کرونا چه اثری بر جهان‌بینی جهادی گذاشت؟

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، حسن سعدآبادی، هسته مدیریت جهادی مرکز رشد دانشگاه امام‌صادق(ع) طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت:

مقدمه

این نوشته، از جنس مقاله‌های علمی نیست، بلکه از جنس یک دغدغه و تحلیل یک واقعه و پساواقعه از دیدگاه مدیریت جهادی به‌عنوان نظریه مبنا برای اداره انقلاب اسلامی مطرح شده است. این هم یک اصل بدیهی است که کلیات حرف‌هایی که به جنس جهاد ختم می‌شود، برای خیلی‌ها شاید تکراری باشد، ولی حداقل از باب تذکر «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» (ذاریات/55) تکرار آن ضروری است.

1- واژه‌شناسی بحث

1-1- فرصت؛ می‌توان در اینجا از تهدیدها هم صحبت کرد، اما نسبت فرصت‌ها و تهدیدها، متداخل است؛ به این معنا که در دل فرصت‌ها، تهدیدهای بیشماری است که فرصت‌سوزان آنها را بارها تجربه کرده‌اند و در دل تهدیدها هم فرصت‌های بسیار که فرصت‌سازان آن را بارها به چشم خود دیده‌اند. در این بحث، از زاویه «فرصت»(های) کرونایی به تبیین موضوع پرداخته‌ایم.

1-2- کرونا؛ در حال‌حاضر، 201 کشور از 205 کشور دنیا با موضوع کرونا درگیر شده‌اند. هجمه کرونا آن‌قدر سنگین بوده که در بسیاری از مناسبات عمیق و ریشه‌دار کشورها اعم‌از فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، انقلابی ایجاد کرده است. کشورهایی متهم به انتشار (عامدانه) کرونا در جهان هستند؛ چین آمریکا را متهم می‌کند و آمریکا چین را ... . بیراه نیست اگر بگوییم جنگ جهانی کرونا شکل گرفته و کرونا (فارغ از اینکه انسان‌ساز است یا خیر) به جامعه انسانی حمله کرده است.

1-3- جهاد و مدیریت جهادی؛ بدون اینکه نیازی به اقامه دلیل باشد، همه قبول دارند که شرایط عادی نیست؛ امنیت و سلامت مردم مورد هجمه قرار گرفته و برخی تحلیل‌ها از بروز حوادث عجیب‌وغریب پساکرونا خبر می‌دهند. شرایط، غیرعادی، فوق‌العاده و تا حدودی بحرانی است. همین که شرایط عادی نیست، فرض ضرورت کار جهادی و مدیریت جهادی را جدی می‌کند، هرچند برای به‌کار گیری واژه جهاد، نیاز به وجود مولفه‌های دیگری هم هست که در ادامه تبیین خواهد شد.

2- زاویه بحث

از دو زاویه می‌شود به مساله کرونا نگاه کرد و به تحلیل آن پرداخت:

2-1- بلیه یا ابتلاء؛ بلیه به معنی آزار و رنج و سختی برای عموم جوامع است و بعضا نوعی مفهوم عذاب را در خود دارد. ابتلاء برای جامعه مومنان است، از ریشه «بلاء» و به معنی امتحان و آزمایش است. این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم 37 بار در ضمن 34 آیه به‌کار رفته است. (موسوی‌نسب، ص15)

براساس آیات قرآن، در ابتلائات، صلاحیت‌ها، استعدادها و کرامت‌های حقیقی انسان، خود را نشان می‌دهد1، عمل احسن مشخص می‌شود2 و زمینه برای بازگشت او به خدا فراهم می‌شود.3 ضمن اینکه ابتلائات معیار و میزان خوبی برای پاداش و کیفر است.4

در ابتلائات، صبر بر بلا، شکر نعمت‌ها و توسل به خدا راهگشا بوده و هرچند وظایفی را به دوش مکلف بار می‌کند، ولی فرصت‌های بی‌نظیری برای رشد معنوی و بعضا حتی مادی انسان‌ها فراهم می‌آورد.

این از بدیهیات اعتقادی ماست که جلب رحمت الهی در ایام ظهور ابتلائات، ازطریق افزایش صله‌رحم و توجه به اطرافیان، مواسات و ... مسیری برای حل یا عبور سریع‌تر از بحران است.

