نگاهی به سینمای چین و ضررهای کرونا به سینما 
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، این روزها هر خبری که می‌شنویم یک ربطی به این ویروس مرموز دارد؛ ویروسی که برای اولین‌بار از چین سر درآورد و بعد هم به همه جهان صادر شد و تقریبا الان در همه کشورها کسانی هستند که به کرونا مبتلا شده‌اند. قرار نیست در این گزارش از این ویروس و پیشگیری و سختی‌های آن بگوییم بلکه می‌خواهیم از مشکلاتی بگوییم که این ویروس مرموز برای سینمای چین به وجود آورده است و چه ضررهایی به سینمای چین و درکل سینمای جهان وارد کرده است. قرار است کمی از سینمای چین و رشد آن در این سال‌ها بگوییم و بعد هم برسیم به ضرر و زیان‌های این یک ماه و اندی که با آمدن ویروس کرونا وارد شده است؛ ضررهای میلیاردی‌ای که هم به سینمای چین وارد شده است، هم به سینمای دنیا که در این سال‌ها به سینمای چین وابسته شده‌اند.
آغاز فیلمسازی در بندر شانگهای
آپارات فیلم در همان ۱۹۸۶ که سینما اختراع شد، مثل خیلی از کشورهای دیگر به چین هم رفت. سال‌های سال می‌شد که تکنولوژی فیلمسازی پدید آمده بود، اما کسی بانی و پیشقدم نمی‌‌شد تا دم و دستگاه آن را سرهمبندی کند. پرداختن به دلایل این قضیه مجال جداگانه‌‌ای می‌‌طلبد اما به هرحال این وضع باعث شده بود وقتی سینما به وجود آمد، تمام جهان از پیش منتظرش باشند و تکنولوژی آن به سرعت در همه‌‌جا فراگیر شود. به 10 سال نکشید که چین هم صنعت فیلمسازی خود را افتتاح کرد. صنعت فیلمسازی چین در بندر شانگهای متمرکز شده بود و اولین فیلم آن در ۱۹۰۵ میلادی روی پرده‌‌ها رفت. به محض اینکه سینما شکل ناطق پیدا کرد، چین هم اولین فیلم چینی‌‌زبان جهان را به نمایش درآورد. تکنولوژی ضبط صدا قبل از اختراع دوربین سینماتوگراف خلق شده بود، اما همانطور که تاخیر در سرهمبندی دستگاه سینماتوگراف دلایل خاصی داشت، تاخیر در ناطق‌‌شدن سینما تا قبل از اختراع رادیو هم بی‌‌دلیل نبود. این به زمینه‌‌های فرهنگی غرب و احوالات غربیها در آن دوران بر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌گشت و چین مثل بسیاری از کشورهای دیگر ناچار بود ببیند غربیها به کجا می‌‌‌‌روند و چه می‌‌‌‌خواهند. در ۱۹۳۱ همزمان با تولید اولین فیلم ناطق چینی، اولین دوره طلایی سینمای این کشور هم شروع شد. در دهه ۳۰ میلادی و پس از تصرف منچوری توسط ژاپن، ترکیبی از ناسیونالیسم و چپ‌‌‌‌گرایی در سینمای این کشور پدید آمدکه خروجی جالبی پدید آورد. این درونمایه‌‌‌‌ها با عناصری از سینمای سرگرم‌کننده و عامه‌‌‌پسند چین که تا قبل از آن رایج بود، ترکیب شد و هم توسط وطن‌‌‌پرستان و هم توسط حزب کمونیست چین مورد حمایت قرار گرفت. حزب کمونیست آن روزها هنوز در چین بر سر قدرت نیامده بود. دومین دوره طلایی سینمای چین پس از روی کار آمدن کمونیست‌ها در این کشور به رهبری مائو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تسه تونگ شروع شد. این اتفاق پس از جنگ جهانی دوم رخ داد. سینمای چین پس از آن هم دوره‌‌‌‌‌‌‌های پر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رونقی را در تاریخچه‌‌‌‌‌‌‌اش تجربه کرد، اما تمام اینها هیچ‌گاه از حد یک سینمای خاص شرقی که گهگاهی میان فیلمهای سایر نقاط جهان با زبان و بیانی دیگر روی پرده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رفتند و تنوع ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند، فراتر نرفته بود.
