گزارش «فرهیختگان» از نظر استادان مختلف دنیا درباره دگرگونی نظام آموزشی دانشگاه‌ها بعد از بحران کرونا
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، از زمانی که ویروس جدید کرونا در دنیا شیوع پیدا کرد، گمانه‌زنی‌ها درباره همه چیز آغاز شد. یکی از حوزه‌هایی که به‌شدت تحت تأثیر این ویروس قرار گرفت، آموزش عالی کشورهای دنیا بود و این مساله، بسیاری از دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشاند. در این میان، آموزش آنلاین و از راه دور جایگزین کلاس‌های آموزشی دانشگاه‌ها شد و این‌گونه بود که حتی دانشجویان بین‌المللی هم توانستند از کشورهای خود این ترم دانشگاهی را پشت سر بگذارند. مساله‌ای که بیش از هر چیز ذهن‌ها را به خود جلب می‌کند، تغییراتی است که به‌دنبال شیوع کرونا در دنیا رخ داده و برخی دانشمندان بر این باورند که این تغییرات حتی با پایان یافتن همه‌گیری کرونا به دوام خود باقی است و تمام شدنی نیستند. این اعتقاد درباره دانشگاه‌ها هم صدق می‌کند و بسیاری از مفسران پیش‌بینی کرده‌اند که بعد از پایان یافتن شیوع کرونا در دنیا، وضعیت آموزش عالی دیگر مانند قبل نمی‌شود. اما واقعیت اینجاست که کارشناسان، این تغییرات و تأثیرات را فراتر از آن چیزی می‌دانند که ما از تأثیر آنی کووید- 19 در جذب دانشجویان بین‌المللی در سال تحصیلی آینده دانشگاه‌ها داریم.
از دروس عملی تا دانشجومحوری
با ظهور ویروس کرونا، موج جدیدی از آینده آموزش عالی در دنیا به‌راه افتاده است به‌طوری که افراد مختلف، نظرات گوناگونی را در این باره مطرح می‌کنند؛ به‌عنوان مثال، «سر استیو اسمیت»، معاون دانشگاه اکستر معتقد است تغییراتی که کرونا تغییراتی اساسی در تدریس، تحقیق و نیز مدیریت دانشگاه‌ها به‌جا می‌گذارد اما از سوی دیگر، «سر آنتونی سلدون» معاون دانشگاه باکینگهام معتقد است که بعد از پایان این شرایط، دانشگاه‌ها تغییراتی همیشگی را تجربه خواهند کرد. بسیاری از مفسران هم برای خوشایند ما هم که شده، دیدگاه‌هایی آرمان‌گرایانه را مطرح کرده‌اند. «لیز لایت فوت» یکی از کارشناسان روزنامه گاردین که همواره دید مثبتی به همه چیز دارد و بر این باور است که بحران به‌وجود آمده در دنیا نه‌تنها برابری موضوعی را در سیستم آکادمیک دنیا ایجاد می‌کند، بلکه دروس را از حالت تئوری صرف خارج کرده و بیشتر آنها را به سمت عملی هدایت می‌کند. اما در این میان، بسیاری هم بر این عقیده‌اند که ویروس کرونا، دانشگاه‌ها را به سمت‌وسویی سوق می‌دهد که شیوه تدریس دگرگون شده و یادگیری دانشجومحور می‌شود؛ همان‌گونه که در ماه‌های گذشته دانشگاه‌ها مجبور به برگزاری کلاس‌های آنلاین شده بودند.