2-2- جنگ یا بستر جنگ؛ این روزها حرف‌هایی از جنگ بیولوژیک زده می‌شود و البته ردیه‌هایی هم بر آن نوشته می‌شود، اما شواهد علمی و تاریخی وجود فرضیه بیوتروریسم و استفاده از جنگ‌افزارهای بیولوژیک را رد نمی‌کند؛ استفاده از طاعون به‌عنوان سلاح در جنگ‌های قرون وسطایی، توسعه آبله در میان بومیان در آغاز کشف قاره آمریکا، توسعه جنگ‌افزارهای بیولوژیکی در جریان جنگ جهانی اول، دوم و دوران جنگ سرد و حتی آغاز هزاره سوم، نشان از اهمیت استراتژیک قدرت میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، برای برتری‌جویی بعضی دولت‌ها و فرقه‌ها داشته و دارد. تلاش‌های تاریخی در استفاده از بیماری‌های عفونی به‌عنوان جنگ‌افزارهای بیولوژیکی نشان می‌دهد تمایز بین رخداد طبیعی اپیدمی یک بیماری عفونی و وقوع آن درنتیجه یک حمله بیولوژیکی عمدی، بسیار مشکل است و همین ویژگی، به‌کارگیری آن را برای اهداف برتری‌جویانه میسر می‌سازد.5 خبر خطرناک وجود بیش از 200 آزمایشگاه بیولوژیک آمریکایی در جهان و نیز اطراف ایران، هشداری جدی برای مسئولان کشور جهت تنظیم برنامه دفاعی متناسب برای مقابله بهنگام است.6

اما حتی اگر فرضیه بیوتروریسم قابل‌اثبات نباشد، سوابق قابل‌توجه و دلایل علمی، منطقی و عقلانی کافی برای ضرورت آمادگی و طراحی و انجام اقدامات مناسب در شرایط بحرانی و فوق‌العاده حاصل از کرونا وجود دارد. بحران‌هایی از جنس کرونا حتی اگر یک بلای انسان‌ساز نباشند، مسلما همیشه نقطه‌عطفی برای تحولات دنیا بوده‌اند و قدرت‌های دنیا از بستر بحران‌ها، تغییراتی جدی را رقم زده‌اند. جنگ جهانی دوم و تلاش برای ایجاد نظم جدیدی در جهان نمونه‌ای از همین ماجرا است.

3- شرایط عادی نیست

از هر زاویه‌ای اعم‌از «ابتلاء یا جنگ» به مساله نگاه کنیم، شرایط عادی نیست. درحال‌حاضر و با تداوم بحران کرونا، علاوه‌بر سلامت مردم که نگرانی‌های زیادی برای جامعه ایجاد کرده، اقتصاد، اعتقاد و اخلاق عمومی مردم دچار مشکلات و معضلاتی شده و نوعی ناامنی در روابط اجتماعی عموم مردم احساس می‌شود.

نظام سلامت در کشور ما با حمایت ویژه مسئولان و همراهی قابل‌قبول مردم، توانسته با خسارت‌های ویرانگر در این حوزه، مقابله و تا حدودی آن را کنترل کند، اما تبعات اقتصادی کرونا که ممکن است باعث تشدید گرانی‌ها، بیکاری‌ها، رکود، تورم و... شود، تازه شروع شده است.

فرهنگ عمومی تعاملی مبتنی‌بر اعتماد مردم با یکدیگر، با شکاف عجیبی روبه‌رو شده و بخش قابل‌توجهی از ارتباطات آنها دچار اختلال جدی شده است. هرچند ابتکار رزمایش مواسات و ایجاد صحنه‌های زیبای همدلی و همراهی عمومی مردم در رسیدگی به سایر همنوعان مستضعف، علاوه‌بر حل اثربخش مشکلات نیازمندان در این ایام، بخشی از این مشکل فرهنگی ـ ارتباطاتی را نیز پوشش می‌دهد، ولی به‌نظر می‌رسد باز هم آثار سوء ناشی‌از نگرانی‌های کرونایی در فرهنگ عمومی اجتماع، تا مدت‌ها باقی خواهد ماند.

بستن حرم‌ها و مساجد و تعطیلی هیات‌ها و مجالس دعا و مناجات، علاوه‌بر سلب ظرفیت این مکان‌ها در تنظیم سلامت روحی مردم در این شرایط بحرانی و نیز ظرفیت کاهش بلای کرونا و سایر بلایای پیش‌رو7، باعث هجمه به مجموع اعتقادات مردم شده است. تشویق و تحریز همیشگی مردم برای استغاثه به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و برپایی توسلات تجمعی، این‌بار جای خود را به ماندن در خانه و عدم‌حضور در این مکان‌ها و برنامه‌ها برای جلوگیری از ابتلا به کرونا داده بود.

لذا از هر زاویه‌ای که به مساله نگاه کنیم، وضعیت عادی نیست و هجمه‌های سازمان‌یافته یا طبیعی ناشی‌از وضعیت موجود و تصمیمات متخذه درباره آن، به‌طور فزاینده‌ای وارد جامعه می‌شود.

ضمن اینکه اگر فرض کنیم نگاه دوم (جنگ کرونایی) جدی باشد، ضرورت دارد نسبت ما با آن روشن‌تر شود تا نسبت‌به آن بی‌تفاوت نباشیم و نقش خود را بهتر بازیابی کنیم.

