به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، در صفحه راهبرد شماره 8 اردیبهشت روزنامه «فرهیختگان» به تعریف، کارویژه اندیشکدهها پرداختیم و براساس تعاریف مشخص شد، درواقع این اندیشکدهها و یا همان اتاقفکرها هستند که در دنیا براساس دادههای تحلیلی و توصیههای تخصصی، مسئولیت ارائه ایدههای حکمرانی به دولتها را برعهده دارند و بهعنوان مشاوران و ایدهپردازان هر کشور مشغول فعالیتی حساس هستند. در همین راستا مروریبر انواع اتاقفکرها داشته و تاریخچه تشکیل این ستونهای اندیشهورزی را نیز بررسی کردیم. در شماره 16 اردیبهشتماه بهشکلی جامع به اندیشکدهها و اتاقهای فکر در آمریکا براساس ماموریت و توزیع جهانی پرداخته و بهعبارتی ساختار آمریکایی تولید ایدههای حکمرانی را بررسی کردیم. در شماره امروز موثرترین اندیشکدهها و اتاقفکرها در ایالات متحده را معرفی خواهیم کرد.
تقسیمبندیهای موضوعی اتاقفکرهای ایالات متحده
از بین نزدیک حدود 2000 اندیشکدهای که در ایالات متحده وجود دارد، یا بهطور دقیق براساس آخرین آمار جهانی 1872 اندیشکده درون خاک ایالات متحده آمریکا، هریک روی یک موضوع خاص متمرکز هستند، برای مثال از اندیشکدهها بهصورت تخصصی روی بهداشت، برخی بهصورت تخصصی روی اقتصاد، برخی بر مسائل امنیتی، سیاست خارجی، سیاست داخلی، تجارت بینالملل و... متمرکز هستند و بهواسطه همین تمرکز، اولویتها و اهداف این اندیشکدهها تعریف میشوند. برایناساس بهطور کلی اندیشکدهها به موارد ذیل تقسیم میشوند.
* اندیشکدههای سیاسی
* اندیشکدههای اقتصادی
* اندیشکدههای روابط بینالملل
* اندیشکدههای امنیتی
* اندیشکدههای با تمرکز بر هنر و انسان
* اندیشکدههای مربوط به محیطزیست
* اندیشکدههای مربوط به علم و تکنولوژی
* اندیشکدههای با تمرکز بر آموزشوپرورش
* اندیشکدههای با تمرکز بر انرژی و سیاستگذاری منابع
* اندیشکدههای با تمرکز بر سلامت و بهداشت داخلی
* اندیشکدههای با تمرکز بر بهداشت جهانی
* اندیشکدههای با تمرکز بر توسعه بینالمللی
* اندیشکدههای با تمرکز بر اقتصاد بینالمللی
* اندیشکدههای با تمرکز بر سیاستگذاری اجتماعی
* اندیشکدههای با تمرکز بر شفافیت
* اندیشکدههای با تمرکز بر حکمرانی خوب
بدیهی است که بهدلیل کثرت تعداد اندیشکدهها با هریک از موضوعات فوق، بررسی هریک از آنها با توجه به جهتگیری سیاسی، رویکردهای ایدئولوژیک و اهداف و عملکرد، پروژههای طولانی و مفصل میطلبد. ازاینرو مشخصترین اتاقفکرهای آمریکایی در هریک از حوزههای موضوعی بهویژه در حوزه سیاست و اقتصاد اشاره میشود که بهنوعی برترین، برجستهترین و موثرترین آنها نیز محسوب میشوند.
موسسه امریکن اینترپرایز (American Enterprise Institute)
موسسه امریکن اینترپرایز برای تحقیقات سیاستگذاری عمومی (The American Enterprise Institute for Public Policy Research) که مشهور به موسسه امریکن اینترپرایز (the American Enterprise Institute AEI) است، اتاقفکری در واشنگتندیسی است که درخصوص مسائلی ازجمله دولت، سیاست، اقتصاد و رفاه اجتماعی فعالیت و تحقیق میکند. AEI سازمانی غیرانتفاعی مستقل است که در درجه نخست با کمکهای مالی و کمکهای بنیادها، شرکتها و افراد خاص پشتیبانی میشود.
