پاکستان سرنوشت خود را به عربستان سعودی گره زده است اینکه چرا عمرانخان با وجود آگاهی از این بازتابها، رنجشها و حتی تحقیرها، باز هم تسلیم خواسته آلسعود شده و استقلال سیاست خارجی کشورش را زیرسوال برده، نکتهای درخور تامل است.
عمرانخان و تاوان یکجانبهگرایی در سیاست خارجی
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «ما از حضور عمرانخان در این کنفرانس بسیار خرسند میشدیم، اما ایشان به دلایل خاصی نتوانسته است در این کنفرانس حاضر شود تا غیبتشان ما را غمگین کند. وقتی در سازمان ملل من، اردوغان و عمرانخان به هم رسیدیم، هر سه بر این عقیده بودیم که ضروری است با هم همکاری کنیم. البته ایشان اگر در این مرحله نتوانستند در کنفرانس حاضر شوند این امکان وجود دارد که در نشستهای بعدی حضور پیدا کنند.» این اظهاراتی است که اخیرا ماهاتیر محمد نخستوزیر مالزی در پاسخ به سوالی در مورد غیبت عمرانخان نخستوزیر پاکستان در اجلاس کوالالامپور بیان کرده است. حدود یکهفته از برگزاری اجلاس کشورهای اسلامی در مالزی میگذرد، اما به نظر میرسد حاشیهها و پسلرزههای این اجلاس هنوز برای پاکستان و شخص عمرانخان تمام نشده است. در شرایطی که عمرانخان و هیات پاکستانی در ابتدا دعوت ماهاتیر محمد را پذیرفته و خود را مهیای حضور در مالزی کرده بودند، انصراف ناگهانی آنها از مشارکت در این اجلاس سوالات و ابهامات زیادی را به وجود آورد. اما این موضوع زمانی برای پاکستان و عمرانخان جنبه تحقیرآمیز پیدا کرد که اردوغان رئیسجمهور ترکیه از برخی تهدیدها و اعمال فشارهای ریاض بر اسلامآباد برای عدم مشارکت در این اجلاس پرده برداشت.
در همین راستا، اردوغان فاش کرد که مقامات سعودی تهدید کردهاند در صورت حضور نخستوزیر و نمایندگان پاکستان در این نشست، آنها چهارمیلیون کارگر پاکستانی مقیم عربستان را اخراج میکنند و به جای آنها کارگران بنگلادشی را به کار خواهند گرفت. علاوهبر این به گفته رئیسجمهور ترکیه ریاض تهدید کرده است که سرمایههای خود از بانک مرکزی پاکستان را نیز خارج میکند. هرچند پس از افشاگری اردوغان، عربستان سعودی با صدور اطلاعیهای به انکار موضوع پرداخته، اما شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان پیش از این صراحتا اعتراف کرده بود که این کشور در تلاشهای خود برای جلب اعتماد و رضایت عربستان و امارات ناکام مانده و مجبور شده است در تماس با ماهاتیر محمد عدم حضور هیات پاکستانی را اطلاع دهد. در چنین شرایطی اظهارات اخیر محمد در مورد ملاقات با عمرانخان در سازمان ملل را میتوان یادآوری قولوقرارهای پیشین به عمرانخان تلقی کرد. شاید هم یادآوری مجددی بوده از حمایت تمام قدی که ماهاتیر محمد در سازمان ملل از پاکستان در رابطه با کشمیر به عمل آورد.