۴- ملاحظات کار در شرایط غیرعادی

بدیهی است برای مقابله با شرایط غیرعادی، به کار غیرعادی یا کار فوق‌العاده نیاز داریم که با وجود دشمن و دشمنی‌ها (که در عرصه‌های مختلف اعم‌از اقتصاد، سلامت و اخلاق به وضوح وجود دارد) از آن به کار و مدیریت جهادی تعبیر و تبدیل می‌شود. در این حالت توجه به این نکات می‌تواند راهگشا باشد:

۴-۱- درواقع کار عادی، برای شرایط عادی می‌تواند به نتیجه قابل‌قبولی برسد، اما در شرایط غیرعادی و با ویژگی‌های عرض‌شده، کار جهادی واجب می‌شود. عمل جهادی، قدم در بابی است که «فتح‌الله لخاصه اولیائه» و در پی آن نصرت و امداد الهی نیز شامل خواهد شد.

هسته محوری داستان چمران‌ها، حسن باقری‌ها، عبدالله والی‌ها، حاج‌قاسم‌ها و کاظمی‌آشتیانی‌ها، عبور از همین کوره‌فرصت‌ها و ورود به عرصه جهاد است. مرحوم کاظمی‌آشتیانی می‌گفت: «می‌خواهم بگویم پرچمدار این مملکت جهاد است. والله‌العلی‌العظیم، مدیرعامل «رویان» خداست؛ ماها عمله خدا هستیم! به‌خدا قسم اینها را جدی می‌گویم. یک چیزهایی اتفاق می‌افتد که من اصلا عرضه این کارها را ندارم. قدوقواره من این چیزها نیست، ولی اتفاق می‌افتد.»

۴-۲- البته ممکن است ما دشمن و دشمنی‌ها را نادیده بگیریم و نسبت‌به آن تغافل کنیم، ولی بدیهی است که دشمن بیکار نخواهد نشست و دشمنی‌ها هم (تا پایان دنیا که جبهه کفر و جبهه حق در مقابل هم قرار دارند) تمام نخواهد شد؛ مَنْ نَامَ لَمْ یُنَمْ عَنْهُ (نهج‌البلاغه، نامه 62)

۴-۳- وقتی جهاد واجب ‌شد، ترک آن عواقبی بسیار خطرناک دارد که در بعضی از آیات و روایات به آن اشاره شده است:

 هرکس آن را از باب بى‌اعتنایى ترک کند، اَلْبَسَهُ اللّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ (خداوند بر او جامه ذلت بپوشاند) وَ شَمْلَةَ الْبَلاءِ (غرق بلا کند)، وَ دُیِّثَ بِالصَّغارِ وَالْقَماءَةِ (به ذلت و خوارى و پستى گرفتار آید)، وَ ضُرِبَ عَلى قَلْبِهِ بِالاْسْهابِ (بر دلش پرده‌هاى بى‌عقلى زده شود)، وَ اُدیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْییعِ الْجِهادِ (دربرابر ضایع کردن جهادْ حق از او گرفته شود)، وَ سیمَ الْخَسْفَ (محکوم به ذلت و خوارى شود)، وَ مُنِعَ النِّصْفَ (محروم از انصاف شود). (نهج‌البلاغه، خطبه 27)

 در سوره مبارکه نحل با تعبیر «کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ» اشاره به افرادی می‌کند که قبلا ایمان داشته‌اند، ولی بعد کفران ورزیده یا کافر شده‌اند. از آنجاکه کفران هم مراتبی دارد و حد اعلای آن ارتداد است، از این آیه می‌شود برای تبیین مفهوم «تعرب بعد الهجره» 8 و به‌قولی «تعرب بعد الجهاد»استفاده کرد. بنابراین کسانی که به آثار و ضرورت جهاد واقف شده‌اند و تکلیف آن را نیز دریافته‌اند، ولی بعدا از آن تخلف می‌کنند و نسبت‌به نعمت جهاد و حفظ اسلام کفران می‌ورزند، دچار «طَبَعَ‌اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ» (نحل/108) می‌شوند.

 عقوبتی شبیه آیه قبل نیز در آیات 73 تا 93 سوره مبارکه توبه ترسیم شده است. پس از امر به جهاد «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ» در آیه 73، دوبار در آیه 87 « طُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ» و آیه 93 «وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لایَعْلَمُونَ» به بیان یکی از مهم‌ترین آثار منفی ترک جهاد و رضایت به همنشینی با متخلفان و نشستگان (در زمانی که جهاد واجب است) اشاره شده است.

