به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، ساماندهی نظام جامع پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی بدون داشتن تحلیل راهبردی، برنامه‌ریزی عملیاتی و هدفگذاری‌های کمی و کیفی حوزه پژوهش دانشگاه امکان‌پذیر نبود. به همین منظور برنامه عملیاتی پژوهش دانشگاه تا ۱۴۰۴ با مشارکت تمامی استان‌ها تهیه شد. نرخ کمی هر یک از اهداف به تفکیک سالانه برای کل دانشگاه و با سهم‌بندی مجزای استانی براساس سرمایه انسانی متخصص، زیرساخت‌های پژوهشی و آزمایشگاهی و فرصت‌های محلی و منطقه‌ای هر استان تعیین شد. این برنامه کاملا مبتنی‌بر سند دانشگاه اسلامی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با عنایت به رویکردهای تحول‌گرایانه جدید دانشگاه آزاد اسلامی تدوین شد.

عدم‌قابلیت پاسخگویی نظام پژوهشی دانشگاه به نیاز‌های تحقیقاتی ملی و محلی منجر به هدررفت منابع و جدایی دانشگاه از صنعت و جامعه خواهد شد. برای همین در راستای توسعه علمی کشور و دستیابی به دانشگاه مساله‌محور، دانشگاه آزاد اسلامی ساماندهی نظام موضوعات پژوهش‌های پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و فرآیند راهنمایی کارآمد جهت رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه اسلامی با تاکید بر پیوستگی آموزش و پژوهش را در دستور کار قرار داد و برای اولین‌بار در کشور اقدام به طراحی و راه‌اندازی شبکه یکپارچه پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی تحت‌عنوان نظام پایش آزاد (پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای) کرد.

پایش، جان دوباره به نظام پژوهشی دانشگاه

نظام پایش آزاد (پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای) یک نظام جامع پژوهشی است که با هدف رفع نواقص مربوط به نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه و قراردادن این ظرفیت عظیم در خدمت حل مسائل ملی کشور و ایجاد همگرایی و هم‌افزایی میان نتایج این پژوهش‌ها طراحی و اجرا می‌شود. در این نظام پژوهشی با هدف مدیریت و راهبری اثربخش، یکپارچه و شبکه‌ای پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی در واحدهای دانشگاهی، سازماندهی و برنامه‌ریزی هدفمند آنها و شناسایی استعدادهای حل مساله و توانمندسازی آنها نسبت به شکست و تبدیل چالش‌ها و مسائل ملی کشور به مسائل دانشگاهی و قرار دادن آنها به‌عنوان زمینه‌های پژوهشی پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و رساله‌های دکتری اقدام می‌شود.

گام نخست نظام پایش آزاد در دانشگاه آزاد اسلامی، هوشمند‌سازی و تسریع در انجام امور پژوهشی دانشگاه بود که برای این امر سامانه جامع مدیریت امور پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشیار) با آدرس اینترنتی http://ris.iau.ac.ir طراحی و استقرار یافت. سامانه پژوهشیار به‌عنوان یک سامانه متمرکز حاکمیتی انجام تمام امور مرتبط با گردش کار پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و رساله‌های دکتری از مرحله انتخاب استاد‌راهنما تا مرحله دفاع دانشجو را در سطح تمامی واحدهای سطح کشور راهبری، پایش و کنترل می‌کند و از تاریخ دوم اردبیهشت تا دوم دی امسال تعداد ۱۰۵۷۰۳ کاربر (استاد و دانشجوی تحصیلات تکمیلی) در این سامانه ثبت‌نام و انجام امور پایان‌نامه خود را پیگیری کرده‌اند. در این مدت ۴۷۴۴ درخواست انتخاب استاد‌راهنما از سوی دانشجویان کارشناسی‌ارشد و تعداد ۵۲۴۳ درخواست راهنما از سوی دانشجویان دکتری از طریق سامانه ارائه و تعداد ۳۹۹۱۷ پروپوزال کارشناسی‌ارشد نیز در این سامانه ثبت شده است.

گام دوم جهت استقرار نظام پایش آزاد، تبدیل هدفمند و منسجم چالش‌های کشور به موضوعات و مسائلی بود که قابلیت تبدیل شدن به موضوعات پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و رساله‌های دکتری را داشته باشند. این کار در قالب تدوین نظام موضوعات برنامه‌های علمی صورت گرفته است. تاکنون نظام موضوعات ۱۶ برنامه علمی تدوین و در سامانه پایش آزاد به نشانی http://irn.iau.ac.ir بارگذاری شده است.

