سر گردنه بازار انرژی

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»،  آمریکا چند روز پس از دستیابی به یک توافق موقت با چین در زمینه جنگ تجاری، یک جنگ اقتصادی با روسیه در زمینه انرژی را آغاز کرد. البته به نظر نمی‌رسد جنگ با روسیه تنها محدود به انرژی باشد. این جنگ علاوه‌بر انرژی به مسائل ژئوپلیتیکی و امنیتی نیز مربوط است. آمریکا که در برابر چین، از اعمال تعرفه‌ها کمک گرفت، در برابر روسیه سیاست تندتری اتخاذ کرده و می‌خواهد پروژه مهم انتقال انرژی به اروپا یعنی خط لوله گازی «نورداستریم2» را تحریم کند.روز 18 آذر ماه کنگره آمریکا بندهایی را در لایحه بودجه دفاعی چندصدمیلیارد دلاری آمریکا برای مقابله با دو خط لوله صادرات گاز روسیه به اروپا به نام‌های «نورد استریم» و «جریان ترک» پیش‌بینی کرد. نورد استریم2 از طریق خط لوله‌ای که از زیر دریای بالتیک می‌گذرد، گاز روسیه را به‌طور مستقیم به آلمان می‌رساند. خط لوله ترک استریم نیز گاز روسیه را از مسیر ترکیه راهی کشورهای شرق و جنوب اروپا می‌کند. در سند تصویب شده توسط کنگره چگونگی تحریم این دو خط لوله گاز مشخص نشده است اما در آن تاکید شده بود که هدف از اعمال چنین تحریم‌های آتی علیه این دو طرح خط لوله گاز تامین امنیت انرژی اروپاست.

  اهمیت نورد استریم2

خط لوله نورد استریم2 اهمیت خود را از نقطه مبدا و مقصدش می‌گیرد وگرنه مسیرهای دیگری نیز برای صادرات گاز به اروپا وجود دارند. خط لوله نورد استریم با وجود کشیده شدن در مسیری به طول 1200 کیلومتر گاز را از روسیه به‌طور مستقیم و بدون تاثیرگذاری کشورهای دیگر به خاک آلمان می‌رساند. این خط لوله با هزینه احداث ۱۱ میلیارد یورو، گاز روسیه را از مسیر دریای بالتیک به آلمان می‌رساند. این پروژه که قرار است سال آینده میلادی ساخت آن به پایان برسد می‌تواند سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز را به آلمان برساند و حتی از طریق این کشور به دیگر مناطق اروپا ارسال کند. شرکت‌های آلمانی «وینترشال» و «یونیپر»، شرکت بریتانیایی-هلندی «شل»، شرکت «اینژی» فرانسه، «او‌ام وی» اتریش و «گازپروم» روسیه سهامداران این پروژه هستند.

در میان این شرکت‌ها سهم شرکت روسی گازپروم به تنهایی ۵۱ درصد است.روسیه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان گاز در جهان و همچنین یکی از شرکای اقتصادی کشورهای اروپایی همواره تلاش کرده است با گسترش مراودات اقتصادی به کشورهای پیشرفته و ثروتمند این قاره سهم خود را در رابطه و موازنه تجاری با آن افزایش دهد. بیشتر درآمدهای روسیه وابسته به صادرات انرژی است، چیزی که تنها کشورهایی توانایی پرداخت هزینه بالای آن را دارند که از ثروت قابل‌توجهی برخوردار باشند. در سوی دیگر روسیه به فناوری و کالاهای تولیدی کشورهای اروپایی نیز نیازمند است. روسیه بر اساس شرایط موجود و بررسی جوانب بر این عقیده است که می‌تواند با استفاده از گاز به‌عنوان یک کالای استراتژیک و حیاتی برای منطقه اروپا، سهم خود را در بازار این قاره افزایش دهد و حد نیازمندی دوطرف را موازنه کند به‌گونه‌ای که همانقدر که روسیه نیازمند پول و فناوری اروپاست این قاره نیز نیازمند انرژی به‌خصوص گاز روسیه باشد. آنچه در مورد نورد استریم2 اهمیت دارد، دستیابی روسیه به یک مسیر مستقیم برای رسیدن به بازار هدف است. در چنین وضعیتی دست روسیه در بازی‌های سیاسی و اقتصادی گشوده‌تر خواهد شد و بدون توجه به تاثیرگذاری کشورهای ضعیف شرق اروپا که تحت‌تاثیر شدید سیاست‌های آمریکا قرار دارند خواهد توانست به بازار کشورهای پیشرفته و پرجمعیت غرب اروپا دست پیدا کند.این راهیابی مستقیم به روسیه اجازه خواهد داد با استفاده از انرژی به‌عنوان قدرت نرم و جایگزین استفاده از قدرت سخت نظامی، ثروت ملی خود را افزایش دهد و اهداف سیاست خارجی خود در اروپا- به‌ویژه مقابله با ناتو و نفوذ آمریکا- را جلو ببرد.