۵- کرونا به مثابه جنگ یا زمینه جنگ و مواجهه

به‌هرحال کرونا به‌نوعی به ما حمله (سلامتی–رسانه‌ای) کرده و آثار شدیدی بر جامعه ما داشته است. برای حال یا «فعلا» کرونا نیاز به اقدامات و عملیات متناسب بوده و هست که شیوع آن با هوشیاری، آمادگی و هماهنگی افراد و دستگاه‌ها به‌نحو نسبتا خوبی (نسبت‌به وضعیت جهانی) تاکنون پیگیری و مدیریت شده است. فعالیت‌های حوزه سلامت و جلوگیری از توسعه بیماری و تلاش برای بهبود مبتلایان، طرح ایده راهبردی رزمایش مواسات و فعال شدن گسترده گروه‌های مختلف اجتماعی در سطح کشور برای پوشش آثار منفی اقتصادی کرونا بر نان شب مردم نیازمند، رعایت توصیه‌های بهداشتی توسط آحاد جامعه، حمایت‌های دولتی کوتاه‌مدت برای تامین نیازهای اولیه آسیب‌دیدگان و... نمونه‌هایی از اقدامات «فعلا» برای مقابله با کرونا و ترمیم آثار آن است.

اما لایه اصلی مقابله با کرونا، به نگاه استراتژیک و سیاستگذارانه درخصوص کرونا مربوط می‌شود. در این لایه مهم‌ترین مساله، فهم نقشه دشمن در ایجاد یا سوءاستفاده از بستر کرونا است تا براساس آن طراحی و سازماندهی مناسبی صورت پذیرد. بعضی گمانه‌زنی‌ها از اراده قدرت‌های دنیا در استقرار نظم نوین جهانی و برنامه‌ریزی برای حکمرانی مجازی صحبت کرده‌اند. برخی به قمار اقتصادی آمریکا برای جبران کاهش قیمت و حتی جلوگیری از حذف دلار در معاملات برخی کشورها اشاره کرده‌اند و برخی نیز به بازخوانی و افزایش سهم‌خواهی قدرت در دنیا پرداخته‌اند و تحلیل‌هایی در این‌خصوص ارائه داده‌اند.

مثلا به این تحلیل توجه کنید: چین در دهم دی‌ماه و ایران در 30 دی‌ماه، اولین موارد مشکوک به کرونا را گزارش کرده‌اند. شاخص‌های بازار سرمایه اعم‌از شاخص داوجونز (اقلام برتر بورس نیویورک)، شاخص نزدک و شاخص فوتسی (بورس لندن) در فاصله اعلام چین تا 30 بهمن روندی معمولی (حتی بعضا با شیب رشد کم) را طی می‌کنند9 ولی بعد از 30 بهمن به‌صورت ناگهانی، سقوط‌های 19 تا 23 درصدی را تجربه می‌کنند. شروع کاهش قیمت نفت با اعلام کرونا در چین شروع می‌شود، ولی بعد از اعلام کرونا در ایران و بعد اروپا، به‌طور شدیدی سقوط می‌کند. اما نرخ دلار که پس از اعلام چین شروع به کاهش قابل‌توجهی کرده و تا 30 بهمن به حداقل نرخ خود در یک‌سال گذشته رسیده بود، به‌صورت ناگهانی و پس از اعلام ایران (با وجود آنکه در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم‌ها سهم رسمی در فروش نفت ندارد) روند افزایشی پرسرعتی به‌خود می‌گیرد. (مقصودی و سعیدی، 1399) در این فرض تحلیلی (که دور از واقعیت هم نیست)، برنده این ماجرا کیست و آیا این اتفاقات به‌خودی‌خود و اتفاقی شکل می‌گیرد؟

مثال دیگر، توجه به نقش سازمان بهداشت جهانی است. به‌طور کلی درمورد نقش سازمان‌های بین‌المللی در تکمیل نقشه کلی مدیریت دنیا، حرف‌های زیادی نقل می‌شود که بررسی میزان دقت و صحت آن از توان این مقاله و این نگارنده بیرون است، اما آیا این اطلاعات برای شما عجیب نیست؟ طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، تعداد مبتلایان به مالاریا در سال 2017 حدود 231 میلیون مورد و در سال 2018 حدود 228 میلیون مورد در جهان بوده است. تخمین مرگ‌ومیر سالیانه حدود 405 هزار نفر است که 67درصد آن مربوط به کودکان می‌شود.10در سال 2017 حدود سه تا پنج میلیون نفر به آنفلوآنزای فصلی مبتلا شده‌اند و حدودا 650 هزار نفر بر اثر آن، جان خود را از دست داده‌اند. در این سال، فقط در آمریکا حدود 61هزار نفر مرگ‌ومیر بر اثر آنفلوآنزا ثبت شده است.

