پایان سلطان میانجی‌گری

  به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سلطان قابوس روز گذشته درگذشت. به گفته برخی دیپلمات‌ها بیماری او سرطان روده بزرگ بوده است. قابوس ۷۹ ساله، ماه گذشته برای سفری درمانی راهی بلژیک شده بود و پس از بازگشت اعلام شد این سفر موفقیت‌آمیز بوده است. بامداد شنبه 22 دی و کمتر از یک ماه پس از این سفر درمانی خبرگزاری عمان اعلام کرد پادشاه این کشور پس از تحمل یک دوره بیماری درگذشته است. برخی کارشناسان سیاسی البته تاریخ دقیق مرگ وی را دو هفته قبل می‌دانند و معتقدند حکومت عمان بنا به دلایل امنیتی و حفظ ثبات این خبر را دیرتر منتشر کرده است. دیوان پادشاهی عمان برای بزرگداشت پادشاه سابق این کشور سه روز عزای عمومی و تعطیلی رسمی اعلام کرده است. پرچم عمان نیز به مدت ۴۰ روز برای ادای احترام به پادشاه فقید نیمه‌افراشته خواهد بود. امارات، قطر و مصر سه کشوری هستند که برای همدردی به عمان و بزرگداشت شخصیت سلطان قابوس در کشورهایشان عزای عمومی اعلام کرده‌اند. نقطه برجسته شخصیت قابوس ایجاد جامعه‌ای مستحکم و اهل تسامح در داخل این کشور و نیز ایفا کردن نقش میانجی‌گرانه در بحران‌های منطقه‌ای در حوزه سیاست خارجی است. هیثم بن طارق جانشین نسبتا ناشناخته او اما راه سختی را در پیش دارد. او باید میراث پنج دهه‌ای قابوس را محترم شمارد و در همان مسیر گام بردارد تا ثبات عمان به هم نخورد.

هیثم بن طارق کیست؟

سلطان هیثم سیزدهم اکتبر سال 1954 در مسقط به دنیا آمد. در سال 1979 از دانشگاه آکسفورد انگلستان در رشته برنامه خدمات خارجی فارغ‌التحصیل شد. بن طارق نخستین فعالیت‌های خود را در دستگاه دولتی عمان از حوزه ورزشی آغاز کرد و در سال‌های 1983 تا 1986 ریاست فدراسیون فوتبال این کشور را برعهده داشت. پادشاه جدید کشور عمان اما در سال 1986 از حوزه ورزش به حوزه دیپلماسی تغییر مسیر داد و به مدت هشت سال مدیرکل سیاسی وزارت خارجه کشورش بود. او در سال 1994 دبیرکل وزارت خارجه شد. در سال 2002 وزیر فرهنگ عمان شد و تا قبل از رسیدن به پادشاهی در این سمت مشغول به کار بود. هیثم بن طارق از لحاظ نسبت خانوادگی پسر عموی سلطان قابوس پادشاه سابق عمان است. مادر او شوانه بن حمود بن احمد البوسعیدیه، زن دوم طارق‌بن‌تیمور عموی سلطان قابوس بود. درباره شخصیت بن طارق گفته می‌شود که روحیات خاصی دارد و در برخی موارد تندخو است. سطان جدید عمان در اولین سخنان خود پس از رسیدن به پادشاهی اعلام کرده است که کشورش به همکاری خود با سازمان ملل برای برقراری صلح و امنیت بین‌المللی ادامه خواهد داد. او تاکید کرده است که روابط دوستانه با تمامی کشورها همچنان ادامه خواهد داشت و سیاست خارجی عمان مبتنی‌بر ادامه سیاست خارجی دوران سلطان قابوس یعنی مبنای آن عدم دخالت در امور داخلی کشورهاست. نکته مهم در رابطه با سطان هیثم این است که او تا پیش از رسیدن به این مقام، مسئولیت راهبری سند چشم‌انداز 2020 عمان را نیز برعهده داشته است. بر همین اساس می‌توان گفت که مسلط‌تر از هرکسی به دنبال تحقق این سیاست‌ها بر خواهد آمد.

سلطان قابوس؛ پادشاهی فقید

سلطان قابوس بن‌سعید، چهاردهمین پادشاه از سلسله سلاطین خاندان آل‌بوسعید بود. او متولد ۱۸ نوامبر در ۱۹۴۰ شهر صلاله عمان است. قابوس در  16 سالگی به دستور پدرش سلطان سعید بن تیمور به بریتانیا فرستاده شد و دو سال در مدرسه نظامی سلطنتی «سندهرست» آموزش دید و یک سال نیز در نیروی زمینی ارتش این امپراتوری خدمت کرد. او سپس در تشکیلات ستاد ارتش آلمان غربی مشغول به کار شد و پس از آن بار دیگر برای گذراندن دوره علوم مدیریت حکومتی به بریتانیا رفت. قابوس در سال ۱۹۶۴ به کشورش بازگشت اما به دلیل اعتراض به حکومت متحجرانه پدرش یک سال بعد تحت‌حفاظت قرار گرفت تا اینکه در سال 1970 به کمک بریتانیا دست به کودتایی بدون خونریزی علیه پدر خود زد. زمانی که قابوس به پادشاهی رسید عمان کشوری عقب مانده و منزوی بود، اما چهار برابر شدن قیمت بنزین در سال 1973 و سرازیر شدن دلارهای نفتی به سوی خزانه مسقط باعث شد سلطان جدید به منابع مالی لازم برای ایجاد تغییرات در کشورش دست پیدا کند. او با استفاده از منابع مالی به دست آمده از نفت و همچنین گردشگری دست به ساخت زیرساخت‌های عمان زد و مدارس، بندرگاه و پروژه‌های مسکونی زیادی را اجرا کرد. نکته مهم در شخصیت سلطان قابوس روابط خوب او با دولت‌های بر سرکار آمده در ایران است. قابوس که تنها چند سال پس از آغاز پادشاهی خود در جوانی درگیر جنبش سخت و خشن جدایی‌طلبان در ظفار بود به کمک ارتش ایران توانست تمامیت ارضی خود را حفظ کند. به گفته برخی دیپلمات‌ها وی به همین دلیل خود را به‌نوعی مدیون چنین کمکی از جانب ایران می‌دانست. او پس از آن نیز بارها از کمک‌های ایران در مسائل منطقه‌ای استفاده و سعی کرد در مواقع لزوم کمک‌های ایران به خود را جبران کند.