روسیه ناتو را تهدیدی علیه نفوذ و قدرت خود تلقی می‌کند اما ایجاد شبکه‌‌ای خطوط انتقال انرژی از روسیه به کشورهای اروپایی عضو ناتو می‌تواند در فضای پیرامونی این کشور فضای امنیتی امنی را ایجاد کند. این منطقه امنیتی امن که شاهد حضور خطوط تامین‌کننده انرژی کشورهای اصلی عضو ناتو مانند آلمان، ترکیه، فرانسه و حتی ایتالیاست منطقه حائلی میان روسیه و ناتو به‌وجود خواهد آورد و با تضمین امنیت محیط پیرامونی روسیه، آمریکا را از زمینه‌ها و ابزارهای نفوذ در محیط پیرامونی خود محروم خواهد کرد.

 نورد استریم2 و نگرانی‌های امنیتی آمریکا

نکته مهم در تصویب طرح مقابله با دو خط لوله صادرات گاز روسیه به اروپا، گنجاندن آن در لایحه دفاعی است. مساله‌ای که نشان می‌دهد برای آمریکا این دو خط لوله بیش از مساله اقتصادی، یک مساله امنیتی است. بر اساس آنچه مقامات آمریکایی بارها به آن اشاره کرده‌اند کشیده شدن این دو خط لوله باعث وابسته شدن اروپا به انرژی روسیه خواهد شد؛ مساله‌ای که می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در دست مسکو برای اعمال فشار بر اروپا تبدیل شود. روس‌ها پیش‌تر به دفعات علیه اوکراین از حربه قطع جریان صادرات گاز آن هم در فصل زمستان استفاده کرده‌اند. با توجه به حضور کشورهای مطرح اروپایی در این طرح به همراه مشارکت شرکت‌های بزرگ‌شان باید گفت پیش‌بینی آمریکا درباره وابسته شدن اروپا به روسیه موضوع چندان عجیبی نیست.

روس‌ها البته ‌اکنون نیز از طریق سه خط لوله «اوکراین»، «نورد استریم1» و مسیر دیگر استفاده از خاک بلاروس گاز خود را به اروپا صادر می‌کنند اما درگیری روسیه با اوکراین خط لوله عبوری از این کشور را در معرض نفوذ آمریکا قرار داده، به‌گونه‌ای که هم‌اکنون با کودتای غربی سال 2014 اوکراین در دست غرب‌گرایان است، از سوی دیگر لهستان که خود یکی از مسیرهای طبیعی انتقال گاز روسیه به اروپاست به دلیل ترس از روسیه یکی از نزدیک‌ترین متحدان واشنگتن به حساب می‌آید. ویژگی برجسته خط لوله نورد استریم2 آن است که با گذر از دریای بالتیک گاز روسیه را بدون حضور کشور ثالثی در مسیر خود به آلمان می‌رساند. چنین وضعیتی ابزارهای کنترلی آمریکا برای اثر‌گذاری بر این خط لوله را مانند نفوذ بر دولت‌های اوکراین و لهستان دشوار می‌سازد.جدی شدن تحریم خط لوله نورد استریم2 توسط آمریکا و تصویب آن در قالب بودجه دفاعی این کشور باعث شد روز دوشنبه  25 آذر ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در تماسی تلفنی با آنگلا مرکل صدراعظم آلمان به بررسی مخالفت‌های جدید آمریکا با این خط لوله بپردازد. در همین حال «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه روز گذشته در واکنش به تصویب طرح تحریم نورد استریم2 توسط مجلس سنای آمریکا اعلام کرد این خط لوله بدون توجه به چنین تحریم‌هایی بر اساس جدول زمانی مشخص خود تکمیل خواهد شد.

