به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «اسلحه » و «مواد مخدر » دو شاخه از تجارت جهانی هستند که طرفداران زیادی هم دارند. گفته می شود تجارت اسلحه از نظر سودآوری، یکی از بزرگترین رقم تجارت جهانی را تشکیل می دهد. براساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین الملل استکهلم، بخش عظیمی از این تجارت در انحصار ایالات متحده آمریکاست. این کشور در سال 2018 به تنهایی ۵۹ درصد از فروش تسلیحات جهان را دراختیار داشت و توانست از بازار 420 میلیارد دلاری تسلیحاتی، 247 میلیارد دلار درآمدزایی داشته باشد. بین شرکت های آمریکایی سازنده سلاح، شرکت لاکهید مارتین (یکی از بزر گترین پیمانکاران صنایع جنگ افزاری جهان) با 47.2 میلیارد دلار در رتبه نخست قرار دارد. در میان تولیدات متنوع این شرکت، جنگنده های اف- 16 مشتری های زیادی دارد. از این سری هواپیما بیش از 4 هزار و 500 فروند تولید شده و در خدمت نیروی هوایی 25 کشور دنیا قرار گرفته است. با وجود اینکه اف- 16 توانسته سهم 15 درصدی از کل هواپیماهای دنیا را به خود اختصاص دهد اما در چند سال گذشته و به ویژه پس از هدف قرار گرفتن 3 فروند جنگنده اف- 16 در یمن و سوریه، ضعف این جنگنده ها افشا شده است.

اما جدا از این ضعف، آمریکا در قرارداد فروش جنگنده به کشورها، از آنها کلاهبرداری می کند و در بازار انحصاری دراختیار چند کشور، با وجود دریافت هزینه، بسیاری از قابلیت های این جنگنده را برای خریدار فعال نمی کند. این موضوع انتقاد ماهاتیر محمد نخست وزیر سابق مالزی را به دنبال داشته است. مالزی با وجود اینکه چندین پیشنهاد برای خرید جنگنده از فرانسه و روسیه داشت، درنهایت از آمریکا جنگنده خرید اما حالا ماهاتیر محمد می گوید کشورش از هواپیماهای اف- ۱۶ آمریکایی صرفا برای نمایش های هوایی می تواند استفاده کند.

به گزارش تسنیم، او در گفت وگو با شبکه تلویزیونی الجزیره تصریح کرد: «مسئولان مالزی فهمیده اند که آمریکا هواپیماهای اف- 16 را بدون کدهای اصلی و برنامه نویسی کامل -که به مالزی امکان استفاده از همه توانمندی های این هواپیما از جمله توانمندی رزمی را بدهد- به آنها فروخته است. »

این سیاستمدار کهنه کار افزود: «برای مسئولان مالزی روشن شد اگر بخواهند از هواپیمای اف- 16 برای اهداف رزمی علیه هر کشوری استفاده کنند، باید به آمریکا مراجعه کنند و حتی این کارشناسان آمریکایی هستند که این هواپیما را برای آنها برنامه نویسی می کنند و این امر به معنای هزینه ای افزون بر قیمت هواپیما است. همچنین تصمیم برای استفاده رزمی از این هواپیما هم در گرو خواست آمریکاست. در سایه این وضعیت، مسئولان مالزی دریافتند تنها استفاده ای که می توانند از هواپیمای اف- 16 بکنند، به کارگیری آن در نمایش های هوایی است. » وی اشاره کرد نمی داند آیا آمریکا با همه کشورهای جهان –به استثنای رژیم صهیونیستی- با همین سیاست برخورد می کند؟

جنگنده هایی برای بزم

بررسی صحت ادعای ماهاتیر محمد خیلی پیچیده نیست و کافی است به کنکاش در خرید جنگنده های اف- 16 توسط سایر کشورها پرداخته شود. نکته مهم در سخنان نخست وزیر مالزی، این است که گویا مقامات نظامی این کشور تا لحظه استفاده از این جنگنده، از محدودیت های اعمال شده در آن خبر نداشتند و طرف آمریکایی هم این مساله را عنوان نکرده است. مقامات نظامی مالزی با توجه به مذاکرات دوجانبه، گمان می کردند جنگنده تحویلی به آنان تفاوتی با جنگنده هایی که آمریکا به سایر کشورها می فروشد، ندارد اما حالا متوجه شدند که اف- 16 خریداری شده مالزی، فاقد قابلیت های نظامی است و مالزی علاوه بر هزینه ای که برای خرید جنگنده پرداخت کرده است، باید هزینه ای هم برای کدهای این جنگنده پرداخت کند. با این وجود مشخص نیست آمریکا حاضر به فروش کدهای جنگنده به کشور متقاضی شود یا خیر.