ماموریت اعلامشده AEI در سال 1938 با هدف «محافظت از اصول و بهبود نهادهای آزادی آمریکا و سرمایهداری دموکراتیک – محدودیت دولت، شرکتهای خصوصی، آزادی فردی و مسئولیت و دفاع و سیاستهای دفاعی، پاسخگویی سیاسی و مباحثات باز» ایجاد شده است. AEI با محافظهکاران و نئوکانها ارتباط نزدیکی دارد و همکاری با جان بولتون یکی از نمونههای همین نوع از همکاری است، اگرچه رسما رویکرد بیطرفانهای را اعلام کرده است.
مرکز شاهینهای جنگطلب آمریکایی
امریکناینترپرایز در واشنگتن مستقر است و از آن با عنوان «مرکز شاهینهای جنگطلب آمریکایی» نیز یاد میشود. بسیاری از تحلیلگران برآنند که این مرکز بهسبب حمایتی که از سوی نومحافظهکاران صورت میگیرد و از طرفی دیگر محلی برای عضویت این گروهها و افراد محسوب میشود، به مرکز سیاستگذاری جنگطلبان ایالات متحده تبدیل شده است. توجه به جنگ آمریکا علیه عراق در زمان جرج واکربوش ازجمله حمایتهایی است که این مرکز از جنگ داشته است. تمرکز روی مساله ایران ازجمله دیگر سیاستگذاریهایی بوده که این مرکز داشته است. تنها در سال 2006 بود که این موسسه مرکزی را با عنوان موسسه اینترپرایز ایران را تاسیس کرد تا روی سیاستهای ایران متمرکز شود. موسسه اینترپرایز ایران را ریچارد پرل با حمایت ایرانیانی که مخالفان نظام سیاسی در ایران محسوب میشوند، اداره میکنند و معمولا سیاستهای تغییرات بنیادین در ایران یا آنچه را که عادیسازی رفتار ایران در سطح بینالمللی عنوان میکنند، برای تغییر دنبال میکنند.
موسسه بروکینگز (Brookings Institution)
موسسه بروکینگز بهعنوان گروه تحقیقاتی آمریکایی در سال 1916 در واشنگتندیسی تاسیس شده است. این موسسه تحقیقات و آموزشهایی درخصوص علوم اجتماعی، با اولویت اقتصاد (و سیاستهای مالیاتی)، سیاستهای کلانشهری، سیاستهای حاکمیتی، سیاست خارجی، اقتصاد جهانی و توسعه اقتصادی انجام میدهد. ماموریت اعلامشده این موسسه «ارائه توصیههای نوآورانه و عملی است که سه هدف گسترده را پیش میبرد: تقویت دموکراسی آمریکایی، تقویت رفاه اقتصادی و اجتماعی، امنیت و فرصت برای همه آمریکاییها و تامین یک سیستم بینالمللی بازتر، ایمنتر، مرفهتر و همکارانهتر. بروکینگز در برنامه آکادمیک خود در واشنگتن، پنج برنامه تحقیقاتی (مطالعات اقتصادی، سیاست خارجی، مطالعات حاکمیتی، اقتصاد جهانی و توسعه و سیاست کلانشهری) را پیش میبرد و سه مرکز بینالمللی را اداره میکند. در دوحه، قطر (مرکز بروکینگز دوحه)، در پکن، چین (مرکز بروکینگز شینهوا و مرکز سیاستگذاری عمومی) و در دهلینو، هند (بروکینگز هند). همانطور که پیشتر نیز گفته شد و در گزارش جهانی مربوط به رتبهبندی موسسات بینالمللی ازجمله Global Go to Think Tank Index University of Pennsylvania میتوان آن را دید، هر سال نام موسسه بروکینگز بهعنوان «اتاق فکر سال» و «اندیشکده برتر در جهان» خصوصا از سال 2008 تاکنون یاد میشود. اکونومیست نیز این موسسه را بهعنوان معتبرترین اتاقفکر آمریکا یاد میکند. ازجمله طرحهای منطقهای موسسه بروکینگز میتوان به مرکز ایالات متحده و اروپا، مرکز مطالعات شمالشرق آسیا، مرکز چین تورنتون و مرکز سیاستهای خاورمیانه سابان اشاره کرد که زمینههایی را برای تحکیم مطالعات منطقهای بهوجود آورده است. همین مرکز آخری یعنی مرکز سیاستهای خاورمیانه سابان، مرکزی برای تحقیقات در موسسه بروکینگز است که بر مسائل معطوف به سیاستهای ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه متمرکز است. در می 2002 این مرکز تاسیس شد و مطابق با آنچه در وبسایت آن آمده است: «باتجربهترین تلاشهای ذهنیای را که در منطقه خاورمیانه وجود دارند، گرد هم میآورد و با استفاده از آن تحقیقات خود را پیش میبرد.» مرکز سیاستهای خاورمیانه ایجاد شد تا درک بهتری درخصوص گزینههای مقامات ایالات متحده درخصوص خاورمیانه به آنها ارائه دهد.