این تصمیم کنگره آمریکا در حالی اتخاذشده که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در نشست سال گذشته سران کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ضمن انتقاد از آلمان به دلیل واردات گاز از روسیه، برلین را اسیر دست مسکو توصیف کرده بود. ترامپ در ادامه انتقادهای خود از آلمان گفته بود در حالی که آمریکا هزینه‌های دفاع از آلمان در برابر روسیه را متحمل می‌شود، برلین با سوءاستفاده از این موقعیت به دنبال افزایش درآمدهای روسیه است. البته تهدیدهای آمریکا در رابطه با این خط لوله تنها منحصر به دولت ترامپ نیست بلکه در دولت اوباما نیز آمریکا این پروژه را عاملی برای افتادن اروپا به دامن روسیه می‌دانست. به همین دلیل شرکت‌های آلمانی، اتریشی و فرانسوی سرمایه‌گذار  نورد استریم همگی توسط واشنگتن به اعمال تحریم تهدید شده‌اند. با وجود این اروپا چاره دیگری برای دست دراز کردن جلوی روسیه برای دریافت گاز ندارد. تراکم بالای جمعیتی در این قاره در کنار مسائل محیط‌زیستی اروپا را به این نتیجه رسانده است که برای سبز ماندن باید سبد انرژی خود را با گاز تامین کند. آلمان به‌عنوان اصلی‌ترین طرف اروپایی نورداستریم می‌خواهد با دریافت گاز از روسیه زغال سنگ و نیروگاه‌های هسته‌ای را از سبد انرژی خود کنار بگذارد. اگر پروژه نورد استریم2 تکمیل شود آلمان با توجه به خطوط گازی دیگری که دارد نیازش به این انرژی را به‌طور کامل برطرف خواهد کرد.

 آمریکا: گاز ما را بخرید

آمریکا با شناخت نیازهای آلمان به این کشور پیشنهاد کرده است به جای واردات گاز از روسیه، گاز آمریکا را که از طریق تکنولوژی پرهزینه فرکینگ (Fracking) -یعنی استخراج گاز از طریق شکست هیدرولیکی – به دست می‌آید، وارد کند. مساله‌ای که ضمن هزینه زیاد مشکلات دیگری نیز دارد و تاکنون علی‌رغم فشارهای آمریکا نتوانسته است آلمان را به واردات گاز از آمریکا ترغیب کند. پیشنهاد آمریکا برای عدم وابستگی اروپا به گاز روسیه واردات گاز از این کشور و طبیعتا وابستگی بیشتر آنها به واشنگتن است. با وجود این، تکنولوژی لازم برای انتقال گاز آمریکا به اروپا هنوز به اندازه کافی پیشرفت نکرده است و در آینده نزدیک با تکمیل شدن زنجیره تولید و انتقال گاز در آمریکا انتقال آن به اروپا بسیار پرهزینه و سخت خواهد بود. گاز فرکینگ در صورتی که بخواهد به دست مشتریان اروپایی برسد باید ابتدا به صورت مایع و از طریق کشتی‌های متناسب‌سازی شده برای حمل این گاز به بنادر اروپایی منتقل و در مرحله بعد مجددا به گاز تبدیل شود و از بنادر به شهرها و مناطق صنعتی و مسکونی اروپا برده شود.

