رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد در گفتوگو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کرونا؛ همان میهمان ناخوانده و دوست‌نداشتنی‌ای که نزدیک سه ماهی می‌شود در کنار دیگر کشور‌ها در خطه جغرافیایی ایران‌زمین هم جا خوش کرده و نه‌تنها به نوروز 99 رنگ و بوی متفاوت و ناخوش داد و یکی از عید‌های فراموش‌ناشدنی را برای ایرانیان رقم زد بلکه بعد از پایان تعطیلات نیز روزهای عجیبی را برای ایرانیان به همراه آورده است. این ویروس منحوس درحالی به انتظار دومین ماه از فصل بهار در کشورمان نشسته که بسیاری از ایرانی‌‌ها همانند میلیاردها نفر از مردم دنیا در قرنطینه اجباری به سر می‌برند و بالطبع بخش زیادی از نیرو‌های کار هم مجبور به خانه‌نشینی هستند، اتفاقی که نه‌تنها باعث ایجاد تبعات اقتصادی منفی در هفته و ماه‌‌های آینده خواهد شد بلکه شرایط روحی و روانی خانواده‌‌ها را نیز تحتتاثیر قرار داده است؛ تا جایی که بعضا مسئولان وزارت بهداشت را وادار به ارسال پیامک‌‌های هشدارآمیز نسبت به این مقوله کرده است.
این ویروس نانومتری که حالا کل بشر را زمین‌گیر کرده است و صحنه‌‌های عجیبی را در این کره خاکی به وجود آورده، در کنار همه مشکلات سلامتی و بهداشتی که برای کشور‌ها ایجاد کرده و تبعات اقتصادی که در آینده نزدیک به بار خواهد آورد، ابعاد روانشناسی و جامعه‌شناسی جوامع را نیز تحتتاثیر قرار داده؛ شرایطی که از یک‌طرف به خاطر استرس ابتلا به این بیماری است و از طرف دیگر وضعیت معیشتی و دیگر نگرانی‌‌های مردم باعث تشدید آن شده و مسئولان امر نیز نگران بروز آسیب‌‌های اجتماعی هستند. این مهم حالا کشور را در مسیری قرار داده که نیاز به ارائه راهکار‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای برون‌رفت از وضعیت فعلی توسط اساتید و دانشمندان علوم انسانی بسیار بیشتر از گذشته احساس می‌شود. اهمیت حوز‌ه‌ای که شاید تا پیش از آن چندان موردتوجه مسئولان نبود و حتی فعالان این عرصه نیز ترجیح می‌دادند از تئوری‌ها و نظریه‌‌های دیگر کشور‌ها بهره‌مند شوند، اما نقش آن، این روز‌ها چنان پررنگ شده که لازم است در اسرع‌وقت راهکار‌هایی با توجه به خلق و خوی امروز مردم و فرهنگ بومی کشور توسط اساتید علوم انسانی ارائه شود. در اصل کرونا بستری را فراهم کرده که شاید بتوان گفت در طول سال‌‌های گذشته برای اولین‌بار در اختیار فعالان حوزه علوم انسانی قرار گرفته تا بتوانند برای درمان آسیب‌‌های اجتماعی موجود در کشور داروی بومی تجویز کنند.
در این میان، دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان پیشقدم شده تا با استفاده از ظرفیت هیاتهای اندیشه‌ورز خود که پیش‌تر توسط مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر این دانشگاه فعال شده بود، دست به تولید دانش بومی در این زمینه زده و راهکار‌های برون‌رفت از تبعات اجتماعی ناشی از کرونا را در اسرع‌وقت ارائه دهد؛ اقدامی که قطعا می‌تواند نویدبخش روزهای مهمی در حوزه علوم انسانی و هنر برای کشور باشد.
هیاتهای اندیشه‌ورز دانشگاه آزاد اسلامی جریان‌سازی کنند
در همین راستا دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی 19 فروردین‌ماه در جلسه با مدیران معاونت علوم انسانی و هنر که به‌منظور گسترش هیاتهای اندیشه‌ورز در واحد‌های دانشگاهی و راهکار‌های تعالی علوم انسانی و هنر برگزار شده بود، به توضیح اهمیت این مقوله پرداخت و گفت: «هیاتهای اندیشه‌ورز این دانشگاه باید به سمت تولید دانش حرکت کنند و مسیر هیاتهای اندیشه‌ورز دانشگاه آزاد اسلامی یک حرکت روشمند است، چراکه تاکنون علم ما متکلم وحده بوده و شیوه ارائه دروس به این شکل بود که اساتید درس می‌دادند و شاگردان اجازه نقد نداشتند. برای اصلاح این روند، موضوع گفت‌وگو‌های تولید دانش در دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شده و تاکنون دستاورد‌های خوبی نیز به همراه داشته است.»