اسلامآباد و چالش یکجانبهگرایی در سیاست خارجی
اما اینکه چرا عمرانخان با وجود آگاهی از این بازتابها، رنجشها و حتی تحقیرها، باز هم تسلیم خواسته آلسعود شده و استقلال سیاست خارجی کشورش را زیرسوال برده، نکتهای درخور تامل است. عمرانخان و حزب تحریک انصاف تا پیش از دستیابی به قدرت از منتقدان سرسخت نوع رابطه میان اسلامآباد و ریاض به حساب میآمدند. بر همین اساس زمانی که سعودیها درخواست مشارکت پاکستان در جنگ یمن را مطرح کردند، این حزب شدیدترین و تندترین مواضع را علیه آلسعود اتخاذ کرد. وقتی هم که عمرانخان و حزبش در سایه اتخاذ چنین رویکردهای انتقادی نسبت به دولت در انتخابات پیروز شدند، شعار در پیش گرفتن یک رویکرد متعادل در سیاست خارجی (بهخصوص میان ریاض و دیگر همسایگان پاکستان ) را مطرح کردند. اما برخلاف شعارهای عمرانخان و حزبش، این عربستان بود که توانست با سیاست تطمیع اقتصادی کنترل همهچیز را در اختیار گیرد. در این مورد به نظر میرسد ریاض از بیتجربگی عمرانخان در عرصههای کلان سیاسی و اقتصادی و در کنار آن از مشکلات مالی شدید پاکستان حداکثر بهرهبرداری را داشته است و به این ترتیب با وعدهها و برنامههایی همچون سرمایهگذاری و وامهای کلان چند میلیارد دلاری یا تامین سوخت بر اساس وامهای بلندمدت، عملا مهار عمرانخان و دولت او را در اختیار گرفتهاند. جالب است که در همان هنگام احزاب مخالف با طرح این پرسش که ریاض در برابر این بذل و بخششها چه چیزی از پاکستان میخواهد، زنگ خطر را برای عمرانخان به صدا درآورده بودند. اگرچه در آن زمان عمرانخان تاکید کرد که ریاض درخواستی در برابر این کمکها نداشته است، اما گذشت زمان نشان داد ریاض میتواند چه درخواستهای بزرگی را در قبال این کمکها داشته باشد.
نگاه یکسویه عمرانخان به روابط اسلامآباد و ریاض
شاید بتوان گفت مشکل دیگر عمرانخان نگاه یکسویه او به روابط اسلامآباد و ریاض است. گویا عمرانخان این موضوع را نادیده گرفته است که آلسعود در برابر این کمکها از مزایای مهمی همچون پیشبرد برنامههای موشکی و هستهای خود بهوسیله همکاری با پاکستان بهرهمند میشود. براساس ادعای یکی از نشریات معتبر غربی، مدتهاست که همکاریهای موشکی و هستهای عربستان و پاکستان از سوی غرب مورد رصد قرار دارد. علاوهبر این یکی از افسران سابق اطلاعاتی آمریکا نیز این مساله را افشا کرد که ریاض تنها در مقابل خرید کلاهکهای هستهای از اسلامآباد حاضر به پرداخت کمک 6میلیارد دلاری شده است. در کنار همه اینها، پرسنل حرفهای و کارآزموده نظامی پاکستان نقش پررنگی در آموزش و حفاظتهای لجستیکی و حتی محافظت از خاندان سلطنتی برعهده دارند. بنابراین اسلامآباد نیز اهرمهای فشار مناسبی در برابر ریاض دارد، البته اگر جرات و تدبیر سیاسی لازم را در این رابطه به کار گیرد.
سیاستهای یکجانبهگرایانه و پیامدهای داخلی آن
اما نکته مهم دیگر این است که تبعات این رویکرد منفعلانه عمرانخان در برابر عربستان فقط متوجه سیاست خارجی نخواهد بود. اخیرا اخباری در مورد کمبود گسترده گاز در نواحی مختلف پاکستان منتشر شده که با توجه به فصل سرما نارضایتیهای بسیاری را هم به همراه داشته است. شاید اگر عمرانخان فریب تطمیع اقتصادی و وعدههای اعراب در مورد تامین انرژی را نمیخورد و به رویکرد اولیه خود در زمینه گسترش روابط با ایران و پیگیری پروژههای مشترک انرژی میان دو کشور پایبند میبود، اکنون این کشور در جایگاه یکی از واردکنندگان عمده و حتی انتقالدهنده و صادرکننده بزرگ انرژی قرار میگرفت.در هر حال آنچه در اجلاس کوالالامپور رخ داد نتیجه رویکرد اشتباهی است که عمرانخان در پیش گرفته است. تا زمانی که عمرانخان همه تخممرغهای خود را در سبد عربستان قرار میدهد باید بازهم منتظر چنین رخدادهایی در عرصه سیاست خارجی یا پیامدهای داخلی آن برای این کشور باشیم.
* نویسنده: میراحمدرضا مشرف، روزنامه نگار
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