تک‌بعدی عمل‌نکردن و اتصال به دیگر بخش‌ها

مهم‌ترین قابلیت سامانه پایش آزاد که متصل به دیگر سامانه مدیریت امور پژوهشی دانشگاه (پژوهشیار) است، معرفی نظام‌مند و هوشمند زمینه‌های پژوهشی تعریف‌شده به اساتید و دانشجویان برای انتخاب هدفمند موضوع پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و رساله‌های دکتری است و بر این اساس تاکنون در ذیل ۱۶ برنامه علمی ۸۸ چالش ملی تعیین و برای حل آنها از طریق پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و رساله‌های دکتری تعداد ۱۰۷۹۳ زمینه پژوهشی تعریف شده است. البته تا تاریخ دوم دی ۱۳۹۸ تعداد ۶۷۰۰ استاد و ۲۰۶۲۳ دانشجوی تحصیلات تکمیلی در سامانه پایش آزاد ثبت‌نام کرده‌اند. همچنین تا این زمان ۱۳۱۵ زمینه پژوهشی توسط ۶۰۹ استاد به‌عنوان زمینه پژوهشی موردعلاقه آنها قرار گرفته است. در همین مدت‌زمان تعداد ۱۸۳ دانشجو نیز با مراجعه به سامانه موضوع پایان‌نامه خود را از این زمینه‌های پژوهشی انتخاب کرده‌اند. همچنین نهادها و سازمان‌های مختلفی تاکنون جهت پیوستن به سامانه پایش و بارگذاری نظام موضوعات و مسائل خود به این دانشگاه مراجعه کرده‌اند.

محمد علی‌اکبری، رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره طرح پایش آزاد در این دانشگاه می‌گوید: «در ابتدای این طرح در استان تهران به هر واحد دانشگاه آزاد اسلامی ماموریت اجرای یک برنامه علمی داده شد. این ماموریت‌ها براساس علاقه‌مندی، موقعیت جغرافیایی، تعداد دانشجو و عضو هیات‌علمی هر واحد در نظر گرفته شد. درنهایت با بازدیدها و جمع‌بندی اطلاعات برای هر واحد این برنامه‌های علمی به‌عنوان محور اصلی فعالیت پژوهشی واحدها مشخص شد. یکی از ویژگی‌های بارز واحدهای استان تهران این است که این استان دارای چندین واحد جامع و بسیار بزرگ است، درنتیجه به هر یک از آنها برنامه‌های علمی مستقل واگذار شد و برای سایر استان‌ها به هر استان یک یا چند برنامه داده ‌شده است. به‌طور مثال در استان خوزستان به واحد امیدیه برنامه علمی نفت، به واحد ماهشهر برنامه‌های علمی پتروشیمی و به واحد اهواز برنامه علمی کشاورزی پس از سیل سپرده‌ شده است و تمامی این واحدها ذیل واحد مرکز استان (اهواز) فعالیت می‌کنند. همچنین به واحد سمنان دو برنامه علمی در حوزه کویر و نیرو انتظامی سپرده‌ شده است که زیرنظر دبیرخانه استانی برنامه علمی فعالیت خواهند داشت. ممکن است عده‌ای ایراد بگیرند این کار ایجاد محدودیت است اما باید بگوییم ایجاد محدودیت نمی‌کند؛ زیرا طرح پایش به‌صورت شبکه‌ای در حال اجراست و موقعیت جغرافیایی استاد و دانشجو حائزاهمیت نیست.

دانشجویان و اساتید در سامانه‌ای با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و در صورت رسیدن به توافق می‌توانند به ادامه فعالیت خود بپردازند. همچون گذشته که استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی می‌توانست پایان‌نامه دانشجو واحد تهران شمال را منوط به موافقت گروه واحد تهران مرکزی برعهده بگیرد، با این تفاوت که اکنون تمام فرآیند در سامانه انجام خواهد شد. در طرح پایش نیز به همین شکل است و دانشجوی هر واحد منوط به توافق گروه می‌تواند استاد واحد دیگری را برای پایان‌نامه خود برگزیند. بنابراین محدودیتی برای دانشجو به وجود نخواهد آمد.»