طهرانچی درباره انتظارات موجود از این هیاتها تصریح کرد: «از هیاتهای اندیشه‌ورز دانشگاه آزاد اسلامی انتظار می‌رود که همه جوانب دانش مواجهه با ویروس کرونا را بررسی کرده و یک جریان‌سازی در دانشگاه آزاد اسلامی به وجود بیاورند. برای این کار باید همه توان خود را بگذاریم و با استفاده از توان کارگروههای هیاتهای اندیشه‌ورز بتوانیم ابتدا با گفت‌وگومحوری و سپس با ایجاد کرسیهای ترویجی و برگزاری کرسیهای نظریه‌پردازی، دستاورد‌های علمی خود را به مجامع و نهاد‌های دیگر ارائه کنیم.»
نباید فراموش کرد که این هیاتها ماحصل اقدامات معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی است، در این خصوص دکتر طهرانچی گفته بود: «تاسیس این معاونت یکی از اقداماتی است که می‌توانم به‌عنوان یک کار منطقی و اساسی در حوزه دانشگاهی و آموزش عالی در دوره مدیریت ۱۹ ماهه خود تاکنون در دانشگاه آزاد اسلامی به آن تکیه کنم. الحمدلله این معاونت موفقیت‌‌های قابل‌توجهی داشته و روزبه‌روز برکات تاسیس آن بیشتر نمایان می‌شود و از خدا می‌خواهیم که دستاورد‌های بیشتر و پربرکتی به آن عنایت فرماید.»
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به همه‌گیر شدن ویروس کرونا در جهان و درماندگی بسیاری از کشور‌ها در مواجهه با آن، تصریح کرد: «دنیا برای اولین‌بار در طول ۸۰ سال گذشته و پس از جنگ جهانی دوم با یک مساله جدی مواجه شده است. این موضوع مسیر علمی را که تاکنون طی شده، زیر سوال می‌برد، چراکه ۸۰ سال است دولت‌‌ها به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا عنان سیاست علمی را در دست گرفته‌اند و اکنون با واقعیتی مواجه شده و به این نتیجه رسیده‌اند که سیاست علمی آنها در مواجهه با این ویروس ناکارآمد بوده و بحث علوم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاملا متوقف شده است.»
هرچند هیاتهای اندیشه‌ورز عمر نسبتا کوتاهی دارند، اما شاید بتوان گفت که شیوع کرونا در ایران باعث شده با فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی آنها نسبت به گذشته سرعت بیشتری پیدا کند، مساله‌ای که ما را واداشت تا سراغ حسن خیری، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی برویم و از او درباره برنامه‌‌ها و فعالیتهای این روزهای هیاتها بپرسیم.
ایجاد شبکه گسترده مطالعاتی در مورد بررسی ابعاد مختلف کرونا
حسن خیری، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره ورود هیاتهای اندیشه‌ورز به مقوله کرونا گفت: «به محض اینکه متوجه شدیم برنامه مطالعاتی درخصوص این بیماری در دستورکار دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته است و همچنین بعد از ابلاغ بخشنامه‌ای در این خصوص، در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر این دانشگاه برنامه‌ریزی‌های مطالعاتی را آغاز کردیم و با توجه به اینکه هیاتهای اندیشه‌ورز زیرنظر این مرکز فعالیت می‌کنند، شبکه گسترده مطالعاتی در مورد بررسی ابعاد مختلف کرونا در حوزه علوم انسانی و هنر ایجاد کردیم.»
تشریح چگونگی فعالیت هیاتهای اندیشه‌ورز در سطح کشور
او با بیان اینکه در وهله اول به تمامی هیاتهای اندیشه‌ورز در سطح کشور برای انجام کار مطالعاتی در حوزه کرونا اطلاع‌رسانی کردیم، اظهار داشت: «قرار شد این هیات با دو رویکرد فعالیت کند که در وهله اول باید خودشان کارگروه‌هایی به شکل مستقل ایجاد می‌کردند و از طرف دیگر نیز افرادی را به گروه‌های تخصصی مستقر در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد معرفی کنند. در همین راستا و براساس محورهایی که به صورت تخصصی در علوم انسانی و هنر متناسب با رشته‌های تخصصی شکل گرفته، امروز ما 21 کارگروه فعال در عرصه‌های مختلف علوم انسانی و هنر تاسیس کرده‌ایم.»
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی با تاکید براینکه اکثر این کارگروه‌ها با محوریت سازمان مرکزی فعالیت می‌کنند اما بعضی از آنها نیز به صورت استانی فعال شده‌اند، گفت: «وظیفه این کارگروه‌ها آن است که ابتدا پیامدهای کرونا را مورد بررسی قرار داده و نقاط قوت و ضعف و تهدیدهایی را که در دوران پساکرونا متوجه کشور خواهد شد شناسایی کنند، همچنین قرار است این کارگروه‌ها درنهایت گزارش تحلیلی–راهبردی در این زمینه ارائه دهند که قطعا در آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»
لزوم تولید گفتمان علوم انسانی ناظر بر مسائل زیست‌بومی
خیری افزود: «ارائه گزارش تحلیلی–راهبردی از سوی کارگروههای هیات اندیشه‌ورز در اصل اولین گامی است که به‌صورت بارش فکری در دستور کار این کارگروه‌ها قرار داده‌ایم که با استقبال خوبی نیز همراه شده است، البته مطالعات بارش فکری علاوه‌بر اینکه به گزارش‌های تحلیلی-راهبردی منتهی می‌شود، قطعا باعث جریان‌سازی و تولید گفتمان علوم انسانی ناظر بر مسائل زیست‌بومی و مختص جامعه خودمان نیز خواهد شد.»