«بروس مک فارلان»، استاد دانشگاه بریستول انگلیس در گزارشی که در «تایم» نوشته می‌گوید: «من معتقدم که احتمال بروز هر دو حالت بعد از تمام شدن شیوع ویروس کرونا در سیستم آموزش عالی دنیا وجود دارد اما شک و تردیدهای جدی هم در این مورد دارم.» به‌طورکلی، ریشه‌های تاریخی عمیقی در شکاف آکادمیک/ حرفه‌ای در فرهنگ آموزشی انگلیس وجود دارد که مارتین وینر، نویسنده و رئیس گروه تاریخ دانشگاه رایس حدود 40 سال پیش از آن به «فرهنگ انگلیس و افول روح صنعتی» اشاره کرده بود و این دقیقا مساله‌ای است که درحال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا نمود پیدا کرده است. واقعیت اینجاست که تغییرات به‌وجود آمده کمتر از آن چیزی است که تصورش را می‌کنیم. به گفته آلیسون وولف، استاد مدیریت بخش دولتی کالج سلطنتی لندن، مدارک تحصیلی و به‌دست آوردن آن همیشه ایده خوبی برای افراد محسوب می‌شود و به‌طور قطع، بعد از این اتفاقات اخیر همچنان به قوت خود باقی است و یکی از انگیزه‌های اصلی برای تحصیل در دانشگاه به‌شمار می‌رود.
این گمانه‌زنی درباره بروز تغییرات احتمالی و جهت‌گیری سیستم آموزش عالی به یادگیری آنلاین هم به همان اندازه ناقص است و نمی‌توان آن را حتمی قلمداد کرد. قطعا ویروس کرونا، سیستم آموزش عالی را به نمونه‌ای کامل از یادگیری دانشجومحور تبدیل نخواهد کرد. در بسیاری از دانشگاه‌های انگلیس، شرایط یادگیری مجازی منبعی عظیم برای دور ریختن کتاب‌ها و متن‌های کاغذی سخنرانی است. استفاده از فعالیت‌های تعاملی و دانشجومحور حداقل‌هایی هستند که در یادگیری مجازی اتفاق می‌افتند. اما دانشگاه هنگ‌کنگ بعد از ماه‌ها آموزش آنلاین و تعامل مجازی دانشجویان و استادان بیش از هر دانشگاه دیگری در دنیا به ارزش و اهمیت تدریس چهره به چهره در نظام آموزش عالی پی‌برد. اما مک فارلان معتقد است که در نظام آموزش عالی بیشتر از آنچه به بدبینی نیاز داریم، باید خوش‌بین بود. در پایان این همه‌گیری، آن‌گونه که پیش‌بینی می‌شود، دانشگاه‌ها با کاهش تقاضای دانشجویان برای حضور در دانشگاه مواجه خواهند شد. اما پیش از آن فرض بر آن بود که هزینه‌های بالاتر، ریشه در تقاضای بیشتر دارد مانند اتفاقی که در اجرایی شدن شهریه‌های دانشگاهی در سال 1998 در انگلیس افتاد؛ اما به‌نظر می‌رسد که این فرضیه هم نادرست بوده است.
بحران تاریخی دانشگاه‌ها
مساله بحران در دانشگاه‌ها سابقه‌ای بس طولانی دارد. منتقدان سیستم آموزش عالی و نظام آکادمیک همیشه در بحث آموزش عالی از واژه بحران استفاده کرده‌اند تا راحت‌تر بتوانند حساس بودن ضرورت‌های این نظام را منتقل کنند. حتی می‌توان نوشته‌هایی درباره بحران‌های دانشگاهی را مربوط به 70 سال پیش را هم مشاهده کرد. بنابراین، بروز بحران در دانشگاه‌ها تنها مربوط به شرایط کرونایی و حتی بعد از پایان یافتن آن نیست و تاریخچه‌ای دراز دارد. بحران‌های احتمالی همواره پیش‌بینی‌هایی را هم با خود داشته اما اغلب با بدبینی‌هایی نسبت به آینده همراه بوده است. از نمونه‌های این پیش‌بینی‌های بدبینانه می‌توان به از بین رفتن ارائه سخنرانی، از بین رفتن رشته‌های علوم انسانی یا استدلال‌هایی مبنی‌بر افزایش دانشجویان و افت استانداردهای آموزشی اشاره کرد که همگی این موارد اغراق‌آمیز بودن این واقعیت‌ها را اثبات کرده‌اند.