رقیبی برای هالیوود
چین بعد از روی کار آمدن دولت دُن شیائو پیگ، دوران جدیدی را در توسعه اقتصادی آغاز کرد. این اتفاق به حدود ۴۰ سال قبل بر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد. اما از دوران شس جی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پینگ بود که آنها تصمیم گرفتند از لحاظ فرهنگی هم پرچم سرخ و ستاره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشان این کشور را بر چکاد فرهنگستان دنیا بکوبند. حدود چهار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماه پیش در اسفند ۱۳۹۷ بود که وونگ شیا هوی، مدیر اجرایی شرکت پروپاگاندا و کارگردان چینی اعلام کرد: «دولت چین با ترغیب فیلمسازان این کشور، قصد دارد تا سال ۲۰۳۵ چین را مثل هالیوود به یکی از قطب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سینمای جهان تبدیل کند. طبق این برنامه در نظر گرفته شده در چین هر سال بیش از ۱۰۰ فیلم سینمایی ساخته شود و هرکدام بیش از ۱۵میلیون دلار فروش داشته باشند تا تحرک سینمای این کشور را بهبود بخشد. همچنین گفته میشود بیشتر تمرکز فیلمسازان چین روی فیلمهای میهن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پرستانه خواهد بود.»
چین در پرفروش‌های هفتگی باکس‌آفیس جهان
چینی‌ها در این چند سال روش‌های جالبی را برای قد‌علم کردن در برابر سینمای آمریکا به کار بستند که یک‌سره از روش‌های اروپایی و امثال آنها سری سوا داشتند. فستیوال‌های هنری اروپا، روزگاری با این مدعا ایجاد شدند که قرار است در برابر جریان اصلی سینمای تجاری که آمریکا شاخص آن بود، هرکدام آلترناتیو جدیدی به دنیا معرفی کنند. اما حالا در خود کشورهایی که برگزارکنندگان چنین مراسمی هستند، گیشه در تسخیر آمریکاست. در گراندسینمای جشنواره لوکارنو برای فیلمی اکران ویژه ترتیب داده میشود که یک ماه بعد از اختتامیه جشنواره، همان فیلم را دوباره در همان‌جا اکران می‌کنند و در طول هفته فقط دو بلیت می‌فروشد. دیگر باید دوگانه سینمای آمریکا و سینمای اروپا را کم‌کم فراموش کرد. اما چینی‌ها برخلاف فیلمسازان قاره سبز، ترجیح دادند به جای لیسیدن چکمه آمریکایی‌ها، هالیوود را از سر ببلعند. وقتی بروس‌لی «اژدها وارد میشود» را ساخت، هالیوودی‌ها از بابت پیدا شدن یک رقیب جدی برای جیمز باند که می‌توانست ذائقه مخاطب را عوض کند و بازی را به زمینی ببرد (ورزش‌های رزمی) که آمریکایی‌ها در آن نمی‌توانستند دست برتر را داشته باشند، اظهار نگرانی کردند. کابوس سال‌های دور سیاستگذارانی که در آن روزگار از چنین بابتی برای هالیوود نگران بودند، امروز درحال محقق شدن است و چنان‌که از تماشای گاه و بیگاه نام‌های چینی بین پرفروش‌های هفتگی باکس‌آفیس جهان برمی‌آید یا با مرور و رصد نام کارگردان‌های سینمای آمریکا به چشم می‌خورد که بسیار‌شان چینی هستند و همین‌طور مخاطبان میلیاردی چین که حتی سینمای خود آمریکا را ناچار می‌کند تا مطابق طبع و پسند چشم‌بادامی‌ها فیلم بسازد، معلوم است که کم‌کم و در مقام واقعیت، اژدها وارد میدان مبارزه شده است.
رشد منفی سینمای جهان با حذف چین
در سال ۲۰۱۷، فروش جهانی محصولات سینمایی ۱.۱ میلیارد دلار افزایش داشت و به رقم 9.39 میلیارد دلار رسید؛ درحالی که در صورت حذف بازار سینمایی چین از این آمار، میزان فروش جهانی آثار سینمایی با رشد منفی همراه می‌شد. سال ۲۰۱۷ پرفروش‌ترین سال سینمایی جهان تا آن روز شناخته شد و سینما چنین چیزی را مدیون مخاطبان چینی بود.جکی چان در کنفرانسی که همان سال و پیرو این موفقیت بزرگ برای چین در پکن، پایتخت این کشور ترتیب داده شده بود، راجع به قانون جدیدی که نمایش آثار خارجی را در چین مجاز کرده بود، گفت: «چنین فشاری است که می‌تواند فیلمسازان ما را وادار کند سخت‌تر کار کنند و فیلمهای بهتری بسازند. اگر ما فیلم‌هایمان را پشت‌درهای بسته می‌ساختیم بدون اینکه هیچ رقابتی وجود داشته باشد، نمی‌توانستیم به این رشد باکس‌آفیسی برسیم که امروز رسیده‌ایم.»
