگاری یکی از ملاک‌های پیشرفت جامعه است؛ جامعه‌ای که می‌نویسد و تاریخ خود را ثبت و کار مستند عکاسی می‌کند، نسبت‌به جوامع دیگر پیشرفته‌تر است. جامعه‌ای که بیشتر از دیگر جوامع تولید متن می‌کند از جوامع دیگر پیشرفته‌تر خواهد بود. جامعه‌ای که تولید متن نمی‌کند، براساس شاخص‌های پیشرفت به‌عنوان یک جامعه عقب‌افتاده شناخته می‌شود. ملاک برای ما پیشرفت و عقب‌افتادگی متن‌هایی است که تولید می‌کنیم.

کشور ما در این چند سال در ثبت خاطرات چگونه عمل کرده است؟

جامعه ما متاسفانه در این خصوص در چند سال اخیر به‌عنوان یک جامعه عقب‌افتاده شناخته شده است، چراکه متن تولید نکرده است. وقتی می‌خواهیم بزرگ‌ترین حوادث این جامعه را بررسی کنیم، باید به کشورهای دیگر مراجعه کنیم. این‌بار می‌خواهیم از زبان ایرانی‌ها و پزشکان و پرستاران ایرانی صحبت کنیم. می‌خواهیم یک ایرانی خاطرات خود را ثبت کند، چراکه نمی‌خواهیم تاریخ خود را از دید دیگر کشورها نگاه کنیم. به‌دنبال این هستیم تا در سال‌های آینده وقتی حرف از کرونا می‌شود، به این موضوع از زاویه‌دید یک ایرانی نگاه کنیم تا ببینیم ایرانی‌ها خاطرات خود را چگونه نوشته و این بیماری را چگونه تشریح کرده‌اند. باید ببینیم ایرانی‌ها از این بیماری چه زجرهایی کشیده‌اند. این موضوع یعنی ثبت خاطرات بسیار مهم است و باعث وجه تمایز ما با گذشته و دیگر کشورها خواهد شد. اگر ننویسیم، به جای ما می‌نویسند و خاطرات ما را تحریف خواهند کرد.

 بنابراین ما می‌نویسیم تا نسخه ایرانی را از بحران کرونا ارائه دهیم؛ یعنی بگوییم ما هم یک نسخه، نگاه و نوشتار داشتیم. این یکی از مهم‌ترین کارهایی است که دانشگاه‌ها باید انجام دهند و با پیشنهادی که ازسوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فرشچیان داده شد، ریاست دانشگاه نیز متوجه اهمیت این موضوع شد و آن را جدی گرفت و درحال‌حاضر کار شروع شده است. طبق گفت‌وگویی که با ریاست دانشگاه آزاد اسلامی داشتیم، برای ثبت بخش بزرگی از خاطرات کرونایی اعلام آمادگی کرده و گفتیم می‌توانیم خاطرات و رشادت‌های پزشکان و پرستاران بیمارستان‌های دانشگاه آزاد اسلامی را ثبت و ضبط کنیم که این موضوع درحال حاضر وارد فاز اجرایی شده است.

در دبیرخانه تاریخ شفاهی هنر و رویدادهای دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی-ایرانی استاد محمود فرشچیان تا حالا چه اقداماتی انجام شده است؟

دبیرخانه تازه راه‌اندازی ‌شده و اقدامات اولیه خود را آغاز کرده است. این دبیرخانه برای تاریخ شفاهی است؛ یعنی وسیع‌تر از موضوع کرونا بوده و بحث کرونا تنها بخشی از تاریخ شفاهی را شامل می‌شود. پیش از این تاریخ شفاهی را آغاز کرده بودیم، اما برای آن یک دبیرخانه و چارت تشکیلاتی وجود نداشت، بلکه تنها به‌عنوان یک طرح فعالیتی آغاز شده بود. با اساتید گوناگون در این‌باره صحبت کرده و درحال ضبط خاطرات هستیم. با فرهنگستان هنر نیز در این خصوص تفاهمنامه‌ای امضا کردیم. یعنی به‌صورت دوگانه میان دانشگاه استاد فرشچیان و فرهنگستان هنر برنامه مفصل تاریخ شفاهی داشتیم و الان با حکم جدید دارای یک جایگاه و چارت تشکیلاتی شده است. بنابراین بخشی از تاریخ شفاهی مربوط به کرونا است، اما پیش از آن ما یک فعالیت بزرگ در دانشگاه داشتیم که این فعالیت، متفاوت از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و مربوط به خلق اثر برای شهید سلیمانی بود. تنها جایی که در ایران به‌صورت نظام‌مند آثاری را در رابطه با این شهید بزرگوار خلق و نمایشگاهی نیز در این خصوص برگزار کرد، دانشگاه استاد فرشچیان بود که با کمک ریاست دانشگاه و سرپرست فرهنگستان هنر توانستیم این آثار را خلق کنیم. اما الان وارد مبحث نظری و عملی در حوزه تاریخ شفاهی شده‌ و برای شروع وارد بحث کرونا شدیم. البته تاریخ شفاهی دانشگاه همچنان ادامه دارد؛ یعنی گفت‌وگو با هنرمندان ادامه خواهد داشت که بعد از کرونا این گفت‌وگوها را دوباره از سر خواهیم گرفت.

