به گزارش «فرهیختگان آنلاین» دیروز با من تماس گرفت، بعد از حدود دوماه‌ونیم در خانه ماندن، از خانه خارج شده و تصویری را که دیده بود، باور نمی‌کرد. البته حق داشت، دوست قدیمی من به قول خودش برای رعایت مسئولیت اجتماعی از اوایل اسفند تا همین دیروز در خانه بود و بعد از حدود دوماه‌ونیم از خانه خارج شده بود و چیزی که می‌دید برایش عجیب بود؛ خیابان‌های شلوغ، مردمی که تقریبا حداقل مسائل بهداشتی را هم رعایت نمی‌کردند. پشت تلفن می‌گفت پس این چیزهایی که تلویزیون پخش می‌کند در ایران نیست؟! من هم جواب خاصی نداشتم، به‌هرحال برای من مساله عادی بود؛ اینکه بگویند مسافرکش‌ها و تاکسی‌ها صندلی عقب را با دومسافر پر کنند اما تقریبا هیچ‌کدام به آن عمل نکنند، اینکه مردم باید در محافل عمومی ماسک بزنند و... اما کسی رعایت نکند، چون بالاخره من در تمام مدتی که در خانه مانده بودم به حسب کار و برخی ضروریات مجبور به حضور در خیابان‌ها بودم. حسابی تعجب کرده بود و می‌گفت مثل اینکه فقط او و خانواده‌اش مسائل بهداشتی و قرنطینه خانگی و شعار در خانه ‌ماندن را جدی گرفته‌اند! راستش را بخواهید من هم تعجب کرده بودم که چطور این همه‌روز را در خانه مانده بود، با این همه من از دوئل بین رفع‌ احتیاجات اقتصادی و معیشتی مردم و شعار در خانه بمانیم خبر داشتم؛ مساله‌ای که برای آدم‌هایی مثل او که دست‌شان به دهان‌شان می‌رسد و خیلی نگرانی بابت درآمد و اینجور مسائل ندارند، تعریف نشده است. اما با این همه تا حد زیادی درست می‌گفت، من هم می‌بینم اتوبوس‌هایی را که هیچ ضربدری روی صندلی‌های آنها بیش از دو ایستگاه دوام نمی‌آورد و بلافاصله با اندکی شلوغ شدن نشیمنگاه مسافران شده و فاصله فیزیکی و... به فراموشی سپرده می‌شوند. کاری هم نمی‌شود کرد، بالاخره خیلی‌ها در همین شرایط مجبورند بین آسیب دیدن از وضعیت شدید اقتصادی و سرشاخ شدن با کرونا یکی را انتخاب کنند و طبیعی است که دومی را انتخاب کنند. این وضعیت و آغاز به کار مجدد فعالیت‌های مختلف اقتصادی باعث شد نگرانی‌ها از شیوع دوباره کرونا خصوصا در کلانشهرها افزایش پیدا کند؛ نگرانی‌هایی به قیمت پنبه‌شدن هرچه کادر درمان زحمتکش و مردمی که رعایت کردند و... رشته‌اند؛ تمام مجاهدت‌هایی که برای تاریخ ماندگار خواهد شد، خصوصا در شرایطی که هم از لحاظ سخت‌افزاری و تخت‌های بیمارستانی وضعیت مطلوبی را نداشتیم و نداریم و هم از لحاظ بین‌المللی تحریم‌های بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کنیم. نکته دیگری هم که در این بین مغفول مانده و لابه‌لای صحبت‌های تلفنی می‌توانستم آن را بفهمم، واقعیتی است که وجود دارد و تصویری است که نشان داده و تبیین می‌شود؛ موضوعی که خیلی با واقعیت منطبق نیست و نگرانی‌ها را باز هم بیش از قبل افزایش می‌دهد؛ تعدادی از استان‌های کشور علی‌رغم تمام روند عادی‌سازی که دولت در پیش گرفته دوباره به شیب صعودی ابتلا بازگشته‌اند و از سفید، به زرد و قرمزشدن وضعیت‌شان میل می‌کنند.

