«فرهیختگان» تحول سیستم آموزش عالی در آفریقای جنوبی را بررسی میکنداقداماتی که پیرامون توسعه آموزش عالی در آفریقای جنوبی با همکاری نروژ صورت می‌گیرد، روی توانایی آفریقای جنوبی در همکاری‌های تحقیقاتی با نروژ اثرگذار خواهد بود.
حرکت به سمت توسعه با دانشگاه پژوهش‌محور
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، همگام با بسیاری دیگر از کشورهای درحال توسعه، آفریقای جنوبی هم چند سالی است وارد مرحله توسعه سیستم آموزش عالی شده و چشم‌اندازی روشن از آن متصور می‌شود. تغییراتی که در سال‌های اخیر دامنگیر آموزش عالی آفریقای جنوبی شده متشکل از تغییرات جمعیتی، نوع دانشجویانی که در دانشگاه‌ها ثبت‌نام می‌کنند، راهبردهای فناورانه و یادگیری است. یکی از عمده‌ترین دلایلی که این کشور را وارد فاز تغییر و تحولات کرد، تمایل برای ورود به دانشگاه و کسب مدرک است. جالب اینجاست این گروه از افراد حتی تصویر واضحی از شغلی که می‌خواهند در آینده داشته باشند، برای خود متصور نمی‌شوند و تنها به وارد شدن به دانشگاه بسنده می‌کنند. این مساله را می‌توان به یک نیاز نوظهور در امر آموزش تلقی کرد که شاید بتوان آن را منحصر به آفریقا کرد اما در عین حال، در سطح بین‌المللی هم مقوله‌ای ناآشنا نیست.دنیای کار و اشتغال به سرعت درحال تغییر است و با عنایت به این روند، مهارت‌های خاصی موردنیاز است. اما در این میان، تمام مقررات و قوانین آموزش عالی با سرعت پایینی خود را با این تغییرات هماهنگ می‌کنند. تغییر دنیای کار و فناوری به این معناست که افراد باید تحت‌آموزش قرار گیرند و کارآزموده شوند و به آموختن مهارت‌های لازم در آینده هم ادامه دهند. همچنین آموزش عالی باید با دانشجویان جدیدی که وارد این سیستم می‌شوند، کنار بیاید. وقتی صحبت از تحول در آموزش عالی می‌شود، باید بیشترین تمرکز را روی نیروهای جوان گذاشت اما نباید این نکته را نادیده گرفت که به‌رغم افزایش گروه سنی جوانانی که تمایل زیادی برای ورود به دانشگاه دارند، هنوز هم افراد قابل‌توجهی بین سنین 30 تا 59 سال هم هستند که به‌منظور ادامه تحصیل وارد دانشگاه شده و تجربه‌ای از این سیستم ندارند. بنابراین، کارشناسان بر این باورند که باید از تمرکز بیش‌ازحد روی گروه جوانان و نادیده گرفتن دانشجویان در سنین بالاتر خودداری کرد.
دانشجویان به لحاظ محیطی هوشیارتر شده‌اند و این بدان معناست که دانشگاه‌ها باید در تمام زمینه‌های آموزش و یادگیری برنامه‌های جامعی داشته باشند تا به نیازهای آنها پاسخ مناسب دهند. عده‌ای، فناوری را به‌عنوان مقوله‌ای منفی در نظر می‌گیرند، در صورتی که این مساله همیشه صادق نیست بلکه این حوزه از علم در اغلب مواقع مسیر رو به رشدی را طی می‌کند و منجر به تحولی مثبت در عرصه‌های علمی کشورها می‌شود و از سوی دیگر، این فناوری‌ها هستند که به توانمندسازی افراد در جامعه کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، به فناوری بلاکچین و فناوری‌های هوشمند پوشیدنی و نیز واقعیت مجازی و واقعیت افزوده توجه کنید؛ آنها ابزارهای بسیار قدرتمندی هستند که به تسهیل فرآیند یادگیری کمک می‌کنند. اشتراک‌گذاری فناوری و مشارکت بیشتر میان صنایع مختلف و آموزش عالی بسیار مشهود است. در این بین، فشار برای رایگان کردن آموزش نه‌تنها در آفریقای جنوبی بلکه در تمام دنیا بیشتر شده است. به عبارتی، نیاز برای دسترسی هرچه بیشتر به دنیای آکادمیک وجود دارد.