او تصریح کرد: «درحقیقت فعالیت این کارگروه‌ها و گزارش‌هایی که توسط آنها ارائه خواهد شد فتح‌بابی برای درگیر کردن علوم انسانی با مسائل جاری و بومی در کشور خواهد بود. به عبارت دیگر شناخت این مسائل ما را مستعد خواهد کرد به جای اینکه از کشورهای دیگر تقلید کرده و بعضا از تئوری‌های آنها استفاده کنیم، به سمت تولید دانش بومی حرکت کنیم.»
حرکت به سمت تولید دانش بومی، هدف اصلی ایجاد کارگروههای مختلف
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی با تاکید بر اینکه هدف‌گذاری ایجاد این کارگروه‌ها نیز حرکت به سمت تولید دانش بومی بوده است، افزود: «البته زمینه این هدف‌گذاری از همان ابتدای ایجاد معاونت علوم انسانی و شکل‌گیری هیاتهای اندیشه‌ورز وجود داشته است و امروز بیماری کرونا باعث شده مصادیقی از مسائل کشور روی دانشمندان علوم انسانی ما گشوده شود تا بتوانیم بعد از این با نگاه بومی و اندیشه‌هایی که ناظر بر مسائل کشور است به این پدیده‌ها دقت کنیم.»
خیری درباره زمان ارائه گزارش‌های تحلیلی-راهبردی توسط این کارگروه‌ها بیان داشت: «این کارگروه‌ها تا اواخر اردیبهشت باید گزارش‌های تحلیلی-راهبردی خود را ارائه کنند و طبق برنامه‌ریزی‌هایمان فاز اول مطالعات راهبردی ما که جنبه بارش فکری دارد تا پایان اردیبهشت به اتمام خواهد رسید و بعد از آن برنامه‌ریزی‌ها برای انجام کارهای عمیق‌تر مطالعاتی صورت می‌گیرد تا بتوانیم از نتایج این گزارش‌های تحلیلی به خوبی استفاده کنیم.»
استفاده از ظرفیت دانشجویی برای تکمیل و تحقق گزارش‌ها
او با بیان اینکه طبیعتا بعد از ارائه گزارش‌های تحلیلی از ظرفیت دانشجویی برای تحقق این گزارش‌ها بهره‌مند خواهیم شد، اظهار داشت: «قطعا یکی از اقداماتی که بعد از ارائه گزارش‌های تحلیلی-راهبردی هیاتهای اندیشه‌ورز در دستور کار قرار خواهد گرفت، موضوع‌شناسی این گزارش‌ها و بارگذاری آنها در سامانه طرح پایش و تقویت این طرح خواهد بود؛ در اصل هدف‌مان این است که بتوانیم از مشارکت حداکثری جامعه دانشجویی برای پیشبرد اهداف این کارگروه‌ها بهره‌مند شویم، البته این مساله در گام بعدی قرار دارد.»
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی درباره تفاوت کار مطالعاتی این هیاتها در شرایط فعلی نسبت به گذشته اظهار داشت: «تفاوت مطالعاتی ما امروز نسبت به گذشته در آن است که پیش از این از تحقیقات دیگران استفاده می‌کردیم و متاسفانه از نتایج تحقیقاتی که توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی خودمان در قالب پایان‌نامه و رساله انجام می‌شد، در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های کشور بسیار محدود استفاده می‌شد، درحالی‌که امروز واقعیت‌های جامعه که ناشی از بیماری کروناست مانند اختلافات خانوادگی و... مورد توجه جدی قرار گرفته و کار مطالعاتی روی آنها شروع شده است.»
کرونا عرصه‌های جدیدی پیش روی ما قرار داد
خیری در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «قطعا ابعاد مختلف واقعیت‌های این روزهای جامعه اعم از جامعه‌شناسی، روانشناسی و حتی زمینه‌های اقتصادی، بهداشت و... مورد واکاوی قرار خواهد گرفت و نباید فراموش کنیم که بیماری کرونا در کشور باعث شده عرصه‌های جدیدی پیش‌روی ما گشوده شوند که طبیعتا باید در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها به آنها توجه ویژه شود. همچنین در شرایط فعلی کشور حتی عملکرد سیاسی دولتمردان و نحوه گزارش‌دهی و مخابره اطلاعات از سوی مسئولان نیز جای مطالعه دارد که طبیعتا مورد بررسی قرار می‌گیرند.
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