با این حال، آنچه ماهاتیر محمد گفته، موضوع پنهانی نبوده و سال ها قبل و در جریان تجاوز ائتلاف سعودی به یمن، به صورت جدی در رسانه ها مطرح شد. در جریان این جنگ، ارتش و کمیته های مردمی یمن موفق شدند در دو سال 2015 و 2017 دو جنگنده اف- 16 را که اولی متعلق به مغرب و دیگری اردن بود، سرنگون کنند. پس از این بود که روزنامه رای الیوم با اشاره به هدف قرار گرفتن این جنگنده ها، به نقل از کارشناسان نوشت آمریکا نسخه های غیرپیشرفته هواپیماهای اف- 16 را به برخی از دولت های عربی نظیر مصر و مغرب و اردن فروخته است. 

به نوشته این روزنامه «این نسخه های هواپیماهای اف- 16 دارای توان محدودی هستند؛ به گونه ای که از یک سو جنگنده های اف- 16 اردن و مصر خطری برای اسرائیل به شمار نمی روند و جنگنده های اف- 16 مغرب نیز خطری به عنوان مثال برای اسپانیا و پرتغال به شمار نمی روند، و ازسوی دیگر نمی توانند نقش موثری در یکسره کردن نبردها در جهان عرب ایفا کنند.» اگرچه می توان جنگنده های اف- 16 را ستون نیروی هوایی رژیم صهیونیستی و آمریکا به حساب آورد اما نسخه های این جنگنده که به کشورهای عربی فروخته می شود، با محدودیت عملکرد راداری و ضعف سیستم هدایت الکترونیکی در ضربه زدن به اهداف دشمن و محدودبودن حجم باک بنزین روبه رو هستند تا قادر نباشند مسافت زیادی را برای ضربه زدن به اهداف دوردست طی کنند.

 رای الیوم این گونه نتیجه گیری کرد که جنگنده های اف- 16 ارتش های عربی تنها 30 درصد توان نظامی را درمقایسه با جنگنده های اف- 16 نیروی هوایی ارتش آمریکا یا رژیم صهیونیستی دارا هستند. آمریکا برای فروش تسلیحات و جنگنده هایش، چنین موضوعی را اعتراف نمی کند و تلاش می کند با بزرگنمایی و تبلیغات گسترده، مشتری های بیشتری برای خود دست وپا کند. این البته برای کشورهایی است که توان مقاومت دربرابر خرید تسلیحات آمریکایی را دارند.

اندونزی، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و عراق که بودجه نفتی اش به طور دائم در فدرال رزرو آمریکا انباشته می شود، به راحتی نمی توانند از زیر بار خرید تسلیحات آمریکایی شانه خالی کنند. برهمین اساس هم آمریکا هر سلاح و جنگنده ای با هر سطح توانایی که صلاح بداند دراختیار آنها قرار می دهد. جنگنده هایی که آمریکا به عراق تحویل داده است، از تمام جنگنده های دیگر-حتی جنگنده های عربستان و امارات- ضعیف شده تر هستند. عراق در ابتدا قرارداد خرید 18 فروند جنگنده اف- 16 مدل IQ به ارزش 4 میلیارد و 200 میلیون دلار امضا کرد که شامل تسلیحات، قطعات یدکی و آموزش پرسنل نیز می شد. از این جنگنده که درحال حاضر از پرطرفدارترین مدل نیز هست در یونان، مصر، ترکیه، پاکستان و رژیم صهیونیستی استفاده می شود.

براساس گزارشی که مشرق منتشر کرده، جنگنده های عراقی از جنگنده های کشورهای عربستان و امارات ضعیف ترند و همه این جنگنده ها دربرابر جنگنده های رژیم صهیونیستی فاقد کارایی هستند. در بخش تسلیحات هوا به سطح این جنگنده، جنگنده های عراقی فاقد بمب های هدایت ماهوار های سری JDAM ، مهمات هدایت ماهواره ای و موشک های ضدرادار و کروز هوا پرتاب هستند. علاو ه بر این، جنگنده های عراق توان حملات دورایستا نیز ندارند تا آنها مجبور باشند برای درگیری به اهداف نزدیک شوند. این جنگنده ها با قابلیت محدود درحالی با تاخیر به عراق واگذار شده که رژیم صهیونیستی از این جنگنده با تمام قابلیت ها و کدهای عملیاتی بهره می برد.

