به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، اداره پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی با هدف انتشار آخرین اخبار و گزارشهای تولیدات علمی این دانشگاه گزارشی را منتشر میکند که براساس گفتههای این گاهنامه قصد داریم وضعیت تولیدات و پایگاههایی را که در آن این تولیدات مورد ارزیابی قرار میگیرند، بررسی کنیم. در چند دهه گذشته تولید آثار علمی، پژوهشی و مطالعه روند حاکم بر ارتباطات علمی مورد توجه جدی قرار گرفته است و به همین دلیل شاخههای نوین علم تغییر کردهاند که کتابسنجی، شکلگیری مطالعات استنادی و بهویژه علمسنجی از مهمترین این تغییرات هستند. همین مساله باعث شد بهمنظور ارزیابی عملکرد پژوهشی در دهه 1970-1960 پایگاه استنادی علوم توسط گارفیلد ایجاد شود تا شاخصهای علمسنجی مورد ارزیابی قرار گیرد. از همان وقت تا امروز موسسات مختلفی پدید آمدهاند که از شاخصهای متفاوتی برای رتبهبندی استفاده میکنند.
این شاخصها بسیار متنوع بود و طیف وسیعی از تعداد صفحات وبسایت دانشگاه تا مساحت و کیفیت آموزش آن را در بر میگرفت. کیفیت آموزش، مهمترین شاخصی بود که در بسیاری از رتبهبندیها به آن استناد میشد. پارامترهای تاثیرگذار بر این شاخص در رتبهبندیهای مختلف متفاوت هستند، اما عموما تعداد جوایز بینالمللی کسبشده توسط دانشگاه بهویژه جایزه نوبل و تعداد فارغالتحصیلان دانشگاه در این دسته قرار میگیرند. وجهه بینالمللی دانشگاه نیز شاخص مهم دیگری است که در رتبهبندی، به آن توجه ویژه میشود. با توجه به اینکه در دنیای رو به جهانی شدن امروز، موفقترین دانشگاهها آنهایی هستند که بتوانند بهترین دانشجویان و اساتید را از سراسر دنیا جذب کنند، تعداد اساتید و دانشجویان بینالمللی دانشگاه، کنفرانسهای بینالمللی و همکاریهای بینالمللی دانشگاه نیز از پارامترهای تاثیرگذار در این شاخص هستند. فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی نیز ازجمله شاخصهای تاثیرگذار در رتبه دانشگاه است که به نوعی بیانگر خروجی علمی دانشگاه به شماره میروند. از پارامترهای موثر بر این شاخص میتوان به حجم پژوهشهای انجامشده، درآمدهای پژوهشی و اعتبار تحقیقات اشاره کرد. برای ارزیابی اعتبار تحقیقات از معیارهای مختلفی مانند تعداد مقالات چاپشده در مجلات معتبر علمی، تعداد مقالات ISI، تعداد ارجاعات مقالات و نسبت ارجاعات به اعضای هیاتعلمی استفاده میشود. از شاخصهای دیگری که در رتبهبندیهای مختلف از آنها استفاده میشود میتوان به نسبت استاد به دانشجو، اعضای هیاتعلمی برنده جایزه نوبل، اساتید و فارغالتحصیلان دارای مقالات پراستناد، امکانات آزمایشگاهی، سرانه کتاب و مجلات، بازدهی دانشگاه نسبت به اندازه آن، ابداعات و نوآوریهای صنعتی، تعداد مراکز رشد دانشگاه و کیفیت وبسایت دانشگاه اشاره کرد. دانشگاه آزاد اسلامی بهعنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان توانسته جایگاه خوبی را براساس ارزیابیهای مختلف پایگاههای علمسنجی به دست بیاورد که چند پایگاه آن را در ادامه مورد ارزیابی قرار داده و جایگاه دانشگاه را نیز در سالهای اخیر به دست آوردهایم.