بر اساس آمار IDF، در هر هفت ثانیه، یک نفر جان خود را بر اثر دیابت از دست می‌دهد و ۵۰ درصد از این مرگ‌ها (در کل چهار میلیون نفر در سال) در افراد کمتر از 60 سال اتفاق می‌افتد. درحال‌حاضر حدود 463 میلیون نفر دیابتی در سطح دنیا شناسایی شده‌اند و هرچند این بیماری، واگیردار نیست، ولی روند ابتلا و مرگ ناشی‌از آن روبه افزایش است. ولی آیا تابه‌حال شنیده‌اید که شیرینی‌فروشی‌ای در دنیا به این دلیل تعطیل یا حتی محدود شود؟

در سال 2016 در حدود سه‌میلیون مورد مرگ در اثر مصرف الکل (5.3 درصد کل مرگ‌های دنیا) گزارش شده، به‌طوری‌که 7.2 درصد مرگ‌های زودرس مربوط به مصرف الکل و 13.2 درصد مرگ‌های افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله ناشی‌از مصرف الکل بوده است. (حریرچی، 09/07/1397) اما هنوز هم هیچ مشروب‌فروشی‌ای در دنیا تعطیل نمی‌شود و هیچ سازمان جهانی، هیچ برنامه‌ای برای مقابل با این ماده کشنده ارائه نکرده است.

باز هم مثال‌های دیگری از این دست می‌توان از نظر گذراند. اما به‌هرحال، به‌قول نظامی‌ها، برآورد درست از امکانات و توانایی‌های واقعی و عملی خودی، زمین و دشمن، امکان طرح‌ریزی طرح مانورهای قابل‌تحقق و البته منعطف را فراهم می‌کند (جعفری، 1394، ص 503) بدون شناخت زمین بازی و بدون رصد دقیق تحرکات دشمن و مدعیان حاکمیت در دنیا، امکان طراحی قدم‌های بعدی برای ساخت مستحکم یک کشور قدرتمند مستقل و حرکت به‌سمت تحقق تمدن اسلامی وجود نخواهد داشت. رصد دقیق حوادث، اتفاقات و ماجراها در دنیا و تحلیل ابعاد مختلف آنها، نقش مهمی در تعیین درست راهبرد مقابله، مواجهه و تهاجم و تعیین جایگاه آینده کشور خواهد داشت. اصرار این نوشته بر این نیست که به‌قول برخی، «توهم توطئه!» دامن بزند، ولی بخواهیم یا نخواهیم، انقلاب خمینی کبیر، تعادل نظم جهانی مستکبران را برهم زده و برای هر انسان عاقلی، بدیهی است که مدعیان مدیریت دهکده جهانی، از هر فرصتی برای سرنگونی این عامل بی‌نظمی در تمدن مادی آنها (یعنی انقلاب اسلامی) نهایت استفاده را ببرند. از این‌رو «ساده‌انگاری» درخصوص رفتارهای دشمنانه و نداشتن استراتژی فعال در این زمینه، حتما به تحقیر تمدنی منتهی خواهد شد و عواقب آن، علاوه‌بر آثار کنونی، در طول یک دوره تاریخی به‌خوبی قابل‌مشاهده بوده و خواهد بود.

خلاصه آنکه برای مواجهه فعال با کرونا توجه به این دو بخش به‌صورت توأمان لازم است: الف) رصد فعالیت‌های جهانی و تدبیر استراتژی مواجهه و مقابله، و ب) برنامه‌ریزی برای استفاده فعال از بستر بحران جهانی ایجادشده برای صدور و استقرار اهداف انقلاب اسلامی در جهان. مطالعه (علمی و عملی) بحران‌ها در دنیا نشان می‌دهد بحران‌ها، فرصت‌های بزرگی در ایجاد جهش‌های بزرگ تاریخی و حتی سرنوشت‌ساز دنیا فراهم می‌آورند. درست است که ما در این ایام با اقتضائات جدیدی روبه‌رو شده‌ایم و بعضی از معادلات حاکم بر اداره جامعه جابه‌جا شده است، ولی فرصتی هم ایجاد شده که امکان مواجهه فعال با کرونا و تحقق سریع‌تر آرمان‌های انقلاب اسلامی در گام دوم را تسریع کنیم.

۶- مسائل کرونا؛ نمونه‌هایی از عوارض کرونا

بخشی از تدوین نقشه مقابله و مواجهه و مهاجمه کرونایی، شناخت مسائل مهم و اثرگذار ناشی از کروناست. درواقع شناخت و احصای درست این مسائل می‌تواند هم به فهم نقشه دشمن کمک کند و هم به تدبیر برای حل مسائل. البته در اینجا قصد احصای این مسائل را نداریم، ولی نمونه‌هایی از باب مثال بیان می‌شود:

 شاید شما هم رصد کرده باشید که در این روزها کشورهای حوزه مقاومت با فشارهایی روبه‌رو هستند. رژیم صهیونیستی مرتب به سوریه و برخی نقاط حساس آن کشور حمله می‌کند و در رسانه‌های عمومی، برای تنظیم افکار عمومی صهیونیست‌ها، از خود تصویر یک فاتح (خیالی) را ارائه می‌دهد، ولی سوریه از درگیر شدن با آنها اجتناب می‌کند. یمنی‌ها مثلا در آتش‌بس هستند، اما در این ماه‌ها از سوی ائتلاف سعودی، بیش از 100مرتبه بمباران شده‌اند، پاسخی به آنها نداده‌اند و خویشتنداری کرده‌اند. به زعم نگارنده، یکی از مسائلی که دست سوریه و یمن در پاسخ به تجاوزات را بیشتر بسته، همین موضوع کروناست؛ به‌دلیل ضعف نظام بهداشتی در اثر عوارض جنگی و تحریم، مجبورند حداکثر توان را برای مقابله با عوارض سلامتی- اجتماعی مردم‌شان بگذارند و از مقابله مستقیم پرهیز کنند. وضعیت روحی و روانی و افکار عمومی مردم هم امکان همراهی با این موضوع را ندارد.

