به گزارش «فرهیختگان آنلاین»،  «کرونا، کمبود ماسک، ژل و مایع ضدعفونی‌کننده» سه واژه‌ای هستند که این روزها صحبت از آن، نقل‌محافل و سوژه اصلی رسانه‌‌ها شده است. فارغ از سوءمدیریت‌هایی که در بحث پیشگیری و جلوگیری از ورود ویروس کرونا به کشور صورت گرفت و ایران نیز بالاخره درگیر این ویروس شد، اتفاقاتی که برای حفظ سلامت عمومی جامعه طی چند روز اخیر رخ داده، تامل‌برانگیز است.مراجعه گسترده مردم به داروخانه‌ها برای خرید ماسک و ماده ضد‌عفونی‌کننده، طبیعتا موجب شده است در این شرایط، داروخانه‌ها با کمبود این دو کالا مواجه شوند. در این میان احتکار ماسک از سوی برخی سودجویان، وضعیت عرضه این کالا را بغرنج کرده است. این درحالی است که طبق اعلام مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۵ واحد تولیدکننده ماسک تا پیش از شیوع کرونا در کشور روزانه 1.5 میلیون عدد ماسک تولید می‌کردند. از این تعداد واحد تولیدکننده، سه شرکت دانش‌بنیان، تولیدکننده انواع ماسک‌ها و ازجمله ماسک‌‌های تنفسی‌ با استفاده از فناوری نانو هستند که در یک دهه اخیر با دستیابی به فناوری نانو در حوزه تولید ماسک‌های تنفسی، علاوه‌بر تامین نیاز بازار داخل، محصولات خود را به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کند. البته پس از شیوع ویروس کرونا در چین و تلاش این کشور برای افزایش میزان واردات ماسک از کشورهای دیگر ازجمله ایران، خبری منتشر شد مبنی‌بر اینکه تاجران چینی می‌کوشند تمام تولیدات ماسک ایران را برای مقابله با شیوع ویروس کرونا پیش‌خرید کنند، لذا صادرات ماسک از ایران ممنوع شد.

در وضعیت کنونی و در بحبوحه اتفاقاتی که در حوزه بهداشت و سلامت کشور در جریان است، نیاز به ماسک‌های نانو که طبیعتا کارایی بیشتری نسبت به ماسک‌های معمولی برای جلوگیری از ابتلا به کرونا دارند، افزایش یافته است. در این گزارش سعی شده است وضعیت فعلی تولید ماسک‌های نانو توسط شرکت‌های تولیدکننده بررسی شود.

 ماسک‌‌های نانوالیاف چیست؟

ماسک ساخته‌ شده با نانوالیاف از چندین لایه تشکیل شده که یکی از لایه‌های میانی آن حاوی نانوالیافی با قطر بین 100 تا 300 نانومتر است. لایه‌‌های نانوالیاف برای جلوگیری از ورود ذرات مضر میکرونی به دستگاه تنفسی انسان است. براساس استانداردهای جهانی ماسک‌های نانوالیاف دارای راندمان 99 درصد در جذب ذرات است. نانوماسک‌ها در طبقه‌بندی انواع ماسک‌ در طبقه FFP3 (دارای کمترین میزان نفوذپذیری) قرار می‌گیرد. این ماسک‌ها از ظرفیت فیلترینگ بیش از 100 برابر ماسک‌های معمولی و طول عمر چهاربرابر برخوردار هستند. کاربردهای ماسک‌های نانوالیاف متفاوت است. ماسک‌های نانو برای حفاظت در برابر گردوغبارها و عوامل بیماری‌زا مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این ماسک‌ها علاوه‌بر لایه‌های پارچه اسپان باند و میکروالیاف، از یک لایه فیلتر نانوالیاف برای به دام‌اندازی آلاینده‌ها استفاده شده است. هرچه ظرافت الیاف سازنده مدیای فیلتر بیشتر باشد، ذرات زیادتری را می‌تواند در خود حفظ کند. نانوالیاف با ظرافت بسیار بالای خود امکان فیلترکردن ذرات را بیشتر فراهم می‌کند. درواقع فضاهای بین الیاف نانو و همچنین سطح مخصوص بالای آنها، توانایی نگهداری آلاینده‌های ریزمیکرون زیادی را دارد.