نظام رتبهبندی شانگهای
نظام رتبهبندی علمی دانشگاههای جهان یا شانگهای بهعنوان اولین نظام رتبهبندی دانشگاهها در چین است که از سال 2003 دانشگاهها را در سطح جهان، قاره و کشور رتبهبندی میکرد. ناشر این رتبهبندی Shanghai Ranking Consultancy است. این رتبهبندی برمبنای شاخصهای کمی بوده و سالانه بیش از 8000 دانشگاه جهان را مورد ارزیابی قرار داده و نتایج مربوط به 1000 دانشگاه برتر جهان را منتشر میکند. این نظام رتبهبندی در سال2016 تنها 500 موسسه برتر جهان و در سال 2017 تنها 800 موسسه برتر جهان را معرفی کرد، ولی در سال 2018 شمار موسسههای برتر در این نظام به 1000 رسید. سیاست افزایش موسسههای برتر در یک نظام رتبهبندی بهمنظور افزایش توجه کاربران انجام شد. منبع گردآوری دادههای نظام رتبهبندی شانگهای وبسایت جایزه نوبل، وبسایت مدال فیلدز، پژوهشگران پراستناد موسسه تامسون رویترز، پایگاه استنادی وب آو ساینس و پرسشنامه پرشده توسط دانشگاهها است.
معیار ورود به ارزیابی: برنده جایزه نوبل، برنده مدال فیلدز، پژوهشگر پراستناد، پدیدآور مقاله در مجلههای ساینس و نیچر، شمار بالای مقاله در نمایههای استنادی علوم (SCIE) و علوم اجتماعی (SSCI)
پایگاه وب: shanghairanking.com رتبهبندی موضوعی شانگهای در سال ۲۰۱۸ و 2019 در ۵۴ رشته در قالب پنج حوزه کلی شامل حوزه مهندسی (۲۲ رشته)، حوزه علوم پایه (هشت رشته)، حوزه علوم زیستی (چهار رشته)، حوزه علوم پزشکی(۶ رشته) و حوزه علوم اجتماعی(۱۴ رشته) صورت گرفته است، اما تنها دانشگاههایی میتوانند در این حوزهها مورد ارزیابی قرار گیرند که از حداقل تعداد تولیدات علمی در بازه زمانی 2017-2012 در پایگاه وب آو ساینس برخوردار بودهاند.
نظام رتبهبندی لایدن
نظام رتبهبندی مرکز مطالعات علوم و فناوری لایدن بهعنوان یکی از سیستمهای رتبهبندی معتبر بینالمللی در کشور هلند است که از سال 2007 به صورت سالانه، دانشگاهها را براساس تاثیر علمی و همکاریهای علمی و شاخصهای جنسیتی و با استفاده از شاخصهای علمسنجی ارزیابی و رتبهبندی کرده و 1000 دانشگاه برتر جهان را معرفی میکند. این نظام برای گردآوری دادههای موردنیاز پایگاه استنادی وب آوساینس را مورد استفاده قرار میدهد. شاخصهای مورد استفاده در این نظام رتبهبندی عبارتند از تولیدات علمی، شاخصهای تاثیر علمی، شاخصهای همکاری علمی، شاخصهای دسترسی آزاد انتشارات و شاخصهای جنسیتی.
تولیدات علمی
تعداد انتشارات علمی دانشگاه به زبان انگلیسی، تعداد انتشارات علمی دانشگاه با یک یا چند نویسنده، تعداد انتشارات علمی دانشگاه که برگشت داده نشده و تعداد انتشارات علمی دانشگاه منتشرشده در مجلههای اصلی مورد ارزیابی قرار میگیرند.
شاخصهای تاثیر علمی
تعداد کل انتشارات علمی دانشگاه، تعداد و نسبت تولیدات علمی دانشگاه که جزء یک درصد بالای تولیدات علمی پراستناد هستند، تعداد و نسبت تولیدات علمی دانشگاه که جزء پنج درصد بالای تولیدات علمی پراستناد هستند، تعداد و نسبت تولیدات علمی دانشگاه که جزء 10 درصد بالای تولیدات علمی پراستناد هستند، تعداد و نسبت تولیدات علمی دانشگاه که جزء 50 درصد بالای تولیدات علمی پراستناد هستند، مجموع استنادهای دریافتی تولیدات علمی دانشگاه و میانگین استنادات دریافت و مجموع استنادهای دریافتی تولیدات علمی دانشگاه و میانگین استنادات دریافتی نرمال شده براساس حوزه موضوعی و سال از ویژگیهایی این شاخص از رتبه بندی هستند.