درواقع مک فارلان، پیشگویی درباره تأثیرات درازمدت ویروس کووید- 19 روی آموزش عالی را بسیار دشوار می‌داند. او به این نکته اشاره می‌کند که اگر صرفا بخواهم با بیان ریزه‌کاری‌هایی خودم را نشان دهم، باید به تأثیر عمیق این ویروس روی فرآیندهای کنونی بپردازم، مانند تأثیر روی رشد قراردادهای صرفا آموزشی؛ اما درحقیقت این‌گونه نیست. بسیاری از دانشگاه‌ها از این عبارات برای پیشبرد استراتژی‌های فعلی خود استفاده می‌کنند تا بتوانند یافته‌های کارآمد خود را در راستای جذب استاد و ارائه دروس به دانشجویان خود به‌کار گیرند. این قبیل دانشگاه‌ها بر این باورند همان‌طور که گفته شد، هرگز یک بحران خوب را از دست ندهید. او در ادامه گزارش خود به این نکته اشاره می‌کند که تأثیر عمیق و آسیب‌زننده کرونا بر بدنه دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی امری انکارناپذیر است. وقتی در میانه یک توفان قرار داشته باشید، طبیعتا صدماتی هم به شما وارد می‌شود اما یکی از درس‌هایی که می‌توان به لحاظ تاریخی از چنین بحران‌هایی گرفت این است که وقتی اغلب مردم از این موضوع حرف می‌زنند که هیچ چیز مانند قبل نمی‌شود، به این عادت می‌کنند که سریع‌تر به زندگی عادی خود برگردند پس خیلی هم جای نگرانی نیست. اگرچه تصور دوباره آینده از زمانی که در آن قرار داریم، مساله‌ای غیرعادی تلقی نمی‌شود، اما دنیایی که پیش روی ماست به‌طور قطع از آنچه در ذهن ما می‌گذرد، تفاوت‌های کمتری دارد. تنها کاری که باید انجام دهیم این است که به اعصاب خود مسلط باشیم و از پذیرش پیش‌بینی‌های ناآگاهانه و عجولانه پرهیز کنیم.
تغییرات آنلاین در انتظار دانشگاه‌ها
با لغو کلاس‌های درس دانشگاه‌های بیشتر کشورهای دنیا با شیوع کرونا، سیستم‌های مجازی راه خود را باز کردند. پلتفرم‌های آنلاین بسیاری از دانشگاه‌ها را به زندگی برگرداندند اما تنها تفاوت موجود، نوع آموزش و یادگیری بود که دچار تغییر و تحول شد. طبق گزارش یونسکو، 5/89 درصد فراگیران دنیا که در دانشگاه‌ها ثبت‌نام کرده‌اند، درحال حاضر به دلیل وضعیت موجود از سیستم‌های آنلاین برای آموزش و یادگیری دروس خود استفاده می‌کنند. در این میان، برخی دانشگاه‌ها که از قبل تجربه کار با سیستم مجازی آموزشی را داشتند، بهتر از بقیه دانشگاه‌ها عمل کردند و در این مسیر موفق‌تر بودند اما همان‌طور که گفتیم، به‌رغم پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، نمی‌توان انتظار داشت که نظام آموزشی دانشگاه‌ها به این سرعت تغییر کند و بعد از اتمام کرونا، تمام کلاس‌های درس دانشگاهی به‌صورت آنلاین برگزار شوند. یکی از پلتفرم‌های موفق در زمینه آموزش آنلاین دانشگاهی که نمونه‌ای از کلاس‌های باز است، پلتفرمی متعلق به یک شرکت پاریسی است که دروس مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد را در قالب آموزش خصوصی ارائه می‌دهد. این پلتفرم، مطالب خود را به‌صورت رایگان در اختیار دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی قرار داده تا بتوان راهکاری برای آنها در این بحران باشد. این پلتفرم ابتدا در دانشگاه‌ها و مؤسسات فرانسوی و سپس در کشورهای دیگری چون انگلیس، آمریکا و حالا کانادا و کشورهای آفریقایی ارائه و فراتر از حد انتظار هم ظاهر شده است. در کنار این پلتفرم فرانسوی، چند پلتفرم انگلیسی و کالیفرنیایی هم به کمک سیستم آموزش عالی دانشگاه‌ها آمد. اگرچه این دوران، تجربه دشواری برای بسیاری از دانشگاه‌های دنیا به‌حساب آمد، اما واکنش به این ویروس به‌طور قطع تغییراتی را در سیستم آموزش عالی ایجاد خواهد کرد. بسیاری از افراد دیگر به شیوه قبل عمل نمی‌کنند، نه به این دلیل که ممکن است شیوع ویروس دیگری را در دنیا داشته باشیم، بلکه به این دلیل که این بحران ناکارآمدی‌هایی را در مدل‌های تجاری دانشگاهی نشان داد و نگاه‌ها را به یادگیری و آموزش آنلاین دگرگون کرد. به‌نظر می‌رسد حتی با پایان یافتن این همه‌گیری جهانی، باز هم این نگاه متفاوت وجود داشته باشد؛ درست مانند تجربه‌ای که در دانشگاه‌های چین اتفاق افتاد و بعد از بازگشایی تدریجی دانشگاه‌ها، شاهد رشد استفاده از سیستم یادگیری آنلاین در این کشور بودیم.
