«فرهیختگان» از تولیدات علمی با موضوع زلزله در سال‌های اخیر گزارش می‌دهد
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، مساله‌محوری به‌معنای حرکت در مسیر حل مسائل است و تلاش برای تجربه واقعی از مواجهه با چالش‌های اساسی؛ فرآیندی که روی مهارت‌افزایی و توانمندسازی دانشجویان تاکید دارد. به اعتقاد کارشناسان، جامعه‌ای که پژوهش‌محور نباشد نمی‌تواند به رفاه اجتماعی برسد از این‌رو پژوهش را می‌توان زیرساخت تمام عناصر حرکتی جامعه دانست. این روزها در دانشگاه‌ها نگاه ویژه‌ای به عرصه پژوهش ایجادشده که می‌توان نمونه‌‌ای از این توفیق را در میزان پایان‌نامه‌های منتشرشده در مراکز معتبر علمی مشاهده کرد.
بنابراین می‌توان گفت دانشگاه‌ها دیگر تنها محلی برای آموزش و تولید علم نیستند؛ اگر نسل اول دانشگاه‌ها را آموزش‌محور و نسل دوم را دانشگاه پژوهش‌محور بدانیم بی‌شک در نسل سوم، دانشگاه‌ها علاوه‌‌بر کارکردهای آموزشی و پژوهشی، کارکرد حل مسائل را دارند.
در این میان نمی‌توان از نقش پایان‌نامه‌ها غافل شد؛ بیشتر رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها باید پیشینه کاربردی-راهبردی داشته باشند و مسیر مساله تا راهبرد و راهکار را طی کنند. این درحالی است که درحال حاضر بیشتر پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها مساله‌محور نیستند و طبق بررسی‌های انجام‌شده تنها 15 درصد پایان‌نامه‌های علوم‌انسانی کاربردی هستند. موضوعی که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی به آن پی برده و تمام هم‌وغم خود را برای کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها گذاشته‌اند. نتیجه این تلاش را می‌توان در راه‌اندازی طرح پایش دید؛ همان طرحی که تلاش دارد از این پس، پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری مساله‌محور شوند چراکه دانشگاه آزاد اسلامی از دانشگاه آموزشی به دانشگاه پژوهشی گذار کرده است. علت آن هم مشخص است؛ این روزها جمعیت تحصیلات تکمیلی آن بیش از جمعیت آموزشی است.
چالش‌ها و موضوعات مختلفی در کشور وجود دارد که پایان‌نامه‌ها می‌توانند به حل آنها کمک کنند. از سیل و زلزله گرفته تا خشک شدن دریاچه ارومیه. زلزله روز پنجشنبه هفته گذشته شاید بهانه خوبی باشد تا پایان‌نامه‌هایی را که درمورد این چالش به نگارش درآمده است بررسی کنیم تا ببینیم اصلا چند پایان‌نامه در این خصوص نگاشته شده است.
ایران روی یکی از 2 کمربند زلزله‌خیز جهان
با توجه به واقع‌شدن ایران روی یکی از دو کمربند زلزله‌خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزء 10 کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله‌خیز دنیا است که زلزله مسبب بیشترین تلفات انسانی در آن و کمربند زلزله 90 درصد از خاک کشور ما را دربرگرفته است؛ اما آنچه حائز اهمیت است، وضعیت اسفبار شهرها و کلانشهرهایی (مثل تهران و تبریز) است که روی گسل‌ها یا در مجاورت آنها ساخته شده و در معرض خطر زلزله قرار دارند، زیرا ایران ازجمله کشورهایی است که گسل‌های فراوانی دارد و حرکت این گسل‌ها باعث رهاشدن انرژی ذخیره‌شده و بروز زلزله‌های مکرر می‌شود و تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را در مناطق شهری به‌دنبال می‌آورد. بنابراین دانشگاهیان و در راس آن دانشجویان با ارائه پایان‌نامه‌های کاربردی می‌توانند این تلفات را به حداقل برسانند.
2031 پایان‌نامه درخصوص زلزله طی 10 سال اخیر
با جست‌وجوی ساده‌ای در سایت گنج، می‌توان دید که در فاصله زمانی سال‌های 1383 تا 1397 تعداد 2045 پایان‌نامه در داخل کشور به ثبت رسیده است. اما آیا این پایان‌نامه‌ها کاربردی است؟ آیا می‌تواند به جلوگیری از تلفات مالی و جانی زلزله کمک کند؟ این سوال و سوالاتی از این دست همان موضوعی است که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی به آن توجه کرده و معتقدند تنها ارائه پایان‌نامه درخصوص یک چالش و معضل کافی نیست بلکه این پایان‌نامه‌ها باید مشکلی را از جامعه حل کنند.