شاخصهای همکاری علمی
تعداد کل همکاریهای علمی در انتشارات علمی، تعداد و نسبت همکاری علمی یک دانشگاه با یک یا چند دانشگاه دیگر، تعداد و نسبت همکاری علمی یک دانشگاه با یک یا چند کشور دیگر، تعداد و نسبت همکاری علمی یک دانشگاه با یک یا چند سازمان صنعتی دیگر، تعداد و نسبت همکاری علمی یک دانشگاه با موسسههای تا شعاع کمتر از 100 کیلومتری و تعداد و نسبت همکاری علمی یک دانشگاه با موسسههای تا شعاع بیشتر از 5000 کیلومتری از ویژگیهای این رتبهبندی هستند.
شاخصهای دسترسی آزاد انتشارات
تعداد کل انتشارات علمی دانشگاه با دسترسی آزاد، تعداد و نسبت انتشارات علمی با دسترسی آزاد یک دانشگاه، تعداد و نسبت انتشارات علمی یک دانشگاه منتشرشده در مجلههایی با دسترسی آزاد (gold OA) ، تعداد و نسبت انتشارات علمی با دسترسی آزاد یک دانشگاه منتشرشده در مجلههای علمی (hybrid OA)، تعداد و نسبت انتشارات علمی با دسترسی آزاد یک دانشگاه منتشرشده در سایر مجلات (bronzeOA)، تعداد و نسبت انتشارات علمی با دسترسی آزاد یک دانشگاه نمایهشده در پایگاههایی با دسترسی آزاد (green OA)و تعداد و نسبت انتشارات علمی با دسترسی آزاد یک دانشگاه که دارای DOI در وب آوساینس هستند از ویژگیهای این رتبهبندی به شمار میروند.
شاخصهای جنسیتی
تعداد مولفان و نویسندگان دانشگاه، تعداد نویسندگان زن و مرد دانشگاه، تعداد نویسندگان با جنسیت نامعلوم دانشگاه، تعداد نویسندگان مرد دانشگاه و نسبت نویسندگان مرد به کل نویسندگان و نویسندگان زن و مرد، تعداد نویسندگان زن دانشگاه و نسبت نویسندگان زن به کل نویسندگان و نویسندگان زن و مرد از ویژگیهای شاخص جنسیتی این رتبهبندی است.26 دانشگاه ایران در آخرین ویرایش رتبهبندی دانشگاههای برتر دنیا سال 2019، حضور داشتند که دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوموتحقیقات تهران در آخرین ویرایش سال 2019 در این رتبهبندی از نظر شاخصهای همکاری علمی، تاثیر علمی و دسترسی آزاد رتبه 658-590 جهانی و رتبه 12- 9 کشور را کسب کرده است که نسبت به سال گذشته در سطح بینالمللی ارتقای 68 پلهای داشته است و در بین دانشگاههای کشور سه پله ارتقا داشته است. در آخرین ویرایش این رتبهبندی دانشگاه علوموتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در شاخص جنسیتی رتبه 754 بینالمللی و رتبه 17 ملی را کسب کرده است. همچنین در آخرین ویرایش رتبهبندی موضوعی لایدن سال 2019، واحد علوموتحقیقات در حوزههای موضوعی علوم کامپیوتر و ریاضیات رتبه 315 بینالمللی و رتبه هشت ملی، در علوم فیزیک و مهندسی رتبه 352 بینالمللی و رتبه هشت ملی، در علوم حیات و زمین رتبه 534 بینالمللی و رتبه هفت ملی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی رتبه 709 بینالمللی و رتبه چهار ملی و در حوزه علوم زیست پزشکی و سلامت رتبه 766 بینالمللی و رتبه 9 ملی را کسب کرد.