توصیه به سیاستهای جنگطلبانه
بروکینگز نهتنها تاثیرگذارترین موسسه در سطح بینالمللی است بلکه بهلحاظ سیاستهای آن نفوذ بسیاری را روی رهبران ایالات متحده داشته است. موسسه بروکینگز هم درخصوص سیاستهای همراستا با جنگ در ایالات متحده، جزء موسساتی محسوب میشود که البته بهصورت پنهان بهدنبال استراتژیهای امنیتی کردن دنیا بوده است. ازجمله میتوان به پیشنهادهایی که این موسسه درخصوص جنگ با ایران به رهبران ایالات متحده پیشنهاد داده است، اشاره کرد. تحلیلگران «موسسه بروکینگز» به رهبران ایالات متحده پیشنهاد کردهاند که آمریکا، در تلاشی مخفیانه برای راهانداختن جنگ علیه تهران، سازمان مجاهدین خلق ایران را مسلح کرده، آموزش داده و حتی از فهرست گروههای تروریستی خارج کند.
بنیاد هریتیج (Heritage Foundation)
بنیاد هریتیج، اندیشکدهای محافظهکار در ایالات متحده است که در واشنگتندیسی مستقر است و در درجه اول به سیاستگذاری عمومی توجه میکند. این بنیاد در دوران ریاستجمهوری رانلد ریگان نقش برجستهای را در جنبش محافظهکار ایالات متحده آمریکا بازی میکرد و به توصیه سیاستهایی درخصوص ماموریت ایالات متحده برای رهبری جهانی میپرداخت. از آن زمان بنیاد هریتیج تاثیر چشمگیری در سیاستگذاری عمومی در آمریکا داشته و بهعنوان یکی از موثرترین سازمانهای محافظهکار درخصوص سیاستگذاری عمومی به چشم میآید. بنیاد هریتیج بهعنوان یکی از بانفوذترین موسسات در انتقال ریاستجمهوری به دونالد ترامپ در نظر گرفته شده است. این بنیاد روی کارکنان دولت تاثیر فراوانی دارد، تا حدی که CNN معتقد است «هیچ موسسه دیگری در واشنگتن چنین اثری را در گذار قدرت نداشته است.» گفته شده دستکم 66 تن از کارکنان بنیاد هریتیج در دولت منصب دارند.
بازوی فکری نوکانها
بنیاد دفاع از دموکراسیها درکنار بنیاد هریتیج بازوهای فکری نومحافظهکاران آمریکاییاند که در سالهای اخیر با نفوذ در کاخ سفید، پنتاگون و کنگره، نقش مهمی در خروج آمریکا از برجام و تحریم نهادهایی چون سپاه و اخیرا نهاد رهبری ایفا کردهاند. بنیاد هریتیج ازجمله پرنفوذترین اندیشکدههای استراتژیک در ایالات متحده آمریکا به شمار میرود که از زمان ریگان تاکنون پشتیبان فکری محافظهکاران بوده است. گفته میشود تاثیر برنامههای هریتیج روی دونالد ترامپ بسیار مشهود است.