دانشگاه‌های آفریقای‌جنوبی در دنیا
آفریقای‌جنوبی هم مانند بسیاری دیگر از کشورهای دنیا در رده‌بندی‌های برترین دانشگاه‌ها حضور دارد و در برخی حوزه‌ها جایگاه خوبی را هم از آن خود کرده است. در جدیدترین رده‌بندی سال 2019 پایگاه تایمز حدود 442 دانشگاه اقتصاد نوظهور از میان 43 کشور مورد بررسی و رتبه‌بندی قرار گرفتند. قریب هفت دانشگاه از آفریقای‌جنوبی جزء 200 دانشگاه برتر دنیا قرار داشتند که براساس شاخص پیشرفته درحال ظهور، ثانویه در حال ظهور و پیشگام مورد بررسی قرار گرفتند.به گزارش fin24، طبق این رده‌بندی، دانشگاه «کیپ‌تاون» در رده نهم و بالاتر از دیگر دانشگاه‌های آفریقای جنوبی قرار گرفت. بعد از آن دانشگاه محلی Wits در رده یازدهم، دانشگاه Stellenbosch در رده بیست‌وچهارم، دانشگاه KwaZulu-Natal در رده چهل‌ونهم، دانشگاه کیپ‌غربی در رده صدوبیست‌ویکم، دانشگاه ژوهانسبورگ در رده نودونهم و دانشگاه پرتوریا در جایگاه هفتادوهشتم قرار گرفته‌اند. این دانشگاه‌ها براساس طیفی از نتایج به دست آمده ازجمله گروه‌های تحقیقاتی و تدریس، ارتباطات صنعتی و چشم‌انداز بین‌المللی ارزیابی شده‌اند. کشورهای «بریکس» شامل چین، برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی از نظر اقتصادی رشد سریعی داشته‌اند. این چند کشور جزء برترین کشورها در این رده‌بندی قرار داشتند و دانشگاه Tsingua چین درصدر این رده‌بندی جای گرفت. چین، در رده‌بندی دانشگاه‌های اقتصادی دنیا در سال 2019 با 72 دانشگاه رده برتر را به خود اختصاص داد، طوری که از 10 دانشگاه برتر دنیا، چین هفت جایگاه را از آن خود کرد. شمار دانشگاه‌های اروپایی در این رده‌بندی کاهش پیدا کرد. این درحالی است که تعداد دانشگاه‌های حوزه خاورمیانه، آفریقای شمالی و آسیای‌جنوبی در این رده‌بندی نسبت به سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی نشان می‌داد.
آغاز تحولات
در آفریقای‌جنوبی حدود 26 دانشگاه دولتی وجود دارد که تمام دارایی این کشور از آموزش عالی است که تقریبا در 9 ایالت توزیع شده‌اند. در آفریقای جنوبی قریب یک‌میلیون دانشجو درحال تحصیل هستند که در مقایسه با جمعیت 55 میلیون نفری این کشور و نیز در مقایسه با دیگر کشورهای درحال توسعه‌ای که درآمد متوسطی دارند، شمار پایینی را به خود اختصاص می‌دهد. دولت این کشور در نظر دارد تعداد دانشجویان خود را تا سال 2030 به مرز یک و نیم میلیون دانشجو برساند.از سال‌ها پیش دانشگاه‌های آفریقای‌جنوبی روی موضوعاتی ازقبیل امکان دسترسی یکسان به امکانات و آموزش، میراث تاریخی و شکل و ساختار سیستم آموزش عالی تمرکز کردند. در این میان، مساله‌ای که در کانون توجه قرار نداشت، سهم دانشگاه از رشد و توسعه بود. اما مدتی بعد، مذاکراتی در این کشور انجام شد مبنی‌بر اینکه باید روی نقش دانشگاه‌های آفریقای جنوبی در مناطق محلی و شهرها تمرکز بیشتری داشت و درواقع، در این تصمیم‌گیری به نقش دانشگاه‌ها در رشد مناطق مختلف این کشور اشاره و تاکید شد. به نظر می‌رسید پیش از سال 1994، دانشگاه‌های آموزش عالی در این کشور برای گروه‌های مختلف