مدل جنگنده برای تانک آبرامز

سفارش خرید تسلیحات به آمریکا براساس قابلیت آنها در نبردهای مختلف انجام می گیرد اما آمریکا در فروش محصول، مدل ضعیف تری را به مشتری های خود ارائه می دهد. درکنار جنگنده های اف- 16 ، این کشور در فروش تانک های «آبرامز » نیز از همین شیوه استفاده کرده است. تانک آبرامز، نخستین بار در جریان عملیات «توفان صحرا » وارد نبرد شد. در این عملیات، تانک های تی- 72 عراقی به تانک آبرامز نزدیک می شدند و به آن شلیک می کردند اما گلوله های توپ در زره آبرامز نفوذ نمی کرد. درمقابل اما این تانک آمریکایی توانست حجم زیادی از تانک ها و زره پوش های عراقی را نابود کند. آمریکا سال 2003 و در تجاوز به عراق نیز از همین زره پوش استفاده کرد و ارتش عراق را زمین گیر کرد. در سال های پس از اشغال عراق، هیچ عاملی جز بمب های کنار جاده ای نتوانست این زره پوش سنگین را آنهم تنها در چند مورد زمین گیر کند. عملکرد نسبتا عالی تانک آبرامز باعث شد بسیاری از کشورها ازجمله مصر، کویت، عربستان سعودی، عراق و استرالیا برای خرید این زره پوش با آمریکا قرارداد امضا کنند.

عراق از تانک های خریداری شده در نبرد با داعش استفاده کرد و در کمال ناباوری متوجه شد این زره پوش با موشک های پیشرفته زمین گیر می شود. اما از عراق جالب تر اتفاقی است که برای تانک های آبرامز سعودی افتاد. ریاض از این تانک در نبرد با یمن استفاده کرد. یمنی ها به جای موشک های پیشرفته توانستند این زره پوش 5 میلیون دلاری را با موشک های ضدزره 40 سال پیش هدف قرار دادند. پس از این بود  که مشخص شد آمریکا در زره آبرامزهای فروخته شده به کشورها، لایه زره اورانیومی که حفاظت از تانک را افزایش می دهد، حذف کرده است.

قواعد فروش سلاح در جهان

سلاح های پیشرفته و بازار آنها دارای ویژگی هایی خاص است. کشورهای صنعتی تولیدکننده سلاح معمولا پیشرفته ترین سلاح های ساخته شده خود را به دیگر کشورها -حتی متحدان نزدیکشان- صادر نمی کنند. این عدم صادرات می تواند شامل کل یک سلاح یا بخش هایی از فناوری یک سلاح شود. برای مثال صادرات جنگنده نسل پنجم آمریکا به نام اف- 22 رپتور به طور مطلق ممنوع است.