 همان‌طور که قبلا اشاره شد، اخلاق تعاملی مردم در کشورمان و بسیاری از کشورهای مسلمان لطمه‌ دیده است. ابراز محبت مردم به یکدیگر، صله رحم و بسیاری از مفاهیم دچار اختلال شده است. قبلا به مردم درباره اثر صله رحم بر طول عمر و سلامتی بیشتر گفته بودیم و امروز تشویق می‌کنیم که از ترس احتمالی ابتلا به کرونا درها را روی یکدیگر ببندند. در این میان، تکلیف این روایت برای عموم مردم، چه می‌شود؟

امام‌رضا(ع): یَکونُ الرّجل یَصِلُ رَحِمَهُ فیکونُ قَد بَقِیَ من عمرِهِ ثلاثُ سنین فَیُصَیِّرُها اللهُ ثَلاثینَ سَنَه …؛ چه‌بسا مردی که سه سال از عمرش بیش نمانده، ولی صله رحم به‌جا آورد و خدا به‌خاطر این کار، عمرش را به 30سال افزایش دهد و خدا آنچه را می‌خواهد انجام می‌دهد. (الکافی، ج ۲، ص ۱۵۰)
یا مثلا در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که فِی سُؤْرِ الْمُؤْمِنِ شِفَاءٌ مِنْ‌سَبْعِینَ دَاءً؛ در نیم خورده مومن شفا از ۷۰ بیماری است (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ج۱، ص ۱۵۱). ولی هجمه کرونایی آن‌قدر سنگین بوده که مردم از یکدیگر می‌ترسند و سور مومن که جای خود دارد، از دست یکدیگر هم به‌سختی چیزی می‌گیرند، با اینکه هیچ‌کدام نشانه‌ای از آلودگی به کرونا را هم لزوما ندارند و با رعایت موازین بهداشتی می‌تواند ارتباطات مومنانه با یکدیگر را حفظ کنند.

 ما در هر مصیبتی دست به دامان اهل‌بیت(ع) می‌شدیم و برپایی مجالس و تشکیل اجتماعات پرشور استغاثه و روضه، راهی برای حل مشکلات خود و اطراف‌مان بود. اما الان خبری از روضه‌های دسته‌جمعی نیست و نهایتا به تصاویر مجازی از مجالس اکتفا می‌کنیم (که طبیعتا نمی‌تواند خیلی از افراد را با خود همراه و فضای هم‌افزایی مجالس را فراهم کند) سرآمد این جلسات، برنامه‌های شب‌های قدر است که به‌طور جدی تحت‌تاثیر این موضوع قرار گرفته است. قصه و غصه بزرگ‌تر به مجالس محرم مربوط می‌شود که ممکن است آثار کرونا آن را هم حذف یا محدود کند. حرم‌های اهل‌بیت(ع) هم در هر بلا و مصیبت، پناهگاه اصلی مردم بوده، ولی نسخه‌های تجویزی این روزها، صلاح و سلامتی مردم را در بستن در حرم‌ها دیده است.

البته در این نوشته قصد تعرض به تصمیمات ستاد ملی کرونا را ندارم، ولی شاید نگاه دقیق‌تر و همه‌جانبه‌تر به همه مسائل و ظرفیت‌ها، می‌توانست از ایجاد مشکلات جدید جلوگیری کند یا برخی از آن چیزهایی را که تهدید پنداشته شده، به فرصت تبدیل کند؛ فرصت‌هایی که نسخه‌های جهانی فهمی از آنها ندارند و از الطاف ویژه الهی به پیروان اهل‌بیت(ع) است.11

به‌هرحال آنچه مسلم است، ستاد ملی کرونا که تاکنون همه‌ حمایت‌ها و تقویت‌های لازم از طرف مسئولان عالی نظام، رسانه‌های داخلی و مردم را داشته، از همه ظرفیت‌ها (که البته کار پرزحمتی است) برای رسیدن به تصمیم درست‌تر استفاده نکرده و با نیت صادقانه برای حفظ سلامتی جسم مردم (که تخصص پزشکان و مسئولین فعلی ستاد ملی مقابله با کروناست)، متاسفانه حفظ سایر سلامتی‌های حیاتی روحی و اعتقادی آحاد جامعه را به اندازه کافی درنظر نگرفته است.