موسسه هوور (The Hoover Institution on War, Revolution, and Peace)
موسسه هوور در زمینه جنگ، انقلاب و صلح یک مرکز تحقیقاتی و فکری برای سیاستگذاری درآمریکا محسوب میشود که در دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا واقع شده است. این موسسه بهعنوان یک کتابخانه درسال 1919 توسط فارغالتحصیل استنفورد، هربرت هوور قبل از تبدیل شدن به رئیسجمهور ایالات متحده تاسیس شد. این کتابخانه، بهعنوان کتابخانه موسسه هوور معروف است، تحقیقات این کتابخانه مربوط به جنگ اول جهانی، جنگ دوم جهانی و سایر تاریخهای جهان بود. مطابق با گزارش 2016 Global Go To Think Tank Index هوور در رتبه 18 برترین اتاقفکرهای ایالات متحده آمریکا قرار داشت.
نهادی برای جنگ و انقلابهای نرم
ازجمله پروژههایی که این موسسه در رابطه با ایران تهیه و تدوین کرد، تحتعنوان «دموکراسی در ایران» است که ازجمله پروژههای مهم این موسسه است و گزارش تحقیقاتی دیگری تحتعنوان «فراسوی تغییرات تدریجی، یک استراتژی جدید درقبال ایران» منتشر کردهاند.
موسسه هادسون (Hudson Institute)
موسسه هادسون که بهلحاظ جهتگیری سیاسی یک موسسه محافظهکار است، اتاقفکری غیرانتفاعی در واشنگتن دیسی است که درسال 1961 توسط کروتون هادسون آیندهپژوه تاسیس شد. در وبسایت موسسه هادسون گفته شده است که این موسسه بهدنبال «رهبری آمریکا و تعامل جهانی برای آیندهای ایمن، آزاد و مرفه» است. بعد از 11 سپتامبر، هادسون، تلاشهای خود را روی موضوعات بینالمللی ازجمله خاورمیانه، آمریکای لاتین و اسلام متمرکز کرد. در اول ژوئیه 2004، هادسون دفتر مرکزی خود را به واشنگتن دیسی منتقل کرد و تحقیقات خود را روی امنیت ملی و موضوعات معطوف به سیاست خارجی متمرکز کرد. در همین خصوص پنلها و نشستهایی را با محوریت خاورمیانه ترتیب داده است، مثلا نشستی را درخصوص نقش کردها در خاورمیانه ترتیب داده است.
تمرکز بر اسلام
از موسسه هادسون بهعنوان موسسهای یاد شده که متمرکز بر امور جهان اسلام است و گزارشهایی را درخصوص نحوه مواجهه ایالات متحده با کشورهای اسلامی منتشر میکند. بعد از حملات ۱۱سپتامبر این مرکز روی موضوعات خاورمیانه، آمریکای لاتین و اسلام تمرکز کرد. این موسسه به اتاقفکری برای برنامهریزی برای اسلام نیز مشهور است. ازجمله آثاری که این موسسه منتشر کرده به «سختگیری مذهبی ایران» و «چرا ایالات متحده نیازمند متحدین مسلمان خود است؟» و «روندهای اخیر در ایدئولوژیهای اسلامگرایان» میتوان اشاره کرد.
موسسه اوقاف کارنگی برای صلح بینالمللی (The Carnegie Endowment for International Peace CEIP)
موسسه اوقاف کارنگی برای صلح بینالمللی، اندیشکدهای درخصوص سیاست خارجی است که مراکز مهم آن در واشنگتندیسی، مسکو، بیروت، پکن، بروکسل و دهلینو مستقر است. این موسسه خود را بهعنوان پیشران همکاری بین ملتها و ترویج تعامل و روابط فعال بینالمللی توسط ایالات متحده معرفی کرده است. این موسسه در سال 1910 توسط اندرو کارنگی تاسیس شد و بهطور رسمی با هیچ حزب سیاسی در ایالات متحده در ارتباط نیست. در گزارش جهانی Global Go to Think Tank Index University of Pennsylvania در سال 2015، کارنگی بعد از بروکینگز و چتمهاوس، سومین مرکز تاثیرگذار اندیشه در جهان بوده است. ساختمان دفتر مرکزی موسسه در ماساچوست است. مرکز خاورمیانه موسسه کارنگی در نوامبر 2006 در بیروت لبنان تاسیس شد و مدیر این مرکز از سال 2016 ماها یحیی است.