 دستیابی نخبگان به فناوری ساخت تجهیزات نانوالیاف

حدود 10 سال پیش و پس از آنکه نخبگان ایرانی به فناوری تولید ماسک نانو دست‌ یافتند، هیاتی به سرپرستی دبیر ستاد ویژه فناوری نانو برای خرید تجهیزات تولید نانوالیاف به اروپا سفر کرد، اما شرکت‌های اروپایی به دلیل تحریم‌های ایران، تجهیزات موردنیاز تولید نانوالیاف را به ایران نفروختند. این اتفاق موجب شد نخبگان و پژوهشگران ایرانی اقدام به ساخت تجهیزاتی کنند که قرار بود از اروپا خریداری شود. درنهایت نیز پس از تحقیقات و تلاش‌های فراوان موفق به تولید دستگاه و تجهیزات ساخت نانوالیاف شدند. زمانی که ایران موفق به دستیابی به چنین فناوری و تولید نانوالیاف در کشور شد، یک شرکت کره‌ای، متقاضی خرید تجهیزات تولید نانوالیاف از ایران شد. این شرکت کره‌ای تا پیش از تولید این تجهیزات در ایران، دستگاه‌های مورد‌نیاز خود را از شرکت‌های اروپایی خریداری می‌کرد اما با توجه به اینکه تجهیزات ساخته‌شده در ایران با همان کیفیت اروپایی اما با قیمت پایین‌تر تولید می‌شد، شرکت کره‌ای توانست همان دستگاه را با همان کیفیت با قیمت 350هزار دلار از ایران خریداری کند، درحالی که همزمان نمونه اروپایی آن یک‌میلیون یورو قیمت داشت.

پس از آنکه چینی‌ها متوجه شدند کره‌ای‌ها دستگاه تولید نانوالیاف ایرانی خریداری کرده‌اند، تعداد 10 دستگاه از این تجهیزات را به تولیدکنندگان ایرانی سفارش دادند که درحال حاضر هفت دستگاه از تجهیزات مذکور را خریداری کرده‌ و خط تولید خود را گسترش داده‌اند.

این موضوع نشان می‌دهد متخصصان ایرانی نه‌تنها توانایی تولید محصولات نانوالیاف به‌ویژه ماسک‌‌های تنفسی و صادرات آن به کشورهای خارجی را دارند، به فناوری تولید تجهیزات ساخت نانوالیاف نیز دست‌ یافته‌اند. حال این سوال مطرح است که با وجود این فناوری در کشور، چرا اکنون و در شرایطی که تقاضا برای ماسک‌های تنفسی به‌ شدت افزایش یافته، کمبود این کالا، بازار را با چالش شدیدی مواجه کرده است. سوالی که چند تولیدکننده و فعال حوزه دانش‌بنیان توضیحاتی را درمورد آن ارائه داده‌اند.

 تا پیش از کرونا، خط تولید ماسک متوقف بود

نادر نادری، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه نانوالیاف، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «تا پیش از شیوع کرونا که تقاضا برای خرید ماسک وجود نداشت، تولید در شرکت ما به دو شیوه انجام می‌شد. مدل اول اینکه بخش نانوالیاف در شرکت تولید و تولید ماسک برون‌سپاری می‌شد. در واقع شرکت ما به‌رغم داشتن دستگاه تولید ماسک پس از تولید نانوالیاف، این مواد را در اختیار  شرکت‌های تولید‌کننده ماسک قرار می‌داد تا این شرکت‌ها محصول نهایی را تولید و به بازار عرضه کنند. مدل دوم، تولید ماسک‌های سه‌لایه کش‌دار بود که تماما در شرکت تولید می‌شد. در واقع خط تولید ماسک‌ نانوالیاف در شرکت ما تعطیل بود.»

وی می‌افزاید: «پس از آنکه کرونا در چین شیوع پیدا کرد و استفاده از ماسک در این کشور اجباری شد، تقاضا برای خرید ماسک در این کشور به‌ شدت افزایش یافت. از سوی دیگر با توجه به جمعیت یک‌میلیاردی چین، بدیهی است تامین روزانه نیاز جمعیت بسیار دشوار است. در این شرایط، واردات ماسک به چین به شکل قابل‌توجهی افزایش یافت و ایران نیز به دلیل برخورداری از فناوری نانوالیاف، یکی از کشورهای هدف برای واردات ماسک به چین بود. همزمان با این تقاضا، صادرات ماسک از ایران ممنوع شد.»

به گفته وی، پس از آنکه ویروس کرونا به ایران آمد و تقاضا برای خرید ماسک و قیمت این کالا در ایران افزایش یافت، میزان عرضه تناسبی با تقاضا نداشت و درنتیجه بحران کمبود ماسک و افزایش قیمت آن به وجود آمد. در این شرایط شرکت ما خط‌تولید خود را که تا پیش از آن متوقف بود، راه‌اندازی کرد و در حال حاضر کارمندان و کارگران این شرکت در سه شیفت مشغول تولید ماسک‌های نانوالیاف هستند.

 تلاش برای تولید روزانه 50‌هزار ماسک

نادری گفت که تاکنون ظرفیت تولید ماسک در کشور پاسخگوی نیاز بازار بود و چه‌بسا در مواردی، تولیدکنندگان ماسک به دلیل نبود تقاضا، مجبور به تعطیلی خط تولید خود بودند. بنابراین طبیعی است که الان و پس از افزایش تقاضا، بازار به یک‌باره با کمبود مواجه شود، اما قطعا با افزایش تولید ماسک، بحران کمبود ماسک برطرف خواهد شد. ناگفته نماند از طرفی، در حال حاضر، واردات این کالا به کشور نیز انجام نمی‌شود و همین امر به کمبود ماسک در بازار دامن می‌زند.

 مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان، از امضای قراردادی با وزارت بهداشت خبر می‌دهد و می‌گوید: «طی قراردادی که شرکت ما با وزارت بهداشت منعقد کرده است، مقرر شده ماسک‌های تولیدی نانوالیاف در اختیار وزارت بهداشت قرار داده شود تا از طریق این وزارتخانه به بازار عرضه شود. این امر می‌تواند از احتکار سودجویان جلوگیری کند.»

او با اشاره به توانایی تولید صفر تا صد ماسک‌های نانوالیاف در کشور می‌گوید: «خوشبختانه هیچ یک از مواد اولیه تولید ماسک‌های نانو، وارداتی نیست و همین امر نشانگر آن است که افزایش تولید ماسک، ارتباطی با تحریم‌ها ندارد و تلاش می‌کنیم خط‌تولیدمان را از تولید 20هزار ماسک در روز به 50هزار ماسک برسانیم. ذکر این نکته ضروری است که در حال حاضر، ظرفیت تولید در کشور در مقایسه با تقاضای موجود بسیار کم است و شرکت‌های تولیدکننده حتی به شرط کار در سه شیفت، همچنان نمی‌توانند نیاز کنونی بازار را تامین کنند.»

 سوء مدیریت دولت

سید‌امیرحسین تقوی، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده نانوالیاف در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به وضعیت تولیدکنندگان ماسک تا پیش از شیوع کرونا در چین و دیگر کشورهای دنیا ازجمله ایران می‌گوید: «ماسک یک محصول بهداشتی و مورد‌نیاز است که باید به سهولت در دسترس باشد. با وجود این استفاده از ماسک در ایران چندان نهادینه نشده و تا پیش از شیوع کرونا، بخش قابل‌توجهی از ماسک‌های تولیدشده به دلیل نبود تقاضا در انبارها دپو می‌شد و ماه‌‌ها طول می‌کشید تا تولیدکننده بتواند تولیدات خود را بفروشد. مضاف بر اینکه معمولا داروخانه‌ها ماسک را با تسویه هفت یا هشت ماهه خریداری می‌کردند. در واقع تولیدکننده ماسک را به داروخانه تحویل می‌داد ولی پول آن را هفت یا هشت ماه بعد دریافت می‌کرد. البته این، یک امر طبیعی بود، چراکه تقاضا برای ماسک زیاد نبود.»

وی می‌افزاید: «چند ماه پیش و پس از شیوع کرونا در چین و به تبع آن افزایش تقاضا برای ماسک، درخواست‌های متعددی برای خرید ماسک از چین به ما داده شد و از آنجایی که از یک‌سو بخش قابل‌توجهی از تولیدات ما در انبار دپو شده بود و از سوی دیگر، صادرات ماسک ممنوع نبود، بنابراین ماسک‌های دپوشده در انبار به قیمت هرکدام دوهزار تومان به تجار چینی فروخته شد. جالب اینجاست به حدی تقاضا برای ماسک در داخل کشور کم بود که پس از تقاضای تجار چینی برای خرید تمام موجودی انبار، تخفیف قابل‌توجهی نیز به آنها ارائه و سپس کالا به چین صادر شد.»

به گفته تقوی، شرایط اما به ناگهان تغییر کرد. خطر شیوع کرونا در ایران موجب شد صادرات این کالا برای تامین نیاز داخل در شرایط بحرانی، ممنوع اعلام شود. با وجود این و پس از آنکه بسیاری از کشورها با ویروس کرونا درگیر شدند، تقاضا برای خرید ماسک از ایران از سوی کشورهایی مانند ترکیه، عراق، روسیه، بلژیک و بسیاری از کشورهای دیگر افزایش یافت اما طبیعتا امکان صادرات به دلیل خطر ورود این ویروس به کشور و نیاز جامعه به ماسک، وجود نداشت. در این شرایط به مراکز ذی‌ربط اعلام کردیم اکنون که صادرات ماسک ممنوع است، خودتان از ما ماسک خریداری کنید اما امتناع کردند و زمانی شروع به خریداری ماسک از تولیدکننده کردند که ویروس به ایران آمده و وضعیت بازار ماسک متلاطم شده و قیمت‌ها افزایش نجومی پیدا کرده بود.

او با اشاره به هجوم درخواست‌‌های داخلی برای خرید ماسک در بازار داخلی می‌گوید: «در کمتر از یک روز درخواست خرید ماسک به ‌شدت افزایش یافت و قیمت این کالا به شکل باورنکردنی نجومی شد. این درحالی است که دپوی انبارها تمام شده و به‌رغم افزایش تولید ماسک، عرضه این کالا همچنان کمتر از تقاضای موجود در بازار است. از سوی دیگر با توجه به محدودیت خط تولید ماسک در کشور، تولیدکنندگان تلاش می‌کنند خطوط تولید خود را در چند شیفت فعال کنند.»

* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار