قطعنامه و مساله تسلیحات یا عزت ایران؟

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، روح‌الله مدبر،کارشناس  مسائل  روسیه طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: در چند سال گذشته، ایران به‌طور مداوم درحال آسیب خوردن از ناحیه اعتماد به‌ غرب است. جدیدترین مورد در این حوزه، طرح ایالات متحده آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است. برخی منابع در این‌ باره حتی اعلام کرده‌اند طرف آمریکایی در مذاکراتی که با تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) داشته پا را فراتر از تمدید تحریم تسلیحاتی گذاشته و گفته است این تحریم‌ها باید دائمی شوند. این کارشکنی‌های آمریکایی‌ها درحالی در دستور کار قرار گرفته که اعتماد دولت ایران به غرب و به‌ویژه به آمریکا، در سال‌های پس از 92، در بالاترین حد خود بوده است.  براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت که 12 بند مقدماتی، 30 بند اجرایی و 2 سند پیوست دارد، تحریم تسلیحاتی ایران چند ماه دیگر پایان می‌پذیرد. پیوست اول این قطعنامه برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» و پیوست دوم آن بیانیه‌ای جداگانه است. بحث تحریم تسلیحاتی شامل بند 5 پیوست دوم است که برمبنای آن تا اکتبر سال 2020 تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایان می‌پذیرد. با این وجود، از چند هفته قبل، آمریکا مقدمات طرح خود برای تحریم تسلیحاتی ایران را آماده کرده و پیش‌نویس آن را به اعضای دائم شورای امنیت ارسال کرده است. نکته مهم این است که در زمان انجام مذاکرات هسته‌ای و در زمان امضای نهایی توافقنامه، یک وقفه به‌وجود آمد. وندی شرمن، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده آمریکا اعلام کرد ما با طرف روسی و چینی به‌خصوص طرف روسی دچار اختلافاتی شده‌ایم زیرا روس‌ها و چینی‌ها به‌طور کل مخالف هستند که بحث تحریم تسلیحاتی به توافقات اضافه شود و معتقدند ما نباید هیچ محدودیتی روی برنامه‌های موشکی و تسلیحاتی ایران داشته باشیم و باید به همین موارد موجود در برجام کفایت کرد.  معروف است که در آن زمان روس‌ها می‌گفتند ما قویا مخالف این مساله هستیم و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در مصاحبه‌ای گفت ما معتقد هستیم که لغو تحریم تسلیحاتی ایران باید همزمان با برجام صورت بگیرد و نباید بیانیه و قطعنامه دیگری در این ‌باره صادر شود.

مسکو و پکن معتقد بودند این قطعنامه صرفا باید بر توافق تاکید کند و نباید هیچ محدودیتی بر برنامه موشکی یا تسلیحاتی ایران اعمال شود. اما در کمال تعجب، اتفاقی رخ داد و افرادی مذاکره کردند و نتیجه این شد که ما بند محدودیت 5ساله تسلیحاتی را پذیرفتیم. مشکل امروز ایران با آمریکا بر سر همین مساله است. درحال‌حاضر با آمریکایی‌ مواجه هستیم که از یک طرف از برجام خارج شده و به هیچ تعهدی عمل نمی‌کند، اما مجددا قصد دارد تحریم تسلیحاتی ایران را طرح کرده و مانع از لغو تحریم‌ها و دستیابی ایران به تسلیحات موردنیاز شود.  در بند 5 قطعنامه 2231، محدودیت 5ساله تسلیحاتی آمده است خریدوفروش تسلیحات متعارف بعد از آن بازه آزاد می‌شود و اگر سازمان بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کند که فعالیت‌های اتمی ایران طبق توافق بوده است، این لغو تحریم‌ها می‌توانند زودتر انجام شوند. البته با وجود اینکه چندین‌بار سازمان انرژی اتمی در گزارش‌های خود فعالیت‌های ایران را تایید کرده است، اما این لغو تحریم‌ها زودتر از موعد انجام نشده است. در قطعنامه 2231 هیچ اشاره‌ای به‌صورت مستقیم نسبت به ایران نشده است مبنی‌بر اینکه تهران اجازه خریدوفروش سلاح و یا موشک بالستیک نداشته باشد، اما در پیوست دو از ایران خواسته شده است که از طراحی موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای اجتناب کند.