رهبری جنگ غذایی و تغییرات ژنتیکی
بنیاد کارنگی که با یک کتابخانه کار خود را شروع کرد، تمرکز فراوانی بر مسائل ژنتیک هم داشته، بهنحوی که گروه ژنتیک این کتابخانه بر مسائل مربوط به ژنتیک و مسائل غذایی متمرکز بوده است. حتی گفته شده است که «این مجموعه طی قرن بیستم، نقشی محوری در ظهور ژنتیک مولکولی ایفا کرد.» همچنین برخی تحلیلگران معتقدند که این موسسه تلاش داشته تغییرات ژنتیکی را در سطح جهانی تجویز کند. به همین دلیل این موسسه را میتوان با رهبری فکری ایالات متحده درخصوص جنگ غذایی و تغییرات ژنتیکی بیشتر معرفی کرد.
شورای تحقیقات علوم اجتماعی (Social Science Research Council) (SSRC)
شورای تحقیقات علوم اجتماعی یک نهاد مستقل، بینالمللی غیرانتفاعی ایالات متحده است که برای پیشبرد پژوهش در علوم اجتماعی و رشتههای مرتبط به وجود آمده است. این شورا در منهتن در سال 1923 تاسیس شد، دفتر مرکزی آن در بروکلین با کارکنانی که تقریبا 70 نفر هستند، واقع شده و البته دفاتر کوچک منطقهای در سایر مناطق جهان است. این شورا پژوهشکدههایی برای پژوهشگران علوم اجتماعی و رشتههای مرتبط به وجود آورده است و روی کارهای میدانی بینالمللی با استفاده از ظرفیت پژوهشگران در سطح بینالمللی متمرکز است.
هویت این شورا بعدا و در نیمه قرن بیستم میلادی دقیقا روی توسعه مطالعات منطقهای و ترویج نظریه نوسازی همپوشان شد.
بعد از جنگ دوم جهانی اجماع وسیعی درخصوص لزوم سرمایهگذاری ایالات متحده در مطالعات بینالمللی صورت گرفت. لیبرالها و محافظهکاران بهطور یکسان به ایجاد اعتماد ذهنی بزرگ روی محققان سیاسی با جهتگیری بینالمللی و اقتصاددانان با چنین جهتگیری بهعنوان یکی از اولویتهای اساسی ملی تمرکز کردند. با وجود این، تنش قابلملاحظهای به وجود آمد از یک طرف بین کسانی که احساس میکردند بهجای اینکه از الگوهای غربی استفاده شود باید دانشمندان علوم اجتماعی با همکاری نزدیک با اومانیستها، دانش زمینهمند و فرهنگی را در زمینههای حوزههای مختلف جهان توسعه دهند و تصور میکردند که دانشمندان علوم اجتماعی باید بهدنبال آن باشند، و از طرف دیگر کسانی که فکر میکردند توسعه نظریههای کلان تاریخ میتواند ارتباط بین الگوهای تغییر و توسعه را در جغرافیای مختلف بهصورت یکسان دنبال کند. اولی حامیان مطالعات منطقهگرایانه بودند و دومی طرفدار نظریه نوسازی یا مدرنیزاسیون شدند.
در این فضا، موسسه تحقیقات علوم اجتماعی ایالات متحده بعد از جنگ، دو دستورکار جداگانه را دنبال کرد که تا حدودی با هم اختلاف داشتند، زیرا آنها مجموعه متفاوتی از تعهدات متدولوژیک را در برمیگرفت. در یک طرف، این موسسه مایل به پیوستن به نیروهایی با بنیادهای مهم کشوری – ازجمله مهمترین آنها بنیاد فورد، بنیاد راکفلر و بنیاد کارنگی در نیویورک – برای ترویج مطالعات منطقهگرایانه بود. از دیگرسو، این موسسه مایل بود علوم اجتماعی رفتاری را ارتقا بخشد – طرحی که مستقیما از دغدغههای پیش از جنگ چارلز مریام منعکس میشد.
