

این معاملات که از دهه 1980 آغاز شده است، هماکنون معنای گستردهتری پیدا کرده است و بهطور تقریبی اکثر قراردادهای مشتقات خارج از بورس به صورت سوآپ انجام میشود. عبارت سوآپ نفت در ایران به قراردادهایی اطلاق میشود که در آن ایران در پایانههای شمال کشور، نفت را از کشورهای تولیدکننده همسایه شمالی از مسیر دریای خزر یا خط لوله دریافت میکند و نفت با همان کیفیت را در جنوب به مشتری کشور تولیدکننده عرضه میکند. پیشتر بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت در دوره اول وزارت نفت خود، روزانه نزدیک به 80هزار بشکه نفت را از تولیدکنندگان نفت در آسیای مرکزی از مسیر دریای خزر به وسیله نفتکش تحویل میگرفت و به همان میزان در پایانههای جنوبی کشور به مشتریان این کشورها نفت خام با کیفیت مشابه تحویل میداد. مزایای این کار برای کشور این بود که ایران نفت خام تحویلگرفته از پایانههای شمالی را در پالایشگاههای شمالی کشور استفاده میکرد و دیگر نیازی به انتقال نفت از جنوب به شمال کشور نبود؛ از طرف دیگر این اقدام به افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی کمک میکرد، چراکه از این طریق ایران مجبور نبود برای پیدا کردن مشتری با طرفین وارد مذاکره شود؛ بلکه کسانی که نفت سوآپ را ارائه میکنند خود باید برای یافتن مشتری وارد مذاکره شوند. با روی کارآمدن مسعود میرکاظمی در زمان دولت محمود احمدینژاد، وی سوآپ را اقدامی نادرست و خیانت به ملت برشمرد و از ادامه آن جلوگیری کرد. با تغییر دولت و به روی کارآمدن دوباره زنگنه، مذاکرات جدی برای آغاز مجدد سوآپ صورت گرفت. ایران که پیشتر سوآپ نفتی با آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان را در پرونده داشت، حالا بهطور جدی با روسیه نیز وارد مذاکره شده است و همچنین برای توسعه زیرساختهای سوآپ در پایانههای شمالی کشور سرمایهگذاری و تلاش میکند. حمیدرضا شاهدوست، رئیس پایانه نفتی شمال چهارشنبه هفته گذشته درحاشیه بازدید خبرنگاران از تاسیسات پایانه نفت شمال با اشاره به تکمیل حوضچه فراگیر در این پایانه در آینده نزدیک گفت: «پس از ساخت این حوضچه، علاوهبر سه اسکله بارگیری کنونی که آبخورهای چهار تا پنج متر دارند، 14 اسلکه با آبخورهای 14متر نیز به مجموعه افزوده میشود.»
به گفته شاهدوست در سالهایی که عملیات سوآپ متوقف شده بود، تمام تاسیسات این پایانه از صفر تا 100 بازسازی شدهاند و هماکنون این اسکلهها هر نوع شناوری را پذیرش میکنند. شاهدوست در مورد توسعه فعالیتهای سوآپ گفت: «براساس فازهای تعریفشده امکان ارتقای ظرفیت از 120 هزار بشکه کنونی به 500 هزار و پس از آن به یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز وجود دارد.»