ایران و سلطان میانجی

سلطان قابوس، پس از انجام کودتا در عمان و رسیدن به قدرت طی تلگرافی به دولت ایران در شهریورماه 1349، خواستار تایید و پشتیبانی ایران شد. با پاسخ مثبت تهران به این درخواست، ایران پس از آمریکا و بریتانیا تبدیل به سومین کشوری شد که حکومت قابوس بر عمان را به رسمیت شناخت. به‌دنبال علاقه‌مندی دولت جدید مسقط برای گسترش روابط با تهران، سفیر ایران در کویت، مامور رساندن پیام دولت ایران به عمان شد. این سفر نخستین دیدار یک سیاستمدار عالی‌رتبه ایرانی از عمان پس از سالیان متمادی رکود در روابط میان دو کشور بود. مسقط پس از وقوع انقلاب در ایران بی‌درنگ حکومت جمهوری اسلامی را به رسمیت شناخت و برای برقراری ارتباط با آن یوسف بن علوی، وزیر خارجه فعلی این کشور را که در آن زمان معاون وزارت خارجه بود در تیرماه 1358 به تهران و دیدار با رهبر ایران فرستاد. این روابط خوب میان دو کشور به دلیل عدم ثبات در دولت ایران در ماه‌ها و سال‌های ابتدایی انقلاب و ناهماهنگی در دستگاه وزارت خارجه و دیگر ارکان دولت ایران قدری با‌تیرگی روبه‌رو شد. دلیل تیرگی این روابط دعوت برخی طرف‌ها در ایران از جنبش جدایی‌طلبان ظفار بود که برای جدایی این منطقه از عمان و سرنگونی حکومت قابوس سالیان متمادی با مسقط جنگیده بودند. این تیرگی روابط البته پس از مدتی به‌سرعت رفع شد. در چهاردهه گذشته، سلطان قابوس و عمان در سه مقطع مهم در رابطه با ایران به ایفای نقش پرداخته‌اند.

1  جنگ عراق علیه ایران

در جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، عمان سعی کرد علی‌رغم تمامی فشارها، روابط خود با تهران را حفظ کند، با وجود این به دلیل جبهه واحد کشورهای عربی از رژیم صدام نیز حمایت می‌کرد. عمان در طول جنگ سعی کرد با بهره‌گیری از روابط خود با ایران، آمریکا و کشورهای عربی راهی برای پایان جنگ بیابد که البته تلاش‌هایش با شکست روبه‌رو شد.

2  گفت‌وگوهای هسته‌ای

مقطع مهم دیگر گفت‌وگوهای هسته‌ای میان ایران و آمریکاست. مذاکراتی که گفته می‌شود از سال 2008 و با میانجی‌گری سلطان قابوس در عمان آغاز شده‌اند. عمان به دلیل ترس از افزایش تنش‌ها میان واشنگتن و تهران و احتمال بروز جنگ در منطقه تلاش‌های وسیعی برای برقراری مجدد رابطه میان دو کشور انجام داد و موفق شد با ایجاد، تقویت و استمرار خط مستقیم شکل‌گرفته میان ایران و آمریکا زمینه مذاکرات علنی و جهانی ایران با 1+5 را که منجر به امضای برجام شد، مدیریت کند. مذاکرات منجر به برجام البته اولین موفقیت سلطان قابوس در معامله میان ایران و آمریکا نبود، بلکه شاید بتوان تحویل کارکنان سفارت آمریکا در تهران در ماجرای تسخیر سفارت این کشور در سال 1358 را اولین نمونه میانجی‌گری عمان میان ایران و آمریکا دانست.

3  رابطه ایران و اعراب خلیج فارس

حوزه سوم روابط عمان با ایران تلاش‌های این کشور برای میانجی‌گری میان ایران و پادشاهی‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس بوده است. نقطه اوج این بازیگری را می‌توان در رویدادهای مربوط به جنایت کشتار حجاج ایرانی در سال 1366 دید. جایی که عربستان سعودی تلاش کرد در بحبوحه جنگ تحمیلی ایران و عراق، افکار ملل منطقه و به‌خصوص کشورهای عربی را علیه آنچه تهدید ایران می‌خواند، با خود همراه کند. عمان جزء معدود کشورهایی بود که در آن رویداد درخواست عربستان مبنی‌بر صدور بیانیه محکومیت علیه ایران را رد کرد، از آن فراتر، وساطت عمان در سال 1370 میان ایران و عربستان موجب از سرگیری روابط دو کشور پس از سه سال قطعی آن شد.