اجتماعی فراگیری نداشتند، درنتیجه، دسترسی و مشارکت گسترده در امر آموزش و حضور اقشار مختلف جامعه در آموزش عالی مشکلی بود که بسیاری از آنها که از نظر اجتماعی ضعیف بودند، با آن مواجه می‌شدند. بنابراین، رشد سیستم آموزش عالی به‌عنوان شاخصی برای پیشرفت اجتماعی در این کشور تلقی می‌شد. در سال 2002، تصمیمات جدی برای ایجاد تحولات اساسی در سیستم آموزش عالی آفریقای جنوبی در دستور کار قرار گرفت. البته تلاش برای اصلاح سیاست آموزش عالی بازهم به نفع سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی در زمینه دسترسی به آموزش عالی، عدالت در این بخش و مشارکت در آن تمام نشد. از آغاز تحولات در آفریقای جنوبی، سوادآموزی در بزرگسالان از 70 درصد به 93 درصد افزایش یافته است. این آمار در سال 1994 حدود 53.4 درصد بود.
چالش‌های آفریقای‌جنوبی
افزایش تعداد دانشجو در این کشور به معنای بهبود وضعیت آموزش عالی و دسترسی بیشتر به این سیستم است. البته با وجود تبعیض‌نژادی که وجود دارد، بهبود وضع آموزش عالی بیشتر به دلیل ثبت‌نام دانشجویان سیاه‌پوست در آموزش عالی است. درحال حاضر، بیشترین تعداد دانشجویان آفریقای‌جنوبی را سیاه‌پوستان تشکیل می‌دهند، به‌طوری که حدود 70 درصد دانشگاه‌ها را این دانشجویان شامل می‌شوند. اما وقتی موضوع مقاطع بالاتر، ازجمله فوق‌لیسانس و دکتری مطرح می‌شود، تنها 14درصد دانشجویان سیاه‌پوست و 57درصد دیگر سفیدپوست هستند. در این کشور، سیاه‌پوستان و زنان کمترین نقش را در زمینه‌های علمی، مهندسی، فناوری و تجارت ایفا می‌کنند؛ درحالی که مردان بیشترین شمار فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.یکی‌دیگر از مشکلاتی که دانشگاه‌های آفریقای جنوبی با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، موضوع بودجه است که بخشی از آن از سوی پرداخت شهریه‌های دانشجویی تامین می‌شود. البته با وجود اینکه شهریه‌های دانشگاه‌های این کشور در مقایسه با استانداردهای اروپا و آمریکای شمالی پایین‌تر است اما باز هم این مقدار برای بیشتر دانشجویان آفریقای‌جنوبی بسیار بالاست و مردم این کشور باتوجه به درآمدهای پایینی که دارند، قادر به پرداخت آن نیستند. با وجود راهکارهایی که تاکنون برای حل این مشکلات مطرح شده، هنوز هم آفریقای‌جنوبی با آنها درگیر است. درواقع، چالش‌هایی که آموزش عالی این کشور با آن روبه‌روست، با معضلاتی چون رشد ضعیف اقتصادی، بیکاری بالای جوانان و اثر فلج‌کننده بحران‌های سیاسی و دولتی در ارتباط است، بنابراین با راهکارهای مالی و فنی باید نقشه‌ای برای برون‌رفت از این مشکلات در نظر گرفته شود.شاید به جرات بتوان گفت تلاش برای حذف تبعیض‌نژادی در دانشگاه‌های آفریقای‌جنوبی یکی از اقداماتی بود که از سال 2002 جدی‌تر در دستور کار دولت این کشور قرار گرفت تا بتوانند برابری حقوقی را در جامعه برقرار کنند. در کشورهایی چون آمریکا، غنا، تانزانیا، آفریقای‌جنوبی و دیگر کشورهایی که ادعای دموکراسی دارند، انتظار می‌رود قوانین حاکم بر اجتماع و دانشگاه‌های دولتی مانند موسسات آموزشی عادلانه‌تر باشد.