براساس اطلاعات به دست آمده از پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) وابسته به پژوهشگاه علوم‌وفناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، از سال 1389 تا سال 1399 یعنی طی 10 سال 2031 پایان‌نامه درخصوص زلزله در دانشگاه‌های کشور نگاشته شده است.
نکته جالب اینکه از سال 1393 تاکنون شمار پایان‌نامه‌هایی که درمورد زلزله نگاشته شده سیر صعودی داشته است. موضوعی که نشان می‌دهد دانشجویان در چند سال اخیر بیشتر به‌سمت نوشتن پایان‌نامه‌های کاربردی که به حل مسائل جامعه کمک می‌کند، حرکت کرده‌اند. به‌طور مثال سال 1392 تنها 188 پایان‌نامه درمورد زلزله در کشور به ثبت رسیده که این عدد در سال 1395 به 342 پایان‌نامه رسیده است.
از این تعداد 1999 پایان‌نامه در مقطع کارشناسی‌ارشد، 31 پایان‌نامه در مقطع دکتری تخصصی و یک پایان‌نامه در مقطع دکتری حرفه‌ای (عمومی) است.
از تعداد 2031 پایان‌نامه‌ای که بین سال‌های 1389 تاکنون در کشور به ثبت رسیده تعداد قابل‌توجهی متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است.
از این تعداد، 27 پایان‌نامه مربوط به دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت است که هر 27 پایان‌نامه نیز در مقطع کارشناسی‌ارشد و در رشته مهندسی عمران ارائه شده است.
همچنین از تعداد 2031 پایان‌نامه ارائه‌شده در کشور، 17 پایان‌نامه متعلق به دانشکده فنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی است که هر 17 پایان‌نامه نیز در مقطع کارشناسی‌ارشد بوده است.
زلزله بم با 59 پایان‌نامه
در اینجا بد نیست نگاهی هم به سه زلزله پرتلفات کشور در چند سال اخیر بیندازیم و تعداد پایان‌نامه‌هایی که در این خصوص نوشته شده را بررسی کنیم. بی‌شک زلزله بم، کرمانشاه و ورزقان را می‌توان سه زلزله پرتلفات کشور در چند سال اخیر دانست.
پنجم دی‌ماه سال 1382 بود که زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۶.۶ ریشتر در ساعت 5 و 26 دقیقه بامداد روز جمعه به مدت 12 ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن را در شرق استان کرمان لرزاند. این زمین‌لرزه بعد از زمین‌لرزه رودبار، منجیل و طارم بیشترین تلفات انسانی (حدود 30 هزار نفر) را در میان زمین‌لرزه‌های سده 14 داشته است.
با یک سرچ ساده در اطلاعات پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) می‌توان دید از سال 1382 تا الان تنها 59 پایان‌نامه درمورد این حادثه نوشته شده بود که از این تعداد 58 پایان‌نامه در مقطع کارشناسی‌ارشد و یک پایان‌نامه در مقطع دکتری تخصصی بوده است.
بررسی وضعیت سلامت روان و کیفیت زندگی در والدینی که در زلزله بم فرزند خود را از دست داده‌اند، ارزیابی نقش میان‌قاب‌های بنایی در عملکرد ساختمان‌های فولادی تحت زلزله بم، مدیریت آوار ناشی از تخریب زلزله، رابطه ویژگی‌های شخصیتی و حمایت اجتماعی با نشانه‌های تنیدگی پس از سانحه و تعالی پس از ضربه‌ای در بازماندگان زلزله بم، مقایسه راهبردهای مقابله‌ای و... برخی از موضوعاتی است که در این پایان‌نامه‌ها بررسی شده‌اند.
اما نکته‌ای که شاید عجیب به‌نظر برسد دانشگاه‌هایی هستند که درخصوص زلزله پایان‌نامه داشته‌اند؛ با یک بررسی در «گنج» متوجه می‌شویم دانشگاه‌هایی که در استان‌های زلزله‌خیز با تلفات بالا بوده‌اند، کمتر به مساله زلزله ورود کرده‌اند.