نظام رتبهبندی کیو اس
از سال 2004 نظام رتبهبندی کیو اس، سالانه دانشگاههای جهان را با استفاده از 6شاخص ارزیابی کرده و پس از آن 1000 دانشگاه برتر را معرفی میکند. شاخصهای اعتبار دانشگاه، نسبت دانشجو به اعضای هیاتعلمی، میزان استناد به هر عضو هیاتعلمی، تعداد اعضای هیاتعلمی بینالمللی، اعتبار افراد شاغل و تعداد دانشجوی بینالمللی از مهمترین شاخصهای ارزیابی کیفی دانشگاهها است که توسط نظام کیو اس مورد استفاده قرار میگیرد. اطلاعات موردنیاز این نظام رتبهبندی از طریق نظرسنجی از صاحبنظران حوزههای موضوعی، پایگاه استنادی اسکوپوس، نظرسنجی از کارفرمایان و پرسشنامهای که خود دانشگاهها پر میکنند، گردآوری میشود. دانشگاهها بر پایه نظامهای رتبهبندی ملی، پیمایشهای جهانی، درخواست دانشگاهها و درخواست افراد برای ورود به گام ارزیابی این رتبهبندی گزینش میشوند. هماکنون این نظام بیش از 3000 موسسه را با یکدیگر مقایسه میکند. براساس آنچه این نظام رتبهبندی اعلام کرده، اعتبار افراد شاغل، اعتبار دانشگاه، نسبت اعضای هیاتعلمی به دانشجو، میزان استناد به هر عضو هیاتعلمی، تعداد اعضای هیاتعلمی بینالمللی و تعداد دانشجوی بینالمللی از شاخصهای ارزیابی است. اعتبار دانشگاه: شاخص کیفی مبتنیبر اظهارنظر صاحبنظران است که بیشترین امتیازات را به خود اختصاص داده است. از صاحبنظران حوزههای موضوعی در ارتباط با اعتبار دانشگاهها در رشته موضوعی مورد تخصص خود نظرسنجی میشود. در رتبهبندی 2020 نظام رتبهبندی کیو اس، 94000 نفر از متخصصان و صاحبنظران دانشگاهها مشارکت داشتند.اعتبار افراد شاغل: دیدگاه کارفرمایان درباره کیفیت کاری فارغالتحصیلان هر دانشگاه مورد بررسی قرار میگیرد. نسبت اعضای هیاتعلمی به دانشجو: این شاخص، کیفیت آموزش دانشگاهها و مدت زمانی که هر عضو هیاتعلمی به یک دانشجو اختصاص میدهد را مورد ارزیابی قرار میدهد.میزان استناد به هر عضو هیاتعلمی: هدف از این شاخص بررسی تاثیر پژوهشی دانشگاهها است. اطلاعات مربوط به استنادات دریافتی پنج سال اخیر هر دانشگاه از پایگاه استنادی اسکوپوس استخراج و بهمنظور ارزیابی عادلانه دانشگاهها بهجای استناد کل دانشگاه، استناد بهازای هر عضو هیاتعلمی محاسبه میشود. وزن این شاخص در ارزیابی کلی 20درصد است.
در ویرایش سال 2017 رتبهبندی کیو اس دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه کشاورزی و جنگلداری رتبه 251- 300 جهانی را کسب کرد.در رتبهبندی حوزههای موضوعی سال ۲۰۱۷ در مقایسه با سال گذشته شاهد رشد قابلتوجه دانشگاههای ایران در فهرست دانشگاههای برتر جهان بودهایم. در سال ۲۰۱۶ از ایران تنها دانشگاه علومپزشکی تهران در حوزه موضوعی پزشکی با رتبه ۳۰۰-۲۵۱ توانسته بود در این رتبهبندی حضور یابد. اما در سال ۲۰۱۷ تعداد دانشگاههای ایران در این نظام رتبهبندی به ۹ دانشگاه افزایش یافته و در هشت حوزه موضوعی معماری و محیط انسانساز؛ مهندسی عمران و سازه؛ مهندسی برق و الکترونیک؛ مهندسی مکانیک؛ کشاورزی و جنگلداری؛ پزشکی؛ داروسازی و شیمی دارای نماینده در بین دانشگاههای برتر دنیا بوده است.