گفتید قرار است خاطرات کرونایی ثبت شود؛ واحدهای دیگر نیز با دانشگاه استاد فرشچیان همکاری خواهند کرد؟

بله، ما کانون فعالیت در دانشگاه آزاد اسلامی هستیم و امیدواریم کانون این فعالیت در سطح ملی شویم. نکته دیگر اینکه بعد از حکم دکتر طهرانچی نامه‌ای را به استان‌ها و واحدها ابلاغ کرده و از آنها خواستیم تا در این فعالیت‌ها با دانشگاه استاد فرشچیان هماهنگ شوند و خوشبختانه تاکنون چند واحد فعالیت خود را آغاز کردند، بنابراین به‌نوعی فعالیت‌های مرتبط با کرونا را در سطح دانشگاه آزاد اسلامی مدیریت خواهیم کرد. البته امیدوارم با اقداماتی که درحال انجام است، بتوانیم بیشتر از دانشگاه در عرصه ملی اقدامات خود را ادامه دهیم، چراکه ثبت این خاطرات یک کار فرهنگی و ملی است. به‌عبارتی این کار تنها برای یک واحد نیست، بلکه در آینده خاطرات کرونایی ایران با فرهنگ‌ها و کشورهای دیگر مقایسه خواهد شد. امیدواریم آیندگان وقتی این خاطرات را مطالعه می‌کنند، ببینند در این حوزه چه اقدامات و کارهای خوبی انجام شده است. درنهایت اقدامات انجام‌شده در دانشگاه استاد فرشچیان به‌لطف تلاش‌های کادر پزشکی دستمایه فیلم سینمایی، رمان، نقاشی و... شده و اقدامات خلاقانه آغاز خواهد شد. درنهایت نسل‌های بعدی اینها را می‌ببیند و متوجه تاریخ‌داری و حافظه‌داری ایرانیان خواهند شد.

متاسفانه بیماری‌های بسیاری در ایران شیوع پیدا کرده، اما یک فیلم برای بیماری‌های اپیدمی ساخته نشده است. وقتی واحد فرشچیان اقدام به ثبت تاریخ شفاهی کرونا می‌کند، کارگردان و تهیه‌کننده‌ها نیز می‌توانند از مستندات این واحد استفاده کرده و فیلم و تئاتر تهیه کنند.

این خاطرات چه زمانی جمع‌بندی شده و خروجی آن را خواهیم دید؟

جمع‌بندی کم‌کم آغاز شده؛ یعنی در مرحله اول عکس‌ها روی سایت بارگذاری شده است؛ همچنین یک وب‌یاد داریم که در این وب‌یاد با هنرمندان درباره خاطرات کرونایی آنها صحبت می‌کنیم که به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود. درواقع برگزاری «وب‌یاد» در فضای مجازی کاری است که در دبیرخانه تاریخ شفاهی هنر انجام می‌شود. در «وب‌یاد» هنرمندان که با کادر پزشکی و بیماران به‌صورت مستقیم مرتبط بودند، در هر جای ایران که باشند، خاطرات‌ خود را به‌صورت آنلاین تعریف می کنند، بنابراین بسیاری از دستاوردهای دانشگاه استاد فرشچیان درخصوص خاطرات کرونایی الان قابل‌مشاهده است. یک فراخوان نیز در سطح کشور ابلاغ و اعلام کردیم ​افراد می‌توانند خاطرات کرونایی خود را به دانشگاه ارسال کنند. آخرین مهلت ارسال اثر به مسابقه ملی خاطره‌نگاری بیماری کرونا تا 15 تیرماه است که درنهایت خاطرات داوری شده و گردآوری و چاپ خواهد شد. به عبارتی در یک مرحله خودمان خاطره‌سازی می‌کنیم که این خاطره‌سازی به‌صورت گفت‌وگو و مصاحبه با هنرمندان و کادر پزشکی است و در مرحله دوم خاطره‌یابی می‌کنیم؛ یعنی خاطراتی که دیگران دارند را گردآوری می‌کنیم. مجموع خاطره‌سازی و خاطره‌یابی به‌صورت یک مجموعه درآمده و دردسترس افراد قرار می‌گیرد.

چند وقت پیش تفاهمنامه‌ای را نیز با فرهنگستان هنر امضا کردید. این تفاهمنامه درخصوص ثبت خاطرات کرونایی بود؟

این تفاهمنامه درخصوص تاریخ شفاهی بود که بخشی از تاریخ شفاهی نیز مربوط به کرونا خواهد بود. متاسفانه تاریخ شفاهی موضوعی است که در کشور چندان به آن پرداخته نشده است. تلاش داریم تاریخ شفاهی در عرصه هنر را به‌صورت تخصصی با فرهنگستان هنر پیش ببریم. درواقع هم مباحث نظری و هم فعالیت‌های عملی و ثبت خاطرات هنرمندان را دنبال خواهیم کرد. درحال‌حاضر کار آغاز شده و با حدود 6 نفر از هنرمندان برجسته این کشور گفت‌وگو کردیم که به‌زودی تدوین شده و فیلم‌ها و تیزرهای آن منتشر می‌شود.

 * نویسنده: سارا طاهری، روزنامه نگار