آمریکا درحال‌حاضر مدعی است ایران با استفاده از ماهواره «نور» و قراردادن آن در جو، مغایر با قطعنامه 2231 شورای امنیت عملکرده است، لذا تحریم تسلیحاتی ایران نباید در اکتبر 2020 پایان بپذیرد و باید تمدید شود. در این بین دو کشور روسیه و چین طبق روالی که در سال‌های گذشته داشته‌اند، این اقدام آمریکا را محکوم کرده‌اند. روسیه طی چند هفته اخیر مواضع محکمی داشته است. روسیه دو روز پیش مجددا اعلام کرد خروج آمریکا از برجام نقض قطعنامه 2231 بوده است و اینکه طرف آمریکایی تعهدی به‌طرف ایرانی نداشته، این امکان را به‌طرف آمریکایی نمی‌دهد که بخواهد ایران را محدود کند. چینی‌ها نیز اعلام کرده‌اند آمریکا امکان برگرداندن تحریم‌ها را ندارد زیرا طرف آمریکایی زیر میز برجام زده است. به‌اعتقاد پکن، اگر آمریکا بخواهد چنین کاری بکند، اعتبار سازمان‌ملل زیر سوال می‌رود. بهمن سال گذشته، تروئیکای اروپایی اقدام مشکوکی انجام داد. الان مشخص شده این اقدام مشکوک، پیش‌زمینه اقدامی است که طرف آمریکایی درحال پیگیری آن است.

برایان هوک، نماینده ویژه امور ایران گفته است اگر شورای امنیت طرح آمریکا را تصویب نکند، واشنگتن از مکانیسم ماشه استفاده خواهد کرد. روسیه پنجشنبه موضع‌گیری و اعلام کرد تلاش آمریکایی برای جایگزینی اهداف دروغین به‌جای اهداف تعیین شده در قطعنامه 2231 است و مسکو مقابل آن می‌ایستد. چینی‌ها نیز اعلام کرده‌اند آمریکا چنین حقی ندارد. استارت استفاده از مکانیسم ماشه، بهمن 1398 توسط تروئیکای اروپایی زده شد. آنها حتی یک طرح مشکوک دیگر را نیز مطرح کردند. مکانیسم ماشه در ماده 36 و 37 برجام نهفته است. بر این مبنا هریک از طرفینی که با ایران به توافق رسیده است، می‌تواند اعلام کند ایران به تعهداتش عمل نکرده است. این اختلاف وارد یک فرآیند می‌شود. اختلاف بر این اساس به کمیسیون حل‌اختلاف می‌رود و اگر طرف شاکی نظرش جلب نشد، موضوع به شورای امنیت می‌رود و در شورای امنیت، آمریکا با استفاده از حق وتو می‌تواند دوباره تمام تحریم‌های گذشته را بازگرداند و ایران را ذیل فصل 7 منشور ملل متحد ببرد.  مشکوک بودن اقدام اروپایی‌ها اینجاست که تروئیکای اروپایی حتی بهمن 98 اعلام کرد باید بازه 30 روزه بررسی را کوتاه کنیم. آنها قصد داشتند این بازه را به 15 روز برسانند. امروز مشخص شده پیشنهاد کوتاه شدن 15 روزه با قصد تکمیل شدن پازل آمریکا بود. یعنی درصورت عدم‌موفقیت آمریکا در شورای امنیت، این کشور به‌سمت استفاده از مکانسیم ماشه برود، اما وارد پروسه‌ای زمان‌بر نشود و بتواند زودتر از آن استفاده کند. فرانسه رسما اعلام کرده است عمیقا به‌اجرای برجام و قطعنامه 2231 پایبندی دارد، اما بلافاصله نیز اعلام می‌کند برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی ایران، پیامدهای اساسی بر امنیت و ثبات منطقه دارد و علنا از طرف آمریکایی حمایت می‌کند.