در حال حاضر بندری با چنین توانایی‌هایی در اروپا وجود ندارد، اما برخی شهر ویلهلمزهافن (Wilhelmshaven)   در شمال آلمان را گزینه مناسبی برای ساخت تاسیسات تبدیل و انتقال گاز فرکینگ آمریکا می‌دانند. اما تمام این مراحل نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در تاسیسات گاز فرکینگ آمریکا برای افزایش تولید، ساخت ده‌ها کشتی با مخازن مخصوص انتقال گاز و بازسازی چندین بندر برای تاسیسات فرآوری گاز در اروپا دارند. کشورهای اروپایی چرا باید در وضعیتی که می‌توانند با سرعت بیشتر، صرف هزینه کمتر برای سرمایه‌گذاری در خطوط انتقال و نیز قیمت پایین‌تر گاز روسیه را وارد کنند  و به سمت واردات گاز از آمریکا بروند؟ این سوالی است که پاسخی مشخص دارد اما آمریکا برای تغییر در پاسخ به این سوال تحریم‌هایی را تدارک دیده است تا با افزایش هزینه و ریسک واردات گاز از روسیه بازار مناسبی برای صادرات گاز خود به اروپا پیدا کند.آمریکا در دهه اخیر توانسته است در حوزه فناوری‌های مربوط به تولید نفت از «سنگ شیل» به پیشرفت‌های قابل‌توجهی دست پیدا کند. این مساله البته ابعاد دیگری نیز دارد. بسیاری از کشورهای نفتی جهان به دلیل وجود ذخایر نفت متعارف فراوان دلیلی برای استفاده از ذخایر نفت شیل خود ندارند، از سوی دیگر کشورهای پیشرفته جهان مانند فرانسه و ژاپن از اساس فاقد منابع قابل توجه نفت شیل هستند که بخواهند به سمت تولید نفت در داخل کشورهایشان بروند. آمریکا در این حوزه هم از فناوری لازم و هم از منابع نفت شیل قابل‌توجه برخوردار است و علاوه‌بر آنها ‌انگیزه بالایی برای رسیدن به امنیت انرژی از طریق تولید بیشتر نفت و گاز شیل دارد.

سنگ‌های شیل یا سنگ‌های نفت‌زا با استفاده از فناوری‌های سطح بالا که مستلزم هزینه‌های زیادی است از طریق حرارت به نفت تبدیل می‌شوند. هزینه تولید هر بشکه نفت شیل بین 20 تا 40 دلار است، درحالی که تولید نفت متعارف از یک تا 10 دلار هزینه بر می‌دارد. در چنین فضایی کمتر سرمایه‌گذاری حاضر به صرف هزینه در چاه‌های نفت شیل است، زیرا با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفت متعارف در کشورهای دیگر می‌تواند به سود بسیار بیشتری دست پیدا کند. از طرف دیگر نفت شیل به دلیل نامتعارف بودن کیفیت نفت متعارف را ندارد و به دلیل قدیمی بودن برداشت نفت‌های متعارف ساختار پالایشگاه‌ها توانایی پالایش نفت غیرمتعارف و دارای ناخالصی شیل را ندارند. در چنین شرایطی آمریکا باید اقدامات چندگانه‌ای را برای جذب سرمایه‌گذاران و نیز پیدا کردن بازار فروش نفت و گاز شیل پیدا کند. با تحریم نفت و گاز ایران، ونزوئلا و همچنین تحریم شرکت‌های انرژی روسیه و ناامن شدن خیلج فارس به‌عنوان یکی از منابع تامین انرژی دنیا سرمایه‌گذاران مجاب خواهند شد در صنایع نفت شیل سرمایه‌گذاری کنند. توتال فرانسه به‌عنوان یکی از برترین شرکت‌های نفتی جهان که از فناوری‌های خاص بهره می‌برد یکی از این شرکت‌هاست. شرکت توتال بعد از فشارهای آمریکا مجبور شد از میادین نفت متعارف ایران خارج شود. این شرکت هم‌اکنون در بازار نفت آمریکا سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی انجام داده است.