دلالت‌های پنهان هستی‌شناختی فاطمه (س) به‌مثابه کوثر

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، عبدالله صلواتی، دانشیار دانشگاه شهید رجایی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: درباره شخصیت‌های مهم مذهب روایت‌های متفاوتی می‌توان داشت و از مناظر رنگارنگ می‌توان به این شخصیت‌ها نگاه کرد؛ همانند مناظر قرآنی، حدیثی، کلامی، فلسفی، عرفانی، اجتماعی، و روانشناسی. گاهی هم می‌توان از دلالت‌های پنهان هستی‌شناختی آیات و روایات درباره این شخصیت‌ها سخن گفت.

در تفاسیر روایی که از منظر تطبیق سخن گفته‌اند و سعی کرده‌اند مثال بارز یا اتم آیه را در یک شخصیت نشان دهند مباحث قرآنی گوناگونی را بر حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها تطبیق داده‌اند. یکی از آنها کوثر خواندن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهاست، دیگری لیله‌القدر خواندن ایشان است و همین‌طور است در فقره آیات تطهیر و مباهله.

در این یادداشت سعی دارم درباره کوثر بودن ایشان گفت‌وگو کنم.

فخررازی در تفسیر کبیرش و علامه‌طباطبایی در المیزان و دیگر مفسران، معانی گوناگون از کوثر را بیان کرده‌اند که برخی از آنها عبارتند از:

1) فرزندان رسول خدا(ص) که از نسل فاطمه(س) هستند، 2) خیر کثیر، 3) علم و حکمت، 4) فضایل فراوان، 5) خُلق نیکو، 6) توحید، 7) مقام محمود، 8) نهری در بهشت، 9) حوض مختص رسول خدا(ص) در بهشت یا در محشر، 10) اصحاب و پیروان پیامبر‌اکرم(ص) تا روز قیامت، 11) علماى امت رسول‌الله(ص)، 12) سوره کوثر و 13) تمامی نعمت‌هایی که به پیامبر اکرم(ص) داده شد.

همه آنچه بیان شد در حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها قابل جمع است. ایشان خیر کثیر است چون در یک معنا، مراد از کوثر نسل ایشان هستند و نسل‌شان خیر کثیر هستند. از سوی دیگر، حضرت فاطمه(س) انسان کامل است و صاحب علم لدنی و علم نیز خیر کثیر است. افزون برآن مطابق روایتی ایشان لیله‌‌القدر است و لیله‌القدر صاحب اسرار است و نمادی برای مقام محمود و توحید. همچنین، ایشان صاحب خُلق نیکو و فضایل فراوان است. بنابراین ایشان می‌توانند همان نهر در بهشت باشند و حوض، که هر دو تجلی فضایل این حقیقت ناب هستند. افزون بر آن، حضرت صدیقه‌طاهره(س) از پیروان راستین رسول خداست و از علمای والای امت. و از آنجا که ایشان انسان کامل است و انسان کامل صورت عینی قرآن (به تعبیر علامه حسن‌زاده‌آملی) پس می‌توان حضرت زهرا(س) را صورت عینی سوره قدر دانست و در پایان او را عصاره همه نعمت‌هایی دانست که خدا به پیامبر اکرم(ص) ارزانی داشت.

اگر درصدد باشیم که دلالت‌های پنهان هستی‌شناسی فاطمه(س) به‌مثابه کوثر را آشکار کنیم باید بگوییم، کوثر نحوه‌ای از بودن است با این ویژگی‌ها:

1. به‌لحاظ وجودی و کمالات وجودی انسانی کامل است، 2. به‌حسب حقیقتش مکمل دیگر موجودات امکانی به‌ویژه وجود آدمی است، 3. به‌ اعتبار ویژگی دوم، کانون خیر‌و‌برکت و زندگی است باذن‌الله، 4. جاودان است و 5. پویا و جاری است.

ویژگی نخست برآمده از آن است که در فلسفه می‌گوییم معطی شیء فاقد شیء نیست؛ کوثری که می‌بخشد و کانون خوبی‌ها و کمال است نمی‌تواند فاقد کمال باشد.
ویژگی دوم از تحلیل وجودی کوثر به‌دست می‌آید. زیرا کوثر یعنی منشأ خیرات و در فلسفه خیر همان وجود است. پس کوثر باذن‌الله از وسایط «فیض» و «وجود» و «جود» است. بر همین اساس لیله‌القدر است و انسان کامل.
ویژگی سوم با گسترش معنای کوثر به‌دست آمده است. معنای کوثر عبارت است از خیر کثیر که در دل این خیر کثیر، برکت و زندگی هم هست.
ویژگی چهارم براساس دو معنای کوثر (یعنی تداوم ذریه حضرت زهرا(س) و معنای نهری در بهشت) ارائه شده است.
ویژگی پنجم براساس روایتی ارائه شده است که در آن آمده: کوثر نهری از بهشت است.

پس از این بحث، ذیلا ابیاتی را نیز به کلمه تام حق، عصمت کبری و ام‌ابیها حضرت ‌فاطمه‌زهرا سلام‌الله‌علیها تقدیم می‌کنم:

لیله‌القدر خدا در دو سرا / تکیه‌گاه ما در شهر خدا / آفتاب حُسن شیران بلا / کوثر رحمت به وقت سَعد ما
سِر مکنون ولی در نام مهر / راز مطلوب جلی در جام خیر / گهر بیتای تو برتر ز اَلْف /  مطلع ذکر علی در کام سِر
جنت ذات تو را معرفت ناب تو را / حجت تام تو را آدم کامل تو را /  قلب و احسان و جامع قرآن تو را / مطلع انوار تو را عصمت کبرا تو را