حداقل برای مدت قابل‌توجهی مجبور به عادت به زندگی با کرونا خواهیم بود

کرونا همچنان به تاخت‌وتازش ادامه می‌دهد، نه خبری از درمان منتشر شده است و نه خبری از تولید واکسن برای محافظت دربرابر این بیماری. تیم‌های تحقیقاتی در نقاط مختلف دنیا درحال تلاشند اما کرونا تا این جای کار خود را از هر دانشمند و هر تیمی قدرتمند‌تر نشان داده است. علائمش روزانه تغییر می‌کند و گاهی به‌جای سرفه و تنگی‌نفس و تب با گوش‌درد و راش پوستی و گلودرد و سردرد بروز می‌کند. گاهی بهبودیافتگان در برابر ابتلا به آن مقاوم می‌شوند و گاهی یک نفر چندین‌بار ابتلا به کرونا را تجربه می‌کند. همه اینها باعث می‌شود دورنمای تهیه هر دارو و واکسنی برای این بیماری ناشناخته و نوپدید مبهم‌تر از هر زمان دیگری به نظر برسد. براساس آخرین آمار و اطلاعات، نزدیک سه‌میلیون و 700هزار نفر در دنیا به این بیماری مبتلا شده‌اند و از این تعداد متاسفانه بیش از 250هزار نفر جان‌شان را از دست داده‌اند تا کشندگی این ویروس از آنچه در روزهای ابتدایی بیان می‌شد، بیشتر و نگران‌کننده‌تر به نظر برسد. درمقابل البته بیش از یک‌میلیون و 200هزار نفر نیز بهبود یافته‌اند و همان‌طور که گفتیم هیچ تضمینی برای عدم ابتلای دوباره آنها به کرونا وجود ندارد. آمریکا با بیش از یک‌میلیون و 200هزار نفر مبتلا همچنان درصدر کشورهای دارای بیشترین تعداد بیماران کرونایی است و بعد از آن اسپانیا با حدود 250هزار مبتلا، ایتالیا با 211هزار مبتلا و انگلیس با حدود 190هزار مبتلا در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ایران خودمان هم که در ابتدای مسیر در همین رتبه‌های بالای جدول قرار داشت با حدود 99هزار مبتلا در رتبه دهم قرار گرفته است.

چین که به‌عنوان مبدا شیوع ویروس در دنیا معرفی می‌شود هم حالا با موارد تکی ابتلا به کرونا در روز در رتبه یازدهم کشورهای بیشترین تعداد مبتلا به کرونا قرار دارد. آمریکا نیز با حدود 70هزار جان‌باخته در رتبه نخست قرار دارد. ایران با نزدیک به 80هزار بهبودیافته از حدود 99هزار مبتلا وضعیت نسبتا خوبی در درمان مبتلایان به ویروس کرونا در جهان دارد. به‌هرحال آنچه از آمار و اطلاعات و وضعیت شیوع کرونا در جهان مشخص است، این است که گویا همزیستی و عادت به زندگی در شرایط کرونایی انتخاب معقول و دست به نقد‌تری به نظر می‌رسد تا اینکه منتظر تولید دارو و واکسن آن هم به این سرعت باشیم.

موفقیت شکننده ایران در مبارزه با کرونا

همان‌طور که قبلا هم گفته بودیم و گزارش‌های متعددی در ارتباط با آن نوشتیم و منتشر کردیم، کشورهای مختلف دنیا راهکارهای گوناگونی را برای مواجهه با شیوع این ویروس اتخاذ کردند؛ از تعطیلی‌های طولانی‌مدت تا ایجاد محدودیت‌های شدید در حوزه‌های مختلف که البته وجه‌شبه همه آنها جلوگیری از ایجاد هرگونه تجمع بود. این سیاست‌ها تقریبا تا جایی در همه کشورهای دنیا دنبال شد و خروجی‌های نسبتا مطلوبی هم داشت. حداقل در ایران که چنین بوده است. اما از جایی به بعد مصائب و مشکلات اقتصادی باعث شد سیاستمداران و مسئولان مختلف در کشورهای گوناگون دنیا مجبور به انتخاب بین ادامه روند اجرای محدودیت‌ها و ضربه مهلک به اقتصاد و برداشتن تدریجی محدودیت‌های بازگشت به زندگی عادی شوند؛ انتخابی که به‌خاطر اثر مستقیم بر جان و سلامتی مردم شاید سخت‌ترین چالش دولت‌ها و ملت‌های مختلف بود. با این همه اجتناب‌ناپذیر بود و کشورها همگی به این سمت رفتند تا برای جلوگیری از آسیب‌های بعدی کرونا تا حدی از محدودیت‌های موجود بکاهند و برخی کسب‌وکارها فعالیت‌های خود را از سر بگیرند. روند نزولی و شرایط کنترلی شیوع کرونا خصوصا در بعضی نقاط در همین ایران خودمان باعث شد مدل‌های متفاوتی اتخاذ و اجرا شود.

مشاغل و فعالیت‌ها دسته‌بندی شدند و رفته‌رفته محدودیت‌ها با حفظ پروتکل‌های بهداشتی و حد نازلی از نظارت‌ها برداشته شد تا مردم کم‌کم به روال زندگی عادی بازگردند. اما خب باید گفت تعریف از زندگی عادی پیش و پس از شیوع کرونا کاملا متفاوت است. با این همه کسب‌وکارها فعالیت‌شان را به‌صورت مرحله‌ای (اگر از بی‌قانونی‌های فراوانی که صورت گرفت، چشم‌پوشی کنیم) آغاز کردند. خیابان‌ها شلوغ شد، مراکز خرید هم همین‌طور، اتوبوس و مترو و حمل‌ونقل عمومی به روزهای شلوغ قبلی خود بازگشت و حالا که نزدیک به سه ماه از شیوع کرونا در کشور می‌گذرد، تقریبا خیلی از محافل و مشاغل روال قبلی خود را بازیافته‌اند. این مساله اما به جای آنکه نشان از امیدواری داشته باشد نگرانی‌ها را تشدید کرده است. این نگرانی‌ها وقتی بیشتر می‌شود که یک چشم به روند عادی‌سازی و اظهارات مسئولان دولتی بیندازیم و با آرامش و طمانینه آ‌نها با مساله مواجه شویم و یک چشم هم به واقعیت موجود آمارهای اعلامی از سوی وزارت بهداشت داشته باشیم.

به‌هرحال همان‌طور که از اطلاعات و آمار و ارقام اعلامی از مواجهه ایران با کرونا دریافت می‌شود ایران جزء کشورهای نسبتا موفق در مواجهه با شیوع کرونا بوده است و توانسته تا حد قابل‌قبولی خصوصا در برخی استان‌ها روند شیوع را به مرحله کنترل برساند. برای مثال مرکز نوآوری در داده‌پردازی دانشگاه سنگاپور با طراحی مدلی بر پایه آمار رسمی افراد مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا، تعداد مبتلایان به بیماری کووید-۱۹ و شمار بهبودیافتگان این بیماری، تلاش کرده با لحاظ پیش‌فرض‌های ناشی از تجربه تاریخی بیماری‌های همه‌گیر و با اتکا به ابزار رگرسیون، چرخه زندگی این ویروس را پیش‌بینی کند. این مدل وضعیت شیوع ویروس کرونا در ۸۶ کشور جهان ازجمله ایران را مورد بررسی قرار داده و برآورد کرده در ۱۵ کشور جهان ازجمله چین، کره‌جنوبی، استرالیا، اتریش، لبنان، اردن و سوئیس تا ۲۸ آوریل (۹ اردیبهشت)، ۹۷ درصد چرخه شیوع ویروس کرونا سپری شده است. پیش‌بینی این مدل نشان می‌دهد چرخه فراگیری ویروس کرونا در ایران به‌عنوان چهل‌وچهارمین کشور، تا ۱۷ مه (۲۸ اردیبهشت) به سطح ۹۷ درصد خواهد رسید و اتمام دوره شیوع آن تا ۲۸ سپتامبر (۷ مهر) طول خواهد کشید. اما با وجود این و با توجه به تمام این بارقه‌های امید، سهل‌انگاری‌ها و ساده‌انگاری‌های بروزیافته در سطح جامعه چنین پروسه‌ای را بسیار شکننده و درمعرض خطر نشان می‌دهد. برای بیشتر و بهتر نمایان شدن این مساله نگاهی به آمار اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین اظهارات برخی مسئولان می‌اندازیم.

روند صعودی ابتلا به کرونا در 15 استان

«الناس علی دین ملوکهم» (مردم به دین حاکمان‌شان زندگی می‌کنند) شاید اینجا و در ماجرای مبارزه و مواجهه با شیوع کرونا در ایران هم مصداقی و نمود داشته باشد. ساده‌انگاری‌‌ها و روند عادی‌سازی شرایط در دولت و اظهارات برخی مسئولان، بازگشایی برخی کسب‌وکار‌های پرخطر و مسائلی از این‌ دست مردم را هم از آن جدیت اولیه در خودمراقبتی و مواجهه با کرونا دور کرده و این زنگ خطر جدی را برای آینده و مبارزه با شیوع کرونا در کشور به صدا درآورده است. برای مثال، علی ربیعی، سخنگوی دولت با اشاره به آمار رعایت پروتکل‌‌های بهداشتی برای مقابله با کرونا خاطرنشان کرده است: «در یک ارزیابی، متوسط همکاری مردم در سطح کشور ۸۳ درصد بوده است. البته تهرانی‌‌ها نمره خوبی نمی‌گیرند، چراکه تنها ۶۲درصد تهرانی‌‌ها با پروتکل‌‌های اعلامی همکاری کرده‌اند.» این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد که حداقل در پایتخت کشور تعداد زیادی از شهروندان هنوز بعد از گذشت ماه‌‌ها از شیوع کرونا این بیماری را جدی نگرفته‌اند و اهتمامی برای عمل به پروتکل‌‌های بهداشتی ندارند. روندی که با این وضعیت حتما تشدید خواهد شد و ارقام بعدی پایین‌تر از همین 62درصد خواهد بود. مضاف‌بر این پیش‌تر این را هم متذکر شده بودیم که تهران وضعیت ویژ‌ه‌ای دارد و به‌خاطر وضعیت خاص، جمعیت بالا و وضعیت ارتباطی خاص در کشور نیازمند سناریوی ویژه است، مساله‌ای که مسئول ستاد مقابله با کرونای تهران هم به آن اذعان کرد. این اما ‌بخشی از اخبار نگران‌کننده از آینده مواجهه با کروناست.

روز گذشته کمیته اپیدمیولوژی وزارت بهداشت گزارشی منتشر کرد که براساس آن برای ارزیابی روند گسترش بیماری کووید-۱۹ در استان‌‌های مختلف کشور از تحلیل روند تغییرات اتفاق‌افتاده برای موارد ابتلا و مرگ گزارش‌شده روزانه استفاده شده است. برای محاسبه روند تغییرات ابتلا و مرگ در پنج روز اخیر، ابتدا متوسط سه‌روزه تعداد گزارش ابتلا و مرگ هر روز با میانگین گرفتن از داده‌‌های همان روز، روز قبل و بعد محاسبه شد. سپس میزان افزایش هر روز نسبت به روز قبل محاسبه شد. درنهایت، تغییر روند ابتلا و مرگ آخر با میانگین گرفتن از اعداد به‌دست‌آمده برای روز‌های آخر محاسبه شد. برای تحلیل بهتر، شاخص‌‌های پنج روز آخر وارد آنالیز شد.