بازار چین در سال ۲۰۱۷ چیزی حدود ۲۲ درصد از فروش فیلمهای سینمای جهان را به سالن‌های خود اختصاص داده بود و نیمه بیشتر این فروش به خود فیلمهای چینی اختصاص داشت. به عبارتی فیلمهای چینی در آن سال حدود ۱۲درصد از کل فروش سینمای جهان را به خود اختصاص دادند. چینی‌ها برای رسیدن به چنین نقطه‌ای و ایستادن بر چنین سکوی افتخاری، ابتدا هنجارهای سینمایی هالیوود را با بازار خود به چالش کشیدند.مخاطبان انبوه چینی باعث شدند هالیوود ناچار شود مقداری مطابق طبع و پسند چشم‌بادامی‌ها فیلم بسازد و چینی‌ها وقتی هنجارها مقداری به نفع‌شان تغییر کرد و ذائقه مخاطبان بین‌المللی به سمت آنها چرخید، توانستند فیلمهای خودشان را هم بفروشند. آنچه اتفاق افتاد شبیه سکانس نهایی بعضی از فیلمهای رزمی بود که دو سمبل خیر و شر داستان، در رودررویی نهایی‌شان قرار می‌گیرند و سمبل شر، اسلحه گرم خود را از دست داده است.حالا سمبل خیر هم سلاح خود را زمین می‌گذارد تا با او به مبارزه تن به تن و برابر بپردازد. کلیشه فرهنگ غرب تا سال‌ها به‌مثابه یک سلاح گرم، رقابت‌های هنری در دنیا را پیش از برگزاری هربار‌شان، چند امتیاز به نفع هنرمندان اروپا و آمریکا جلو می‌انداخت. اما چین سینمای آمریکا را با همان فنی زمین‌گیر کرد که خود آمریکایی‌ها مبدع آن بودند؛ قانون بازار آزاد.حالا دیگر مخاطبان چینی و نوع انتخاب‌شان، تعیین‌کنندگان اصلی محصولات سینمایی هالیوود هستند؛ می‌پرسید چرا؟ در آغاز تابستان امسال این نگرانی وجود داشت که تعداد زیاد بلاک‌باسترهای دیزنی در نزدیکی یکدیگر باعث شود برخی از آنها قربانی برخی دیگر شوند. ولی دیزنی حاضر شده بود چنین ریسک‌هایی هم کند.
از همین‌رو انتظار می‌رود سال آینده با وجود اکران «اونجرز ۴» (Avengers4)، «علاالدین» (Aladdin) «شیرشاه» (King Lion) و «داستان اسباب‌بازی ۴»(Toy Story 4) در فاصله ۱۰ هفته از یکدیگر، شاهد اتفاقی مشابه چینش امسال اکران‌های تابستانه باشیم. این وضعیت به دلیل نوع برخورد چینی‌ها با فیلم‌ها ایجاد شد. در این مورد میشود به آثار نمایش داده‌شده در هفته‌های اخیر توجه کرد.به‌طور مثال «انت‌من و وسپ» شاید کم‌درآمدترین مجموعه مارول در آمریکای شمالی باشد ولی بزرگ‌ترین‌شان در چین است. اما فروش آن در یکی، دو هفته به‌شدت افت داشت و دلیل اصلی این اتفاق مربوط به افتتاحیه غول‌آسای ۷۷ میلیون دلاری «فال‌اوت» بین بازار مخاطبان چین است. این موضوع کم و بیش شبیه همان اتفاقی است که بعد از اکران یک بلاک‌باستر بلافاصله بعد از بلاک‌باستر قبلی در آمریکای شمالی هم رخ می‌دهد اما در چین شدت و غلظت خیلی بیشتری دارد. چینی‌ها فیلم‌ها را در افتتاحیه‌شان تا عرش بالا می‌برند اما بلافاصله باید فیلم روی پرده عوض شود، چون آنها با ابرقهرمان‌های سینمای آمریکا، چندان سمپات و خاطره‌ای ندارند و در اکران طولانی، فیلم‌ها را تنها می‌گذارند، پس باید برای آنها انبوه و متفاوت فیلم ساخته شود.