وزیر خارجه آمریکا نیز اعلام کرده است بریتانیا، فرانسه و آلمان از طرح ما حمایت می‌کنند. به‌عبارتی طرف‌های غربی با آن موافق هستند، اما به‌احتمال زیاد با فضایی که هم‌اکنون وجود دارد، روسیه و چین، طرح آمریکا را وتو خواهند کرد. وقتی وتو صورت بگیرد، آمریکا از ظرفیت بازگشت به برجام و مکانیسم ماشه استفاده خواهد کرد. عده‌ای می‌گویند آمریکا چون از برجام خارج شده است نمی‌تواند به آن بازگردد، اما متاسفانه اشتباه دیگری که رخ داد این بود که ایران پس از خروج آمریکا از برجام به‌کرات به آمریکایی‌ها اعلام کرد به برجام بازگردید و هنوز فرصت هست که شما برگردید و ازطریق آن موارد مدنظرتان را پیگیری کنید. این مساله باعث شده آمریکایی‌ها فضای بازگشت به برجام را باز دیده و به آن استناد کنند. در چند سال اخیر به‌ویژه دوسالی که آمریکا برجام را ترک کرده است، باقی‌ماندن طرف اروپایی با هدف وقت‌کشی بوده تا ایران از طریق برجام به هیچ برسد.  درمجموع می‌توان گفت، آنچه در این زمینه اهمیت دارد بحث تحریم‌های تسلیحاتی نیست، بلکه بحث عزت ایران است. رهبر انقلاب تاکید کرده‌اند که امور نظامی همانند ناموس کشور ماست. در برجام امروز، طرف اروپایی و آمریکایی نه امتیازات اقتصادی به ایران داده است و نه هیچ گشایش اقتصادی ایجاد شده است. برجام به توافقی برد-باخت علیه ایران تبدیل شده است. برنامه ترامپ این است که اعضای شورای امنیت با طرح او موافقت کنند و طرح تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را بپذیرند و او درمقابل، اندکی تحریم‌های اقتصادی را کاهش دهد. البته شاید او در مذاکرات چیزی را بگوید اما احتمالا آن نیز عملی نخواهد شد. او می‌گوید اگر این‌گونه نشود، به‌محض بازگشت به برجام از مکانیسم ماشه استفاده خواهم کرد. الان زمان درستی برای توئیت زدن مقامات ایرانی نیست. مسئولان باید به‌جای توئیت، مذاکرات فشرده‌ای با طرف‌های همسو مانند روسیه و چین انجام بدهند. اتکا ما به طرف‌های غربی برجام، علاوه‌بر وقت‌کشی و توهین به‌عزت ملی ایران، باعث شده است «منفی هیچ» بشویم. اگر قبلا در مسائل اقتصادی دچار مشکلاتی بودیم آنها سپاه را تحریم کرده و سردار سلیمانی را به‌شهادت رسانده‌اند ولی بحث الان پیچیده‌تر است. بحث در اینجا نمی‌ماند و از تحریم تسلیحاتی بالاتر خواهد رفت. افتخار عده‌ای این بود که ما در شورای امنیت قطعنامه‌ای صادر کردیم که از ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل خارج شدیم، اما همین دوستان نمی‌گویند که چه الزامی برای این قطعنامه وجود داشت؟ می‌گفتند ما می‌نشینیم یک طرف و 5 قدرت جهانی می‌نشینند طرف دیگر و باهم مذاکره می‌کنیم. مذاکره با چه چیزی؟ مذاکره به گرفتن امتیاز است. نه اینکه هرچه جلوتر می‌رویم می‌بینیم طرف غربی غیرشفاف با ما عمل کرده است و هدفی جز تامین منافع آمریکا نداشته است. ضعف‌های حقوقی برجام هر لحظه بیشتر درحال مشخص شدن است. تمرکز بر کشورهای همسو باید افزایش پیدا کند. وقتی طرف آمریکایی از برجام خارج شد، ما هیچ ابزار فشاری علیه اروپا نداشتیم که حقوق‌مان را بگیریم. مسیر را باید از توئیت کردن بالاتر ببریم، مذاکرات باید سنگین‌تر شوند.