نظام رتبهبندی یواسنیوز
رتبهبندی دانشگاههای یواسنیوز یکی دیگر از نظامهای رتبهبندی دانشگاهها به شمار میرود. این رتبهبندی از سال 2014 به صورت سالانه منتشر میشود. در جدیدترین ویرایش این رتبهبندی سال 2020، 1500 دانشگاه برتر از 81 کشور براساس 13 معیار کلیدی این دانشگاهها معرفی شدهاند. یواسنیوز با استفاده از این معیارها سعی دارد کیفیت آکادمیکی هر دانشگاه را در ابعاد مختلف اندازهگیری کند. منابع گردآوری اطلاعات این رتبهبندی پیمایش اشتهار علمی «تامسون رویترز»، پایگاه تامسون رویترز اینسایتس Thomson Reuters Incites و نمایه نامه استنادی وب آوساینس است. شاخصهای بهکار رفته در این رتبهبندی آوازه جهانی در پژوهش، آوازه منطقهای در پژوهش، شمار انتشارات، شمار کتابها، شمار همایشها، تاثیر استنادی تعدیلشده، کل استنادها، شمار انتشارات در 10 درصد انتشارات پراستناد، نسبت انتشارات در 10 درصد انتشارات پراستناد، شمار همکاری جهانی، نسبت همکاری جهانی، شمار مقالههای پراستناد در میان یک درصد برتر پراستنادها در حوزهای خاص و نسبت مقالههای پراستناد در میان یک درصد برتر پراستنادها در حوزهای خاص هستند. بر پایه ویرایش 2020 رتبهبندی بهترین دانشگاههای جهان «یو.اسنیوز» دانشگاه آزاد اسلامی بعد از دانشگاه تهران جزء 500 دانشگاه برتر جهان و 70 دانشگاه برتر آسیا قرار گرفت. همچنین 31 دانشگاه ایرانی در میان دانشگاههای برتر جهان جای گرفتهاند. در جدول زیر، امتیاز کل و رتبههای ملی و جهانی 10 دانشگاه برتر ایرانی در آخرین رتبهبندی 2020 آمده است. بر پایه رتبهبندی موضوعی این نظام، دانشگاه آزاد اسلامی در 6 رشته موضوعی مهندسی مکانیک، ریاضی، مهندسی برق و الکترونیک، علوم کامپیوتر، شیمی و فیزیک برترین رتبه کشور را کسب کرد.
دانشگاه آزاد اسلامی در رشته مهندسی مکانیک رتبه پنج بینالمللی، رشته ریاضی رتبه 29 بینالمللی، رشته مهندسی برق و الکترونیک رتبه 93 بینالمللی، رشته علوم کامپیوتر رتبه 110 بینالمللی، رشته شیمی رتبه 121 بینالمللی و در رشته فیزیک رتبه 235 بینالمللی را به دست آورد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی در حوزههای علوم کشاورزی با رتبه بینالمللی 84، مهندسی عمران با رتبه بینالمللی 35 و مهندسی با رتبه بینالمللی 44 بعد از دانشگاه تهران رتبه دوم کشور را به دست آورد. در حوزه علوم گیاهی و دامی با رتبه 432 بینالمللی بعد از دانشگاههای تهران و تربیتمدرس رتبه سوم ملی را کسب کرد. در حوزه زیستشناسی و بیوشیمی با رتبه بینالمللی 466، بعد از دانشگاههای علوم پزشکی تهران، تهران و علوم پزشکی شهید بهشتی رتبه چهارم ملی و در حوزه علم مواد با رتبه 225 بینالمللی بعد از دانشگاههای تهران، امیرکبیر، صنعتیشریف و صنعتی اصفهان رتبه پنجم ملی را به دست آورد.