آمارها چه می‌گویند؟
بخش قابل‌توجه فروش سینمای جهان از سال‌های ۲۰۱۶ به بعد مربوط به بازار چین است که در این چند سال با گسترش تعداد سینماها و اکران گسترده فیلم‌ها دخل بزرگی برای سینمای جهان ایجاد کرده است. براساس آمار اعلام‌شده در سال 2018 میلادی ۹۰۳۳ پرده سینما به سالن‌های نمایش کشور چین اضافه شد که درمجموع به رقمی بیش از ۶۰هزار پرده سینما رسیده است. همچنین با وجود افزایش ۹ درصدی درآمد سینماها، تعداد تماشاگران در این کشور 1.4 میلیارد نفری، با 6 درصد رشد به رقم خیره‌کننده 72/1 میلیارد نفر رسیده است. یعنی رقمی بیش از جمعیت چین بلیت سینما فروش رفته است. این درحالی است که فیلمهای چینی فروشی حدود 5/5 میلیارد دلاری داشته‌اند و ۶۲ درصد از سهم بازار اکران چین را به خود اختصاص دادند.
کرونا و خراب کردن رویاها
این همه تلاشی که در سینمای چین برای رسیدن به یک اوج گرفته شد حالا با یک ویروس تقریبا این هدف بزرگ درحال خراب شدن و از دست رفتن است. چینی‌ها که در چند سال اخیر تلاش‌های فراوانی برای غلبه بر هالیوود و رسیدن به صدر بزرگ‌ترین بازار سینمایی جهان انجام داده بودند فعلا باید از رویای خود دست بردارند، چراکه سینمای چین پس از شیوع ویروس کرونا و تعطیلی بیش از ۷۰هزار سالن سینمایی تاکنون حداقل با ضرر دو میلیارد دلاری مواجه شده است.خبرهای شیوع ویروس کرونا امسال همزمان با آغاز سال نوی چینی و پرسودترین بازه زمانی گیشه سینمای چین منتشر شد و سینمای چین را که پس از هالیوود بزرگ‌ترین بازار سینمایی جهان است و سال گذشته با فروش 9.2 میلیارد دلاری، ۳۳ درصد از فروش جهانی سینما را به خود اختصاص داده با بحرانی جدی و زیانی دومیلیارد دلاری همراه کرده است.زیان تخمین زده‌شده براساس کاهش فروش بلیت در سینمای چین ۱۰ درصد از فروش سالانه سینماهای این کشور را به خود اختصاص می‌دهد. حتی در صورت کنترل ویروس کرونا بازگرداندن اعتماد عموم برای رفتن به سینما در میان چینی‌ها زمانبر خواهد بود و سینمای چین گیشه بیشتری را از دست خواهد داد.
سهام کمپانی بزرگ واندا فیلم که متعلق به «وانگ جیانلین» میلیاردر چینی است از تاریخ ۱۷ ژانویه تاکنون ۲۵ درصد نزول داشته و کمپانی ایمکس چین و بیجینگ اِنلایت مدیا نیز به ترتیب با افت ۲۱ درصدی و ۱۷ درصدی سهام خود روبه‌رو شده‌اند. سینمای چین پیش از این از حیث شمار سالن‌های سینما از آمریکا پیشی گرفته بود و پیش‌بینی می‌شد امسال به سلطه دیرینه هالیوود به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سینمایی جهان از حیث فروش نیز پایان دهد.
ویروس کرونا حضور بین‌المللی سینمای چین در جشنواره‌های خارجی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است و سینماگران و سرمایه‌گذاران چینی فرصت حضور در هفتادمین جشنواره فیلم برلین و بازار فیلم اروپا (EFM) را از دست داده‌اند و شرکت نکرده‌اند. البته الان که همچنان اثرات این ویروس وجود دارد، نمی‌توان این ضرر را همین‌قدر اعلام کرد و مطمئنا بیشتر از این خواهد بود.
* نویسنده: عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