درمواردی دیگر کشورها درصورت صادرات سلاح آنها را ضعیف کرده و سپس به مشتریان تحویل خواهند داد. کاری که شوروی سابق درباره جنگنده های میگ- 29 خود می کرد. شوروی تنها مدل mig -A29 خود را صادر کرد و از فروش نمونه های پیشرفته تر آن مانند mig-S 29 خودداری می کرد. برخی از سلاح ها مانند جنگنده ها می توانند در یک نوع دارای بازه تفاوت بسیار زیادی باشند. زیرا جنگنده از اجزای متعدد و مجزایی ساخته شده است که تفاوت در عملکرد هرکدام از آنها باعث تغییر توانابی های آن خواهد شد. یک جنگنده دارای اجزای اصلی شامل موتور، رادار و اویونیک است که در یک جنگنده می توانند طیف مختلفی از چنین اجزایی را با توان های مختلف شامل شوند. درصورت استفاده از موتور یا رادار پیشرفته تر قطعا جنگنده توانایی های بیشتری خواهد داشت. اجزای دیگر جنگنده مواردی مانند سیم کشی های مربوط به حمل موشک های مختلف، سامانه های جلونگر فروسرخ و همچنین قابلیت سوختگیری هوایی است که یک جنگنده می تواند حتی از اساس فاقد آنها باشد و براساس توافق میان فروشنده و خریدار این قابلیت ها می توانند به جنگنده افزوده شوند. یک جنگنده اگر دارای سیم کشی های مربوط به شلیک موشک های دو رایستا باشد می تواند از فاصل های چندده کیلومتری در ارتفاع بالا، با دقت بالا و بدون مطلع شدن دشمن، هدف خود را نابود کند. در این شرایط جنگنده بدون آنکه وارد خط پدافندی دشمن شود، ماموریت خود را به سلامت به پایان می رساند. اما اگر یک جنگنده فاقد سیم کشی و قابلیت شلیک سلاح های دورایستا باشد، باید ضمن پذیرفتن ریسک روبه رو شدن با موشک ها و توپخانه پدافندی دشمن، خود را به بالای سر هدف رسانده و موشک های خود را برسر آن رها کند. در این حالت جنگنده باید ارتفاع خود را برای شیرجه روی هدف کاهش دهد که احتمال آسیب پذیری خود را دربرابر انواع پدافندها بالا می برد؛ همچنین استفاده از بمب های پرتاب شونده دقت حمله را پایین خواهد آورد.

درسوی دیگر چنین حمل های دشمن را به سرعت آگاه کرده و جنگنده حمله کننده احتمالا در مسیر بازگشت با جنگنده های شکاری دشمن روبه رو خواهد شد. این فرق وجود قابلیت شلیک سلاح های دورایستا روی یک جنگنده با نبود آن است. این مساله درمورد دیگر اجزای یک جنگنده یا سلاح های آن نیز صادق است. اگر رادار یک جنگنده قابلیت نقش هبرداری از سطح زمین یا به اصطلاح «SAR» را داشته باشد، می تواند در ارتفاع پایین و در پناه عوارض زمینی مانند کوه ها به هدف خود نزدیک شود. در این صورت رادارهای دشمن از شناسایی جنگنده حمله کننده ناتوان خواهند بود. تمام این قابلیت ها را یک جنگنده اف- 16 ساخت آمریکا یا میراژ- 2000 ساخت فرانسه می تواند داشته یا نداشته باشد. مورد دیگری که به یک جنگنده توان می دهد، نوع تسلیحات خریداری شده برای آن است. گاهی کشور فروشنده راضی به فروش سلاح هایی خاص به همراه یک جنگنده نمی شود. این اقدام را آمریکایی ها در فروش جنگنده های FQ-16 به عراق انجام دادند. آنها به جای فروش موشک میانبرد هوابه هوای AIM -120 آمرام، به عراق موشک قدیمی و تقریبا منسو خشده AIM-7 اسپارو را تحویل دادند. حتی همین موشک ها نیز مدل های مختلفی با برد و سرعت های مختلف دارند. نمونه های سری A از موشک هوابه هوای AIM-120 آمرام دارای بردی بین 55 تا 75 کیلومتر هستند اما سری C از این موشک بردی معادل  105 کیلومتر دارند. این مساله به این معناست که جنگند های که سری C را حمل می کند می تواند قبل از آنکه در محدوده هدفگیری جنگنده حامل موشک سری A قرار بگیرد، این جنگنده را مورد هدف قرار دهد.

کشورهای صادرکننده سلاح با توجه به سیاست هایشان، میزان نزدیکی کشور خریدار به خود و پول پرداختی انواع مختلفی از قابلیت ها را روی سلاح های خود سوار می کنند. در دهه 1980 میلادی درحالی که جنگنده MIG-23 تحویلی به عراق از سوی شوروی به زحمت به جنگنده های F-4 دراختیار ایران برابری می کرد، جنگنده های MIG-23 و MLD تحویلی به سوریه و کر هشمالی با جنگنده های FA-16 برابری می کردند. این درحالی بود که جنگنده F-4 در سال 1960 و جنگنده F-16 در سال 1978 به صورت رسمی وارد خدمت شده بودند و بین آنها یک نسل فاصله وجود داشت. برخورد دوگانه شوروی با عراق در شرایطی بود که بغداد در دهه 80 درگیر جنگی گسترده با ایران بود اما مسکو نمونه های ضعیف تر از جنگنده های خود را با قیمتی بالا به این کشور می داد.

* نویسنده: سیدمهدی طالبی، روزنامه نگار