نظام رتبهبندی سایمگو
نظام رتبهبندی سایمگو در دانشگاه گراندا اسپانیا از سال 2009، سالانه رتبهبندی 5000 دانشگاه و موسسه پژوهشی برتر جهان را در سه بخش پژوهش، نوآوری و وبسایت منتشر میکند. سایمگو دانشگاهها را براساس عملکرد پژوهشی و در قالب مقالاتی که در نشریات معتبر بینالمللی نمایه شده، ارزیابی و رتبهبندی میکند. منبع گردآوری دادههای نظام رتبهبندی سایمگو انتشارات الزویر، پایگاه استنادی اسکوپوس، رتبهبندی مجلات سایمگو، گوگل، پایگاه ثبت اختراع اروپا و پرسشنامه پرشده توسط دانشگاها است. معیار ورود به ارزیابی این رتبهبندی انتشار حداقل 100مقاله طی سال گذشته در نمایه نامه اسکوپوس است. شاخصهای مورد استفاده در این نظام چندین مورد هستند که بعد پژوهش 50 درصد، بعد نوآوری 30 درصد و بعد اجتماعی جایگاه ارزشگذاری دارند.
در آخرین ویرایش این رتبهبندی سال 2019 سایمگو اقدام به ردهبندی ۶ هزار و ۴۵۹ دانشگاه و موسسه تحقیقاتی دنیا کرد. در این ردهبندی سایمگو، ایران با ۱۴۴ دانشگاه برتر در میان این جمع قرار گرفته که در این بین، ۲۶ واحد دانشگاه آزاد اسلامی حضور دارند. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوموتحقیقات در رده ۶۶۸ جهان و ۱6 ایران قرار گرفته است. در شاخص تحقیقات، واحد علوم و تحقیقات رتبه ۳۷۸ را کسب کرد. این واحد دانشگاه آزاد اسلامی در شاخص ابداعات رتبه ۴۷۷ را از آن خود کرده است. این دانشگاه از منظر پایگاه سایمگو، در شاخص اجتماعی رتبه ۲۱۵ در سال ۲۰۱۹ را کسب کرده است.دومین واحد دانشگاه آزاد اسلامی در این رتبهبندی که در رده 37 ایران و ۷۱۷ جهان قرار گرفته، واحد خمینیشهر اصفهان است که با رده ۳۷۱ در شاخص تحقیقات، رده ۵۰۵ در شاخص ابداعات و رده ۲۴۳ در شاخص اجتماعی جای گرفته است. این واحد برای اولینبار در رتبهبندی سایمگو حضور داشته است. سومین واحد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان با رتبه ۴۲۳ جهان در سال ۲۰۱۹ در شاخص تحقیقات، سیری صعودی در شاخص ابداعات و کسب رتبه ۴۷۰ در سال ۲۰۱۹ و سیری نزولی نسبت به رتبه ۱۷۵ سال ۲۰۱۸ در شاخص اجتماعی و کسب رده ۲۴۳ سال ۲۰۱۹ بهطور کلی توانسته رتبه ۷۳۳ جهان و پنجاهم را بین دانشگاههای ایران به دست آورد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز چهارمین واحد دانشگاه آزاد اسلامی است که توانسته در رتبهبندی سایمگو جای گیرد. این واحد در رتبه ۷۳۴ جهان و 51 ایران قرار دارد.همچنین واحد نجفآباد در رده جهانی 735 و رتبه ملی 52، واحد کرمانشاه در رده ۷۴۳، رشت در رده ۷۴۳، واحد قائمشهر رتبه ۷۴۵، واحد شهرکرد رتبه ۷۴۵، سنندج رتبه ۷۵۷، واحد اراک رده ۷۵۸، واحد ساری رتبه ۷۶۳، واحد تهران جنوب رتبه ۷۶۶، مشهد رتبه ۷۶۸، کرج رتبه ۷۶۹، یزد رتبه ۷۷۱، واحد تهران شمال رتبه ۷۸۰، شیراز رتبه ۷۸۳، تهران مرکزی رتبه ۷۸۳، شهرری رتبه ۷۸۶، همدان رتبه ۷۸۹، قزوین رتبه ۷۹۴، واحد اصفهان (خوراسگان) رتبه ۷۹۶، ارومیه ۸۰۳، اهواز رتبه ۸۰۶ و واحد مرودشت در رتبه ۸۲۲ قرار گرفتهاند.