شرکت رند (RAND Corporatioan)
شرکت رند RAND Corporation) Research and Development) اتاق فکر غیرانتفاعی جهانی است که در سال 1948 توسط شرکت هواپیمایی داگلاس برای ارائه تحقیق و تحلیل به نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا ایجاد شد. بودجه آن توسط دولت ایالات متحده و شرکتها، دانشگاهها، افراد خصوصی و حتی اوقاف تامین میشود. هدف این شرکتها کمک به دولتها، سازمانهای بینالمللی، شرکتهای خصوصی و بنیادها با انبوهی از موضوعات دفاعی و غیردفاعی ازجمله مراقبتهای بهداشتی و... است. رند با ترجمه مفاهیم نظری از اقتصاد و فیزیک، به کاربردهای جدید در سایر زمینهها، با استفاده از علوم کاربردی و تحقیقات عملی برای حل مسائل میانرشتهای و کمی به کمک دولتها شتافته است. رند 1850 کارمند دارد.
ماموریت
رند بهعنوان یک سازمان غیرانتفاعی، بهمنظور «ارتقای بیشتر اهداف علمی، آموزشی رفاه عمومی و امنیت ایالات متحده» به وجود آمده است. ماموریت خود را کمک به بهبود سیاست و تصمیمگیری از طریق تحقیق و تجزیه و تحلیل با استفاده از «ارزشهای اصلی کیفیت و عینیت» برشمرده است.
حوزههای اخیری که رند به آنها پرداخته است، عبارتند از: سیاستگذاری کودکان؛ جامعه مدنی، جرمانگاری، عدالت، آموزش، سلامت، سیاستگذاری بینالمللی، بازار کار، امنیت ملی، زیرساختها، انرژی، محیطزیست، حاکمیت شرکتها، توسعه اقتصادی، سیاستهای اطلاعاتی، برنامهریزی دوربرد، مدیریت بحران و آمادهسازی فاجعه، مطالعات جمعیتی و منطقهای، علم و فناوری، رفاه اجتماعی، تروریسم، سیاستهای هنری و حملونقل.
پروژه رند
ژنرال هنری آرنولد، فرمانده نیروی هوایی ارتش ایالات متحده، پروژه رند را با هدف جستوجوی برنامهریزیهای طولانی درخصوص سلاحهای آینده تاسیس کرد. در اولین اقدام در مارس 1946 طراحی مقدماتی یک سفینه فضایی آزمایشی جهانی توسط رند منتشر شد.
جایگاه در شبکه تارعنکبوت جهانی
از موسسه رند بهعنوان موسسهای یاد شده است که زیربنای بسیاری از تحقیقات پیرامون مسائل امنیتی و دفاعی در ایالات متحده را ایجاد کرده و بهعنوان بازوی علمی ارتش و نیروهای دفاعی در ایالات متحده رفتار کرده است. اگرچه اندیشکده رند نقشی اساسی در ایمن نگه داشتن آمریکا دربرابر حملات نظامی و فجایع هستهای ایفا کرده، اما ردپای خود را در صنعت ارتباطات نیز به جای گذاشته است. اندیشکده رند مسئولیت مستقیم راهگزینی بسته کوچک- یک تکنولوژی که ساخت اینترنت را امکانپذیر ساخت- را برعهده دارد. همه اینها در دهه ۶۰ میلادی آغاز شد، هنگامی که ارتش از محققان اندیشکده رند خواست به یک سوال فرضی جواب دهند: اگر شوروی همه سیستمهای ارتباطی ما را با یک بمب هستهای نابود سازد، چگونه میتوانیم مبارزه را ادامه دهیم؟
* نویسنده: رضا دانشپسند، پژوهشگر