رونق آموزش بعد از کرونا
بخشی از اثرات ناشی از شیوع ویروس کرونا روی اقتصاد و بازار کار بوده و بیکاری یکی از جدی‌ترین اثرات مخرب کرونا در بسیاری کشورها عنوان شده و این دلیلی است که افراد جویای کار، برای اینکه بار دیگر شانس خود را آزمایش کنند به سمت آموزش بیایند و از طریق کسب مدرک سعی کنند وارد حرفه دیگری شوند. این روند متفاوت، دانشگاه‌ها را ملزم می‌کند که آموزش‌های مهارت‌محور را بیشتر در مرکز توجه خود قرار دهند و دروس ارائه شده را به گونه‌ای تنظیم کنند که دانشجویان در کنار تئوری، بیشتر بتوانند کارهای عملی را فرا گرفته و برای ورود به بازار کار آماده شوند. یادگیری آنلاین در این زمینه می‌تواند بسیار مؤثر عمل کند. کمک گرفتن از یادگیری آنلاین می‌تواند یادگیری را در کنار عمل کردن قرار دهد و دانشجویان را در انجام پروژه‌های عملی وارد کند. دانشگاه‌ها این‌گونه می‌توانند بین دانشجویان و محیط‌های کاری ارتباط بیشتری برقرار کنند و درواقع، دانشجویانی آماده ورود به بازار کار تحویل جامعه دهند و از طرفی، به این شکل، نیاز کارفرمایان و بازار کار را نیز تأمین کرده‌اند. نگرش استاد آموزش دیجیتال دانشگاه ادینبورگ درباره تغییرات ایجاد شده در سیستم آموزشی و گرایش دانشگاه‌ها به آموزش آنلاین مثبت است. او معتقد است با وجود اینکه دانشجویان و استادان هنگام کار با این نظام آموزشی آنلاین ممکن است دچار استرس شوند که البته لازمه تغییر است، اما این فرصت، دانشگاه‌ها را ملزم می‌کند که بیشتر از سیستم‌های دیجیتال استفاده کنند.
علاوه‌بر این، استاد فناوری آموزشی دانشگاه لیدز هم معتقد است که بحران کنونی جهان فرصت خوبی را برای ظهور پلتفرم‌های آنلاین ایجاد کرد تا ارزش آن از سوی دانشگاه‌ها بارز شود. درواقع، بسیاری از دانشگاه‌ها آموزش آنلاین برخی دروس را دست‌کم می‌گرفتند اما این اتفاق، ارزش این فناوری‌ها را مشخص کرد. درواقع آموزش‌های آنلاین نه‌تنها منابعی برای یادگیری تکمیلی دانشجویان به‌شمار می‌روند، بلکه فضایی مشترک و اجتماعی را برای تعامل بین دانشجویان فراهم می‌کنند.
* نویسنده : مترجم: ندا اظهری
مطالب پیشنهادی