 برخی فعالیت‌های دینی– اجتماعی مثل راهپیمایی روز قدس، نماز عید فطر و راهپیمایی اربعین از ظرفیت‌های بزرگ قدرت‌نمایی جامعه شیعی و مسلمانان است که عملا سرنوشت آنها در هاله‌ای از ابهام است و کرونا (یا عوامل پشت‌پرده آن!) ممکن است بتوانند این نمایش قدرت اسلام را مهار کنند.

 گفته می‌شود کاهش ارتباطات تجاری کشورها با یکدیگر و امکان طولانی شدن محدودیت‌های کرونایی، ممکن است بعضی کشورها را در تامین مواد غذایی با مشکل روبه‌رو کند؛ حتی تحلیل‌هایی از امکان وقوع قحطی در برخی مناطق دنیا گزارش شده است. هرچند دولت ایران از عدم نگرانی در این خصوص خبر داده و بافت دینی و بومی عموم مردم در کشور نیز از فرهنگ احتکار دور و به فرهنگ مواسات در مواقع بحران نزدیک است، ولی حجم فشار تبلیغاتی مدیریت‌نشده به مردم در بلندمدت (با هدف مدیریت بیماری) در کنار امکان طراحی عملیات‌های خرابکارانه فرهنگی-اجتماعی از سوی معاندان در بستر کرونا برای تخریب آرامش موجود، می‌تواند سرنوشت دیگری را رقم بزند.

۷- اقتضائات جنگ کرونایی

مقابله با عوارض کرونا، نیاز به کار جدی دارد و با پرسه‌زنی‌های عادی، علمی و شبه‌علمی کاری از پیش نخواهد رفت. موفقیت در این جنگ بعد از پذیرش مبنای فرهنگ جهادی در این حوزه، نیاز دارد به:

 تشکیل جبهه برای افزایش هم‌افزایی و پیشروی ماموریتی؛ آفت بسیاری از کارها، ابتر بودن آنهاست و ابتر بودن کارها هم عموما ناشی از نبود نیروهای پای‌کار، نشناختن انرژی‌های فعال در آن حوزه یا نداشتن ارتباط و انسجام تشکیلاتی با یکدیگر است. در مقابلِ جبهه دشمن، نیاز به هوشمندی در شناسایی و کار دشتبان داریم؛ با کار انفرادی در غارهای تنهایی، کاری از پیش نخواهد رفت.

 بار معنوی مبنا؛ فعالان جبهه مقابله با جنگ‌های جدید، مانند رزمندگان دفاع مقدس و مدافعان حرم نیاز دارند به بار معنوی مبنا تا در سایش حوادث و سختی‌ها، کم نیاورند و زمینه را برای جلب امدادهای الهی بیشتر فراهم کنند.
 نقشه و کالک عملیاتی؛ هم برای مواجهه دفاعی و هم برای مواجهه فعال با موضوع کرونا لازم است. با فرض تشکیل جبهه و ایجاد قرارگاه‌های راهبردی و عملیاتی، داشتن نقشه و کالک عملیاتی، یک ضرورت اولیه است و بدون آن اغلب، سرگردانی نصیب افراد خواهد بود و انرژی‌هایشان هدر خواهد رفت. به قول شهیدحسن باقری، «آنچه نیروها را خسته می‌کند، کار زیاد نیست، بلکه بی‌برنامگی و گیجی است» و بدیهی است که نقشه داشتن، گام مهمی برای برون‌رفت از این حالت است.

۸- حرف آخر

پیشروی انقلاب اسلامی در مرزهای تمدنی و عبور از 40سالگی، قطعا به حساسیت بیشتر جبهه کفر و تلاش بیشتر برای مقابله و دشمنی با انقلاب اسلامی منجر شده است. هر طراحی احتمالی از سمت دشمن، نباید غیرممکن انگاشته شود و دایره «وَ اَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ» (در همه ظرفیت‌های علمی و اجرایی نظامی، دولتی و مردمی) باید توسعه پیدا کند تا هم آمادگی مقابله وجود داشته باشد و هم «تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُم وَآخَرینَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ یَعلَمُهُم» (انفال/60) تحقق پیدا کند.

داستان‌هایی مثل کرونا و امثال آن، فرصت‌هایی است برای تعیین جبهه و موقعیت در پیچیدگی‌های آخرالزمانی دنیا. کسانی که این بارقه‌هایی از این جنگ را درک کرده‌اند، مسئولند و به اندازه فهم خود، زمینه برای رشد یا سقوط را فراهم می‌کنند. درواقع حکم اینان از حکم قاعدین جدا می‌شود یا در صف مجاهدین قرار می‌گیرند یا در صف متخلفان از جهاد! مجاهدان جنگ را جدی می‌گیرند و ماموریت‌هایشان را براساس جنگ با اولیای کفر و طاغوت و مستکبران عالم برنامه‌ریزی می‌کنند. همه تلاش‌شان را در آن مسیر به‌کار می‌گیرند و پس از خرج همه ظرفیت‌ها مضطر می‌شوند، متوسل می‌شوند و به لطف خدا، وسع‌شان افزایش پیدا می‌کند و مسئولیت بیشتری در جبهه حق برعهده می‌گیرند. متخلفان هم در حیرت و گیجی (تیه) به سر می‌برند، حتی ممکن است دچار عقبگرد شوند و نهایتا دچار ناشکری و کفران خواهد شد، الا اینکه خدا به آنها رحم کند.