نروژ و آفریقای‌جنوبی
از سال 2007 میلادی بود که برنامه‌ای موسوم به HERANA (شبکه حمایتی و تحقیقاتی آموزش عالی در آفریقا) در کل قاره آفریقا شروع به فعالیت کرد. این برنامه متمرکز بر همکاری میان کشورهای آفریقایی و دیگر کشورها به‌منظور توسعه آموزش عالی در این قاره بود که آفریقای جنوبی هم جزئی از آن به شمار می‌رفت. در این برنامه، فعالیت‌هایی ترکیبی با هدف تقویت ظرفیت مطالعاتی در آموزش عالی در دستور کار قرار گرفت. به‌عنوان مثال، در طرحی که در آفریقای‌جنوبی آغاز شد، به جای یک دانشگاه یا چند دانشگاه در یک کشور، گروهی از دانشگاه‌های برتر آفریقای جنوبی با هدف جمع‌آوری داده‌های موردنیاز انتخاب شدند. این دانشگاه‌ها نه‌تنها به یکدیگر بلکه از نظر جهانی هم به دیگر دانشگاه‌های دنیا متصل شدند تا بتوانند حمایت‌های لازم را از دیگر دانشگاه‌ها در زمینه‌های تحقیقاتی دریافت کنند. فاز نخست برنامه HERANA (طی سال‌های 2007 تا 2010) که در قالب چارچوبی نظری طراحی شد، روی چهار عملکرد دانشگاه‌ها متمرکز بود؛ تولید ارزش‌ها و مشروعیت اجتماعی، انتخاب نخبگان، آموزش نیروی کار و خلق دانش جدید. این پروژه در سطح سیستماتیک به ترسیم نقش و تاثیر آموزش عالی و توسعه دانشگاه‌ها می‌پرداخت. در این چارچوب، پروژه HERANA روی ایده‌هایی چون هسته آکادمیک قدرتمند در دانشگاه، ارتباط میان ذی‌نفعان آموزش عالی و معاهده‌های ملی در نقش‌هایی که دانشگاه‌ها باید در توسعه خود اتخاذ کنند، تمرکز کردند. در این مسیر، مجموعه‌ای از شاخص‌های تجربی شکل گرفت تا از آنها به‌عنوان نمونه‌هایی برای توسعه آموزش و برنامه‌ریزی برای رشد اقتصادی و منابع انسانی استفاده شود.
دانشگاه‌های تحقیقاتی و پژوهشی
به گزارش universityworldnews، در انتهای فاز نخست برنامه HERANA، تمرکز طرح از آموزش عالی و توسعه این بخش به دانشگاه‌ها تغییر یافت و دانشگاه‌های برتر آفریقای‌جنوبی که برای این طرح انتخاب شده بودند، تبدیل به دانشگاه‌های پژوهشی شدند. بعد از چند سال که از شروع طرح گذشت، این دانشگاه‌ها برنامه‌های استراتژیکی را در دستور کار خود قرار دادند که اهداف دانشگاه را به سمت تولید علم، پروژه‌های تحقیقاتی و اقتصاد دانشی سوق می‌داد. فاز دوم برنامه که از 2010 تا 2013 ادامه داشت، روی جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها و تجزیه و تحلیل آنها و دانشگاه‌های مرتبط با پیشرفت متمرکز بود. فاز دوم درنهایت منجر به انتشار کتاب‌هایی پیرامون تولید دانش و علم و کارکردهای متناقض در آموزش عالی این کشور شد. در این کتاب‌ها نقش دانشگاه‌ها و عملکرد آنها با توجه به خروجی‌های پژوهشی و تحقیقاتی موردتوجه قرار می‌گرفت. فاز سوم این برنامه هم با هدف حمایت از توسعه گروهی دانشگاه‌های پژوهشی‌محور به‌عنوان مدلی برای دیگر کشورهای قاره آفریقا انتخاب شد.