طبق این گزارش، متاسفانه روند صعودی یا شروع پیک در ۱۵ استان (قم، لرستان، ایلام، گیلان، گلستان، خراسان‌رضوی، کهگیلویه‌وبویراحمد، خوزستان، هرمزگان، کرمان، یزد، اصفهان، زنجان، چهارمحال‌وبختیاری و کرمانشاه) مشاهده می‌شود. تصور می‌شود استان کردستان به مرحله ثبات رسیده باشد. البته براساس همین گزارش روند ابتلا به ضرورت کلی در کشور نزولی است و 9 استان (مرکزی، آذربایجان‌شرقی، تهران، البرز، مازندران، خراسان‌شمالی، فارس، همدان و سیستان‌وبلوچستان) هم روند نزولی را نشان می‌دهند. با علم به این موضوع که هر استان می‌تواند چند پیک ابتلا را تجربه کند، اما به‌هرحال در برخی استان‌‌ها نظیر قم که طی روز‌های گذشته روند نزولی بود، دوباره شاهد رشد تعداد مبتلایان بوده‌ایم و این مساله می‌تواند مشکل‌ساز باشد. علاوه‌براین، روند صعودی ابتلا در این استان‌‌ها نشان می‌دهد برخلاف روند عادی‌سازی و نرمال نشان‌دادن وضعیت توسط برخی مسئولان، واقعیت خیلی منطبق با ادعا‌ها نیست و روند شیوع کرونا همچنان در نیمی از استان‌‌های کشور صعودی است.

شرایط متفاوت تهران در روز‌های آینده؛ پایتخت نیازمند برنامه ویژه برای مواجهه با کرونا

بالا برویم و پایین بیاییم، وضعیت تهران با سایر استان‌‌های کشور متفاوت است. این ربطی به تمرکزگرایی و خون رنگین‌تر تهرانی‌‌ها و پایتخت‌نشین‌‌ها ندارد، این اتفاقا به تمام کشور و تمام استان‌‌ها  ربط دارد. مرکزیت تهران، تجمیع تمام نهادها، سازمان‌‌ها و خدمات اصلی کشور در پایتخت، جمعیت میلیونی و دسترسی بالا و... به این استان باعث می‌شود سناریو‌های متفاوت‌تر و ویژه‌تری را مطالبه کند، چون مدل شیوع و مقابله با ویروس در تهران متفاوت با سایر استان‌هاست.

در همین ‌راستا و در تایید این نکته و تاکید بر آن روز گذشته علیرضا زالی، فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران درخصوص میزان ارائه خدمت در استان تهران، افزود: «بالاترین آمار، مراجعان، بستری در ‌بخش عادی، بستری در ‌بخش مراقبت ویژه و میزان ارائه خدمات در حوزه بهداشت و درمان متعلق به استان تهران بود که در این زمینه رکورد دست‌نیافتنی برای ‌بخش بهداشت و درمان استان حاصل شد. آمار ابتلا به کووید-۱۹ در تهران به‌حالت کفه‌ای نزدیک می‌شود، اما هنوز تعداد قابل‌توجهی بیمار در بخش‌‌های عادی و ویژه بستری هستند. همچنین تعداد مراجعان هم در ‌بخش درمان و هم بهداشت، عدد قابل‌توجهی در روز را نشان می‌دهد و هنوز در تهران شرایط متفاوت‌تر از استان‌‌های دیگر است. تهران هنوز در تب و تاب اپیدمی است و ممکن است شرایط متفاوتی در روز‌های آینده در استان حاکم شود. »

 * نویسنده: ابوالقاسم رحمانی.دبیرگروه جامعه