منابع:
1- قرآن کریم
2- نهج‌البلاغه
3- ابن‌بابویه، محمد بن علی (1364) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: الشریف الرضی
4- جعفری، محمدعلی (1394) کالک‌های خاکی، تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ چهارم
5- زارع، بیدکی و بلالی مود، مهدی (1394) بیوتروریسم و جنگ‌افزارهای بیولوژیک، از گذشته تا امروز: یک مطالعه مروری کلاسیک، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دوره 22، شماره 3، پاییز 1394، صص 198-182
6- زمانیان، محمدعلی (1398) داستان رویانا: تاریخ شفاهی دکتر سعید کاظمی آشتیانی در پژوهشگاه رویان
7- قاسمیان، غلامرضا (1397) ماشین حساب‌ها درست کار نمی‌کنند، فصلنامه مدیریت جهادی، شماره 1، صص 63-58
8- کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق.)، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، جلد دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه
9- مقصودی، حمید و سعیدی، علی (1399) گزارش حکمرانی اقتصادی در مواجهه با پدیده کرونا، قم: موسسه احیاگران مسیر قصد
10- موسوی نسب، سید جعفر (1385) ابتلاء و آزمایش انسان در قرآن، چاپ اول
11- https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/world-malaria-report-2019 گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره مالاریا
12- https://www.isna.ir/news/97070905079  مصاحبه ایرج حریرچی (معاون وزیر بهداشت)

پی‌نوشت:
1-  وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنْکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ (محمد/31)، وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِین)(عنکبوت/3)؛ وَلِیَبْتَلِیَ اللَّهُ مَا فِی صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُور (آل عمران/154)
2-  الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ (ملک/2)
3-  وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون)(اعراف/168)
4-  حضرت امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: گرچه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاه‌تر است، ولی آنها را امتحان می‌کند تا کارهای خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است، از آنها ظاهر گردد. (نهج‌البلاغه، قصار/93)
5-  برای مطالعه بیشتر ر.ک.: زارع و بلالی مود، 1394
6-  برای مطالعه نامه ر.ک: نامه بیش از 100 نفر از متخصصان ریه، بیماری‌های عفونی، ویروس‌شناسی و... به روسای کشورهای منطقه برای مقابله با حملات بیولوژیک، خبرگزاری تسنیم، 29 اسفند 1398
https://tn.ai/2226792
7-  حضرت امام سجاد(ع): ألدُّعاءُ یَدْفَعُ الْبَلاءَ النَّازِلَ وَما لَمْ یَنْزِلْ (الکافى، ج2، ص 469)
8-  برای مطالعه بیشتر، ر.ک: (قاسمیان، 1397)
9-  تا این تاریخ (حدفاصل دهم تا سی‌ام دی‌ماه)، کرونا در حدود 19 کشور اعم‌از ایالات‌متحده، آلمان، فرانسه، کره‌جنوبی، هند و... مشاهده شده بوده است.
10-  ر.ک: گزارش مالاریا در تارنمای سازمان بهداشت جهانی
11- حجت‌الاسلام مروی، تولیت آستان قدس رضوی نیز اخیرا گلایه کرده بودند که «در دلسوزی مسئولان هیچ‌تردید نداریم، اما از مسئولان محترم درخواست داریم به نظرات آستان‌های مقدس نیز توجه داشته باشند، اعتاب مقدسه پیچیدگی‌ها و ظرافت‌هایی دارد که آنهایی که در این اماکن مقدسه خدمت نکرده و حضور فعال نداشته‌اند به آن پیچیدگی‌ها آشنایی ندارند، قطعا تصمیم درست زمانی اتخاذ می‌شود که نظرات اعتاب مقدسه نیز در این تصمیم‌گیری‌ها موثر باشد. ما نمی‌گوییم دستورالعملی را که توسط اعتاب مقدسه تدوین شده است، تصویب کنید، کارشناس این امر شما هستید اما کارشناس حرم‌های مطهر ما هستیم، تصمیم نهایی با شماست اما از نظرات ما استفاده کنید یا حداقل آنها را بشنوید، تا بتوانیم غصه از دل میلیون‌ها محبت اهل‌بیت(ع) برداریم.» (22/02/1399، آیین نام‌گذاری صحن امام‌حسن‌مجتبی(ع))