به‌طورکلی، هدف برنامه HERANA بیش از هرچیز، تقویت بنیه تولید دانش، ایجاد استراتژی‌های اصلاحی دانشگاه‌ها و بهبود فرآیند تولید دانش بود. به دنبال آن، تعداد دانشجویان همگام با افزایش تعداد اعضای هیات‌علمی دوبرابر شد و افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان مقاطع دکتری و خروجی‌های پژوهشی هم صورت گرفت. اما با وجود این، هنوز هم سطح آموزش عالی آفریقای جنوبی قابل‌مقایسه با آموزش عالی دنیا نیست.یکی از نمونه‌های این طرح، همکاری نروژ با دانشگاه‌های آفریقای‌جنوبی بود که در راستای پژوهش‌های دانشگاهی، تغییر و تحولاتی ایجاد کرد. در سیستم نظام آموزش عالی نروژ تمرکز بیشتر روی تحقیقات است و از این‌رو، از همین ویژگی در پیشبرد و توسعه آموزش عالی آفریقای جنوبی هم استفاده شد.
به گزارش cmi، نروژ اولین گام اصلی خود را در سال 1993 توسط شورای دانشگاهی نروژ برداشت و همکاری‌های خاصی را با دانشگاه‌های سیاه‌پوست آغاز کرد. توسعه حمایت‌های کمکی به‌عنوان پروژه‌های تحقیقاتی آزمایشی و تمرینی نیز در سازمان آموزش عالی در برخی دانشگاه‌های آفریقای‌جنوبی در دستور کار قرار گرفت و این ارتباط با دانشگاه‌های نروژی هم برقرار شد. سپس، همکاری بین شورای تحقیقاتی نروژ و بنیاد ملی تحقیقات آفریقای جنوبی مطرح شد. این بنیاد وظیفه تامین بودجه برای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک دو کشور را در دانشگاه‌های دو کشور برعهده داشت. علاوه‌بر این، صلاحیت تحقیقاتی آفریقای‌جنوبی و ارتباط آن با نروژ در بسیاری از بخش‌های دیگر در توسعه برنامه‌های کمکی این کشور برجسته است. نمونه‌هایی از آن را هم می‌توان در تغییرات محیط‌زیست/آب و هوا، حقوق بشر یا آرامش آفریقا و موضوعات امنیتی جست‌وجو کرد. از دیدگاه کشور نروژ، این مساله موفقیتی بزرگ تلقی می‌شود.
وزیر آموزش و پرورش نروژ، آفریقای جنوبی را یکی از اولویت‌ها در همکاری‌های آموزشی در منطقه خارج از اروپا قرار داده است. همکاری‌های بین دو کشور، خروجی‌های تحقیقاتی فراوانی را به همراه داشته که بودجه آن از سوی اتحادیه اروپا تامین شده بود. شورای تحقیقاتی نروژ در سال 2016، وزارت امور خارجه و نوآوری نروژ، یک مشاور علمی و فناوری را با بودجه مشترک در اداره نوآوری نروژ در آفریقای‌جنوبی برگزید. این همکاری‌ها به‌منظور تقویت همکاری‌های تحقیقاتی و تسهیل بهبود مشارکت‌ها صورت می‌گرفت. پیشرفت‌ها و دستاوردهای ناشی از این همکاری‌ها قابل‌توجه بود. تعداد بالای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و نشریات از نشانه‌های موفقیت همکاری میان نروژ و آفریقای‌جنوبی محسوب می‌شود. حجم بیشتر پروژه‌ها در زمینه توسعه و تحقیقات در آفریقاست. در سال‌های اخیر هم همکاری‌های مشترک خوبی پیرامون رشته‌های فنی و مهندسی در دستور کار قرار گرفته و به نظر می‌رسد این دو رشته، جزء اولویت‌های برنامه‌های رشد و توسعه در همکاری‌های بین نروژ و آفریقای‌جنوبی باشد. درنهایت، اقداماتی که پیرامون توسعه آموزش عالی در آفریقای جنوبی با همکاری نروژ صورت می‌گیرد، روی توانایی آفریقای جنوبی در همکاری‌های تحقیقاتی با نروژ اثرگذار خواهد بود.
* مترجم: ندا اظهری
مطالب پیشنهادی