زلزله ورزقان با 15 پایان‌نامه
زلزله آذربایجان‌شرقی در روستای ورزقان سال 91 به‌وقوع پیوست. براساس اطلاعات گنج بین سال‌های 1392 تا 1398 تنها 15 پایان‌نامه در این خصوص نوشته شده است که 14 پایان‌نامه در مقطع کارشناسی‌ارشد و یک پایان‌نامه در مقطع دکتری تخصصی است. بیشترین پایان‌نامه‌ها هم در سال 1395 ارائه شده است.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشگاه ارومیه و دانشگاه تبریز ازجمله دانشگاه‌هایی هستند که به این پایان‌نامه‌ها پرداخته‌اند.
کنترل غیرفعال سکوهای فراساحلی درمعرض بارگذاری دینامیکی مطالعه موردی سازه سکوی دریایی فاز 14 میدان گازی پارس‌جنوبی، خرابی پیش‌رونده قاب خمشی فولادی با هدف حذف ستون داخلی با اعمال بار جانبی، دو موضوع از چهار موضوع مرتبط با این پایان‌نامه‌ها است که در سایت گنج قابل مشاهده است.
19 پایان‌نامه در خصوص زلزله کرمانشاه
به‌طور حتم زلزله کرمانشاه، با توجه به حجم خسارت و گستردگی جغرافیایی و از همه مهم‌تر، از دست دادن 620 هموطن، تلخ‌ترین اتفاق سال 96 را به‌نام خود ثبت کرد. زلزله‌ای که 21ام آبان‌ماه در مقیاس 7.3 ریشتر کرمانشاه را لرزاند.
این درحالی است که طی این سه‌سال یعنی در فاصله سال‌های 1396 تا 1398 بدون احتساب سال 99 که هنوز تعداد پایان‌نامه‌ها و پروپوزال‌های ثبت‌شده در پایگاه گنج کامل نشده است، 19 پایان‌نامه داخل کشور ثبت شده که تمام این پایان‌نامه‌ها در مقطع کارشناسی‌ارشد نوشته شده است.
بررسی عوامل موثر بر کمک‌رسانی مردم شهر تهران در زلزله کرمانشاه، ارزیابی عملکرد شبکه خبر در مدیریت رسانه‌ای بحران زلزله کرمانشاه و نحوه پوشش خبری زلزله کرمانشاه برخی از موضوعات مطرح‌شده در این پایان‌نامه‌ها هستند.
با کمی بررسی در سایت (گنج) وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) می‌توان به‌راحتی متوجه شد طی سال‌های گذشته دانشگاه‌ها و دانشجویان علاقه چندانی به بررسی چالش زلزله نداشته‌اند. موضوعی که نشان می‌دهد دانشجویان درواقع توجهی به حل چالش‌ها و مسائل جامعه ندارند. با این اوصاف چنین به‌نظر می‌رسد که منشأ ریل‌گذاری نادرست در مسیر تهیه پایان‌نامه‌های مساله‌محور می‌تواند یکی از دلایل عدم گرایش دانشجویان به نگارش پایان‌نامه‌های مرتبط با حل مسائل جامعه باشد. کم‌‌وبیش همگی تصاویری از پایان‌نامه‌های انباشته‌‌شده در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها را دیده‌ایم؛ پایان‌نامه‌هایی که مشکلی را از جامعه حل نمی‌کنند.
این درحالی است که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی همواره به‌دنبال گشایش کلاف سردرگم ارتباط دانشگاه با جامعه هستند. به همین دلیل بود که تصمیم گرفتند دانشگاهی توانمند در حل مسائل کشور، قدرتمند و پاسخگو به نیاز جامعه داشته باشند. برای رسیدن به این مهم برنامه‌ریزی و طرح پایش را با تمام سختی‌ها رونمایی کردند. طرحی که به‌نظر می‌رسد می‌تواند فصل جدیدی برای حل چالش‌های کشور ازجمله سیل یا زلزله باشد. پایش همان «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» است که هدف آن تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی است که استاد و دانشجو بتوانند براساس آن موضوع پایان‌نامه یا رساله تعریف کنند. در هر حال کشور ما در زمینه تولید علم مشکلی ندارد اما در کاربردی‌کردن و حل مساله دچار چالش است که طرح پایش دانشگاه آزاد می‌تواند در این راستا بسیار مفید و موثر عمل کند.
هدف دانشگاه آزاد اسلامی هم حل مسائل و چالش‌ها با بهره‌‌گیری از توانمندی‌های اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در قالب پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پژوهش‌های کاربردی است که می‌تواند الگویی برای سایر دانشگاه‌های کشور باشد.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
